Σχόλιο για την πολιτική κρίση της ΕΕ και την κατάσταση στην οποία βρίσκεται η αποτρεπτική ισχύς της με αφορμή την κρατική αεροπειρατεία και απαγωγή Προτάσεβιτς
Η κρατική αεροπειρατεία της πτήσης της Ryanair από Αθήνα προς Βίλνιους, που οργανώθηκε από τη δικτατορική κυβέρνηση της Λευκορωσίας με την ενδεχόμενη συνδρομή των μυστικών υπηρεσιών της Ρωσίας, και οδήγησε στην απαγωγή και σύλληψη του δημοσιογράφου Ρομάν Προτάσεβιτς, αποτελεί μία ακόμα περιττή υπενθύμιση της λυπηρής κατάστασης στην οποία βρίσκεται η αποτρεπτική ισχύς της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο εσωτερικό και στο εξωτερικό.
Ο Λουκασένκο απήγαγε τον Προτάσεβιτς επειδή μπορούσε. Ο Πούτιν μπήκε στην Ουκρανία επειδή μπορούσε. Οι ρώσοι πράκτορες αλωνίζουν εδώ και χρόνια σε όλη την Ευρώπη, δολοφονώντας δημοσιογράφους και αντιφρονούντες αριστερά-δεξιά επειδή μπορούν. Ο Ερντογάν μετέτρεψε την Τουρκία σε ταραξία της Ανατολικής Μεσογείου, του Καυκάσου και της Μέσης Ανατολής επειδή μπορούσε. Οι ηγέτες της Ουγγαρίας και της Πολωνίας μετατρέπουν τις χώρες αυτές σε ανελεύθερες, προβληματικές δημοκρατίες επειδή μπορούν.
Όλοι αυτοί δεν πιστεύουν –και σωστά δεν το πιστεύουν– ότι κάποιος θα τους σταματήσει. Και δεν θα τους σταματήσει κανείς επειδή, εκτός των πολλών θεσμικών αδυναμιών της Ευρωπαϊκής Ένωσης αλλά και των ευρύτερων παγκόσμιων τάσεων που έχουν φέρει τη Δύση σε υπαρξιακή κρίση, εδώ και πολλά χρόνια οι μεγάλες δυνάμεις της ΕΕ έχουν αποφασίσει ότι τα ζωτικά τους συμφέροντα αποκλίνουν∙ ότι οι εθνικές τους προτεραιότητες προέχουν. Η παροχή εμβολίων στο εσωτερικό της χώρας και η υποστήριξη των επιχειρηματικών συμφερόντων της είναι πιο σημαντικά από τον μαζικό εμβολιασμό όλων των πολιτών της ΕΕ. Ο αγωγός NordStream 2 είναι πιο σημαντικός για τη Γερμανία από την τήρηση μιας στιβαρής στάσης απέναντι στη Ρωσία του Πούτιν. Οι κινεζικές επενδύσεις στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη (ΚΑΕ) είναι πιο σημαντικές για τις χώρες αυτές από την τήρηση των κανόνων και των αξιών της ΕΕ. Η ΕΕ γύρισε την πλάτη της στην ΚΑΕ και τα Βαλκάνια. Η Κίνα το εκμεταλλεύτηκε.
Σε πρόσφατο σεμινάριο, η ερευνήτρια Άγκνες Ζουνομάρ υποστήριξε ότι «η μάχη έχει χαθεί»: η ΕΕ είναι τόσο διασπασμένη πολιτικά ώστε ουσιαστικά να μην μπορεί να διαχειριστεί τη διείσδυση της Κίνας στην ΚΑΕ. Στο ίδιο σεμινάριο, η ερευνήτρια Ιβάνα Καράσκοβα, ούτε λίγο, ούτε πολύ, υπονόησε ότι οι κυβερνήσεις της Ουγγαρίας και της Σερβίας λειτουργούν ως de facto πράκτορες της Κίνας, προωθώντας την προπαγάνδα και τα επιχειρηματικά και γεωστρατηγικά της συμφέροντα, συνάπτοντας συμμαχίες για την πανδημία με την Κίνα τις οποίες μετά χρησιμοποιούν για να εκβιάσουν την Ευρωπαϊκή Ένωση. Τα κινεζικά συμφέροντα είναι πλέον τόσο οργανικά συνδεδεμένα με τις πολιτικές, εμπορικές, βιομηχανικές και ακαδημαϊκές δομές των περισσότερων κρατών της ΕΕ ώστε πολλοί σοβαροί αναλυτές να πιστεύουν ότι η κατάσταση είναι ήδη μη αναστρέψιμη.
Ας δούμε λίγο τη μεγάλη εικόνα. Η ρίζα του προβλήματος δεν είναι το κάθε ένα περιστατικό ή η κάθε μία σχέση διαπλοκής και εξάρτησης ατομικά, αλλά η πολιτική κρίση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η ΕΕ, όπως και το ΝΑΤΟ, όπως και ο ΟΗΕ και τα προγράμματά του, ασκούν με εντυπωσιακή επάρκεια και περιορισμένους πόρους αμέτρητες διοικητικές, τεχνοκρατικές και επιστημονικές λειτουργίες που επηρεάζουν καθοριστικά και θετικά τη ζωή όλων μας: υγεία, παιδεία, δίκτυα, υποδομές, ενέργεια, απασχόληση, περιβάλλον, γεωργία, αλιεία, σίτιση, ναυτιλία, άμυνα, και πολλά άλλα. Όταν η διακυβέρνηση και η πολιτική λειτουργούν σωστά, τότε δεν μας απασχολούν∙ θεωρούμε τις πολιτικές υποδομές δεδομένες. Απασχολούμαστε με αυτές όταν αποτυγχάνουν.
Το πρόβλημα της ΕΕ –όπως και των άλλων διακυβερνητικών οργανισμών– δεν είναι τεχνοκρατικό, αλλά πολιτικό: είναι μια υπαρξιακή κρίση που οφείλεται εν μέρει στο «ξεχείλωμα» και την αποσύνθεση της πολιτικής κοινότητας, στην απώλεια της συλλογικής ταυτότητας, στην έλλειψη οράματος και στρατηγικής κατεύθυνσης, και στην απουσία ηγεσίας η οποία να είναι ταυτόχρονα πεφωτισμένη και δημοφιλής.
Τείνουμε να θέτουμε περιστατικά όπως την απαγωγή του Προτάσεβιτς ή την εργαλειοποίηση των προσφύγων από τον Ερντογάν ή τη δημιουργία κλίματος φόβου εναντίων των ΛΟΑΤΚΙ στην Πολωνία ως θέματα ηθικά – και, φυσικά, είναι ηθικά, αλλά η αποτυχία της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν είναι απλώς ηθική. Είναι πρωτίστως πρακτική, λειτουργική: αποτυγχάνει να διασφαλίσει τα συμφέροντα των πολιτών της, τις αξίες της κοινότητας, και την ασφάλεια της επικράτειάς της. Προσπαθώντας να αποφύγει οποιαδήποτε ρήξη και να συμβιβάσει τα ασυμβίβαστα στον βωμό ενός, υποτίθεται, ρεαλισμού, χάνει ταυτόχρονα και στο πεδίο της πραγματικής Realpolitik –όπου η ισχύς και η αποτροπή είναι τα μόνα νομίσματα– και στο πεδίο των αξιών.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν είναι «το χέρι που μας θρέφει». Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν είναι ούτε ο «πατερούλης», ούτε «τα ξένα συμφέροντα», ούτε η Μέρκελ, ούτε «οι μεγάλες δυνάμεις», ούτε «η γραφειοκρατία των Βρυξελλών». Είναι το σπίτι μας, η κοινότητά μας. Η Ευρωπαϊκή Ένωση ανήκει στους πολίτες της, σε εμάς. Η αμείλικτη κριτική προς τους ηγέτες της και τους θεσμούς της, δεν είναι πράξη «ευρωσκεπτικισμού» αλλά συνθήκη επιβίωσης, με την ίδια έννοια που στη ζωή μας ως άτομα, ως νοικοκυριά, ως κοινότητες, ως δημοκρατίες, όταν τα πράγματα έχουν πάρει πολύ, μα πολύ, άσχημη τροπή, τότε απαιτείται συνειδητοποίηση, δύσκολες αλήθειες, και σχέδιο ρήξεων και αλλαγής. Αντιθέτως, όσοι, ακόμη και σήμερα, συνεχίζουν να σιωπούν και να συντηρούν τυφλά την παρούσα κατάσταση φέρουν ευθύνη.
Ταυτόχρονα, όμως, ακριβώς επειδή η ΕΕ ανήκει στους πολίτες της, σε εμάς, όταν οι εκλεγμένοι αντιπρόσωποι αποτυγχάνουν συστηματικά να κάνουν σωστά τη δουλειά τους, την τελική ευθύνη την έχουμε εμείς, άρα απαιτείται ταυτόχρονα και αυστηρή αυτοκριτική. Η διοίκηση της Ryanair έβγαλε αρχικά μια κατάπτυστη ανακοίνωση για την εκτροπή της πτήσης για λόγους ασφαλείας και ξέχασε να αναφέρει την (υποθέτουμε βίαιη) «αποβίβαση» ενός εκ των επιβατών της. Και η Ryanair το έκανε αυτό γιατί μπορεί. Γιατί εμείς ως πολίτες έχουμε στείλει εδώ και πολλά χρόνια μηνύματα ανοχής, αδιαφορίας και απάθειας. Όταν, λοιπόν, εμείς οι ίδιοι δεν ξέρουμε τι θέλουμε και ποιοι είμαστε, όταν εμείς δεν είμαστε ικανοί να διατυπώσουμε καθαρά κοινωνικά αιτήματα και αξιακές επιταγές, όταν εμείς προτάσσουμε την άφιξη ζεστού χρήματος χωρίς να μας νοιάζει το αίμα που στάζει απ’ τα χαρτονομίσματα, τότε γιατί οι ηγέτες μας να ξεβολευτούν;
12°
