5+1 ερωτήσεις και απαντήσεις για την συνεπιμέλεια με αφορμή το σχέδιο νόμου - Μια ανάλυση σε επίπεδο ψυχολογίας.
Η επικείμενη αναμόρφωση του οικογενειακού δικαίου έβαλε στο λεξιλόγιό μας μια καινούργια λέξη: συνεπιμέλεια. Η συνεπιμέλεια περιγράφει την κοινή επιμέλεια των παιδιών μετά από τη διακοπή της συμβίωσης των γονέων τους. Είναι ένα ζήτημα που ρυθμίζεται νομικά, όμως απαιτεί και τη συνδρομή της επιστήμης της ψυχολογίας, η οποία -μεταξύ άλλων- μελετά την ψυχολογική ανάπτυξη των παιδιών. Πράγματι, δεκαετίες ερευνών στο χώρο της ψυχολογίας μας επιτρέπουν να απαντήσουμε σε πέντε ερωτήματα σχετικά με το βέλτιστο πλάνο ανατροφής των παιδιών αφού οι γονείς τους πάψουν να μένουν στο ίδιο σπίτι.
1. Είναι καλύτερο για τα παιδιά να ζουν πρωτίστως ή αποκλειστικά με τον έναν γονέα;
Πλήθος επιστημονικών ευρημάτων και μετα-αναλύσεων, συγκλίνουν στο εξής συμπέρασμα: Με εξαίρεση τις περιπτώσεις στις οποίες τα παιδιά χρειάζονταν προστασία από έναν κακοποιητικό ή αμελή γονέα -και αυτό συμβαίνει ακόμη και προτού χωρίσουν οι γονείς τους-, τα παιδιά που μεγαλώνουν από γονείς οι οποίοι ακολουθούν την πρακτική της συνεπιμέλειας εμφανίζουν καλύτερα αποτελέσματα σε μια σειρά από δείκτες σε σύγκριση με παιδιά με αποκλειστική επιμέλεια από τον ένα γονέα.
Όπως συνοψίζει σε κείμενό του ο Κλάδος Κλινικής Ψυχολογίας και Ψυχολογίας της Υγείας της Ελληνικής Ψυχολογικής Εταιρείας: «Τα ευεργετικά αποτελέσματα της συνεπιμέλειας για τα παιδιά είναι εμφανή σε ένα ευρύ φάσμα αξιολογήσεων που αφορούν την ψυχοσωματική λειτουργία (ευημερία) των παιδιών που συμπεριλαμβάνουν: (α) χαμηλότερα επίπεδα κατάθλιψης, άγχους και γενικότερα ψυχικής δυσφορίας, (β) χαμηλότερη επιθετικότητα και προβλήματα συμπεριφοράς, μειωμένη χρήση αλκοόλ και ουσιών, (γ) καλύτερη σχολική πρόοδο και καλύτερη γνωστική ανάπτυξη, (δ) καλύτερη σωματική υγεία, (ε) χαμηλότερα ποσοστά καπνίσματος και (στ) καλύτερες σχέσεις με πατέρες, μητέρες, γιαγιάδες και παππούδες». Οι έρευνες από τις οποίες προέκυψαν τα συμπεράσματα αυτά, όρισαν ως συνεπιμέλεια τη συνθήκη κατά την οποία το παιδί περνάει με τον κάθε γονέα όχι λιγότερο από το 35% του χρόνου του. Κατά συνέπεια, αυτό το ποσοστό θα πρέπει να ορίζει ο νόμος ως ελάχιστο υποχρεωτικό (και όχι μαχητό) χρονικό όριο με τον κάθε γονέα. Ιδανικά, υποστηρίζουμε 50% του χρόνου του παιδιού με τον κάθε γονέα με διανυκτερεύσεις και εναλλασσόμενη κατοικία. Περνάμε λοιπόν στο επόμενο ερώτημα:
2. Έχει οφέλη η εναλλασσόμενη κατοικία;
Ναι, η εναλλασσόμενη κατοικία έχει οφέλη. Ακούγονται φωνές στο δημόσιο διάλογο που υποστηρίζουν ότι η εναλλασσόμενη κατοικία καθιστά το παιδί «μπαλάκι» και δημιουργεί συνθήκες αστάθειας. Όμως, η σταθερότητα που τόσο χρειάζεται ένα παιδί, έγκειται κατά βάση στη σταθερότητα των σχέσεων, στη σταθερή επαφή και με τους δύο γονείς και στη συστηματική συμμετοχή τους στην καθημερινότητα του παιδιού. Αυτό δηλαδή που έχει σημασία είναι η «Ψυχική Κατοικία» του παιδιού και εκεί διαμένουν και οι δύο γονείς του. Ας μην ξεχνάμε εξάλλου ότι η κοινή επιμέλεια επιτρέπει μια ενδεχομένως μη βέλτιστη γονική ανατροφή από τον ένα γονέα να αντισταθμίζεται από μια καλύτερη γονική ανατροφή από τον άλλο γονέα, πατέρα ή μητέρα.
3. Από ποια ηλικία μπορεί να εφαρμοστεί η συνεπιμέλεια;
Μία προσεκτική ανασκόπηση της βιβλιογραφίας αποτυγχάνει να υποστηρίξει αυτό που ονομάζουμε «υπόθεση της μονοτροπίας» ότι δηλαδή το παιδί αναπτύσει μόνο μια κύρια μορφή προσκόλλησης, εννοώντας τη μητέρα. Ακόμα και ο ίδιος ο Bowlby που αρχικά πρότεινε την υπόθεση, στη συνέχεια την εγκατέλειψε. Εδώ και δεκαετίες γνωρίζουμε από πλήθος επιστημονικών ευρημάτων ότι τα βρέφη κατά γενικό κανόνα αναπτύσσουν σχέσεις προσκόλλησης με παραπάνω από έναν τροφό και από τα δύο φύλα. H έκθεση-σταθμός του Warshak, η οποία δημοσιεύτηκε υπό την έγκριση της Αμερικανικής Ψυχολογικής Εταιρείας και την προσυπογράφουν 110 εξέχοντες διεθνείς επιστήμονες της Κλινικής και Αναπτυξιακής Ψυχολογίας, Παιδοψυχιατρικής, Ψυχιατρικής, Κοινωνιολογίας, Εκπαίδευσης και Συμβουλευτικής, αναφέρει ότι προκειμένου να αναπτυχθεί υγιής σχέση γονέα – παιδιού και να έχει τα συνεπακόλουθα οφέλη, η κοινή ανατροφή θα έπρεπε να είναι ο κανόνας για τα παιδιά όλων των ηλικιών, συμπεριλαμβανομένων και των πολύ μικρών παιδιών (βρεφών και νηπίων).
Μετα-ανάλυση 33 μελετών έδειξε ότι ακόμα και όταν συνυπολογίζεται το επίπεδο της γονικής σύγκρουσης, τα παιδιά για τα οποία εφαρμόζεται συνεπιμέλεια έχουν καλύτερα αποτελέσματα σε πολλούς δείκτες ευεξίας. Οι αρνητικές επιπτώσεις της γονεϊκής σύγκρουσης φάνηκε ότι είναι πιθανώς αποτέλεσμα του γεγονότος ότι οι πατέρες χάνουν την επαφή με τα παιδιά τους σε καταστάσεις υψηλών γονεϊκών συγκρούσεων. Επίσης, γνωρίζουμε ότι η ανισότητα ενισχύει τις συγκρούσεις. Μάλιστα, μια πολύ πρόσφατη έρευνα που δημοσιεύτηκε το 2020 έδειξε ότι η παρουσία του πατέρα είναι απαραίτητη και σε περιπτώσεις υψηλών επίπεδων γονεϊκής σύγκρουσης. Αντί να αποδεχθούμε, λοιπόν, ότι η υψηλή σύγκρουση είναι αναπόφευκτη σε οικογένειες που δεν ζουν πια μαζί, στόχος μας πρέπει να είναι η μείωση της σύγκρουσης. Έχουν άλλωστε αναπτυχθεί εξειδικευμένες παρεμβάσεις για να βοηθήσουν τους γονείς να μειώσουν τις συγκρούσεις, συμπεριλαμβανομένων της συμβουλευτικής διαμεσολάβησης και των προγραμμάτων εκπαίδευσης γονέων.
5. Μήπως η συνεπιμέλεια πρέπει να εφαρμόζεται μόνο όταν αυτή αποφασίζεται από κοινού από τους δύο γονείς και εθελοντικά;
Γνωρίζουμε από μελέτες στο εξωτερικό ότι οι περισσότεροι γονείς δεν συμφωνούν αρχικά αμοιβαία ή εθελοντικά σε αυτήν τη μορφή επιμέλειας. Στην πλειονότητα των περιπτώσεων ο ένας γονέας αντιτάσσεται αρχικά στο σχέδιο και ο συμβιβασμός είναι αποτέλεσμα νομικών διαδικασιών. Ωστόσο, και σε αυτές τις περιπτώσεις τα παιδιά τα οποία μεγαλώνουν υπό καθεστώς συνεπιμέλειας βρέθηκε ότι έχουν καλύτερα αποτελέσματα από τα παιδιά στα οποία ο ένας γονέας έχει την κύρια ευθύνη της ανατροφής.
Τα παραπάνω φαίνεται να συγκλίνουν στο ότι η συνεπιμέλεια κατά κανόνα είναι θετική για τα παιδιά. Τι γίνεται όμως με τους γονείς;
+1. Τι συνέπειες έχει για τους ίδιους τους γονείς η συνεπιμέλεια;
Και για τους δύο γονείς, η συνεπιμέλεια εξυπηρετεί καλύτερα τα συμφέροντά τους. Η μετα-ανάλυση του Bauserman έδειξε οι γονείς είναι πιο ευχαριστημένοι όταν εφαρμόζεται η συνεπιμέλεια σε σύγκριση με την εφαρμογή αποκλειστικής επιμέλειας -με λιγότερο ευχαριστημένο τον γονέα που δεν έχει την επιμέλεια. Ειδικότερα ως προς τις μητέρες, ισχύουν τα παρακάτω (ακολουθούν ενδεικτικά σημεία από την πρόσφατη παρέμβαση 57 Γυναικών Πανεπιστημιακών και Ερευνητών):
Αποφεύγεται ο κίνδυνος εμφάνισης ψυχικής και επαγγελματικής εξουθένωσης λόγω έλλειψης ελεύθερου χρόνου.
Δίνεται η δυνατότητα διεκδίκησης υψηλότερων θέσεων εργασίας, οικονομικών απολαβών, κοινωνικής και επαγγελματικής καταξίωσης και άρα αυτονομίας και αυτενέργειας.
Δίνεται η δυνατότητα δημιουργίας νέων φιλικών, ερωτικών και συντροφικών σχέσεων, για τις οποίες απαιτείται χρόνος και ενέργεια.
Συμπέρασμα; Με οδηγό την επιστήμη μπορούμε να αλλάξουμε τους νόμους προς το συμφέρον των γονέων, αλλά πρωτίστως προς το συμφέρον των παιδιών, Στη χώρα μας έχουμε περίπου 20.000 διαζύγια το χρόνο - αλλά και 5+1 λόγους για να υποστηρίζουμε τη συνεπιμέλεια.
**Το άρθρο βασίζεται στην τοποθέτηση που έκανε η Μαριέττα Παπαδάτου-Παστού στη συνεδρίαση της Διαρκούς Επιτροπής Δημόσιας Διοίκησης, Δημόσιας Τάξης και Δικαιοσύνης και της Ειδικής Μόνιμης Επιτροπής Ισότητας, Νεολαίας και Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, στις 12.2021, εκπροσωπώντας την Ελληνική Ψυχολογική Εταιρεία, της οποίας έχει διατελέσει Γενική Γραμματέας (5.2017-5.2019).
