Κυριάκος Πιερρακάκης: Ψηφιακό New Deal για την Ελλάδα

Νεωτερικός σημαίνει οργανωτικός, συνειδητός και η σκέψη να είναι ο κύριος και ο ισχυρότερος τρόπος δράσης σου. Ταυτόχρονα, μέσα από όλα αυτά, ο νεωτερικός έχει μπροστά του ορθάνοιχτο το πεδίο της γνήσιας, δημιουργικής φαντασίας. Kάποιος που δεν μας γνωρίζει ως χώρα, αν μας έκρινε από το έργο που κάνει το Υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης, θα συμπέραινε ότι είμαστε από τις πιο σύγχρονες, τις πιο νεωτερικές χώρες του κόσμου. Δεν είμαστε ακόμα, όμως η δουλειά που γίνεται στο υπουργείο αυτό, και η τεράστια αποδοχή που έχει από τον κόσμο, δείχνει ότι μπορούμε να γίνουμε, ιδίως τώρα που βρήκαμε τον δρόμο. Η συνάντησή μας με τον Κυριάκο Πιερρακάκη έγινε στο υπουργείο του Μεγάλη Πέμπτη το μεσημέρι… 

Με όσα συμβαίνουν στο δικό σας υπουργείο, λες «κοίτα να δεις, υπήρχαν αυτές οι δυνατότητες». Παλιά λέγαμε, «έχει δυνατότητες ο Έλληνας, αλλά…». Η δυνατότητα είχε μετατραπεί σε έναν ευσεβή πόθο, τώρα σημαίνει «πραγματώνω κάτι, σε επίκαιρο χρόνο». Το αντιλαμβανόμαστε ως μία απελευθέρωση δυνατοτήτων που ήδη υπήρχαν. Μεταξύ μας, κάνουμε μία παρομοίωση που λέγεται στον χώρο της Πληροφορικής: η χώρα είχε το hardware, αλλά δεν είχε το software. Είχε την υποδομή, εννοώντας κυρίως ανθρώπινους πόρους, για να πετύχει πράγματα, αλλά δεν είχε το software, δηλαδή τους σωστούς κανόνες, την κατάλληλη στρατηγική, την ευθυγράμμιση τομέων. Όλα αυτά βήμα-βήμα κατοχυρώνονται. Το πιο σημαντικό, όμως, είναι μία αλλαγή φιλοσοφίας. Στο πλαίσιο της ερώτησής σας, επιδιώξαμε να σβήσουμε το «αλλά» στα θέματα τα οποία χειριζόμαστε.      

Έχουμε αναγάγει το «έτσι είμαστε εμείς οι Έλληνες» σε μία χαριτωμένη ιδιαιτερότητά μας, που σημαίνει ότι δεν ολοκληρώνουμε τα πράγματα ή βρίσκουμε άλλους τρόπους να τα προχωρήσουμε. Εντέλει, αποδεικνύεται ότι οι  Έλληνες είμαστε «και αλλιώς», ορθολογιστές και οργανωτικοί…
Δεν πιστεύω στις απλουστευμένες εικόνες. Το «έτσι είμαστε» δεν πρέπει, και κατ’ εμέ δεν χρειάζεται, να αναιρεθεί. Απλώς πρέπει να «φωτίσεις» τις πιο καλές πλευρές και να χτίσεις επάνω σε αυτές. Για παράδειγμα, νομίζω ότι το σύστημα εμβολιασμού και τα ψηφιακά συστήματα τα οποία έχουμε φτιάξει, αθροιζόμενα δείχνουν πως η χώρα έχει ένα πολύ καλό έμψυχο δυναμικό, και πως, χτίζοντας επάνω στις υφιστάμενες δυνατότητες, μπορείς πολύ γρήγορα να παράξεις αποτελέσματα. Το σύστημα του εμβολιασμού το χρησιμοποιώ ως παράδειγμα, επειδή οι περισσότερες από τις χώρες οι οποίες νοούνται ως πιο προηγμένες από εμάς ψηφιακά δεν κατάφεραν να φτιάξουν κάτι εξίσου λειτουργικό.

Επειδή όλες οι ιστορίες έχουν μια αρχή, πώς ξεκίνησε όλο αυτό; Προφανώς από μια «ορθολογική έμπνευση» του Κυριάκου Μητσοτάκη.
Ξεκίνησε πολύ πριν από τις εκλογές, το 2018. Ο πρωθυπουργός –τότε αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης– έχοντας σημαντική ενασχόληση και ενδιαφέρον με την ψηφιακή πολιτική διέγνωσε ότι αυτός είναι ένας τομέας για τον οποίο πρέπει να δομηθεί μια συμπαγής στρατηγική κοιτάζοντας μπροστά. Υπό την καθοδήγησή του φτιάξαμε μία ομάδα η οποία θα μπορούσε να διαχειριστεί την ψηφιακή πολιτική της χώρας μετά τις εκλογές.Τότε, λοιπόν, η σύλληψη ήταν ότι χρειαζόμαστε ένα νέο υπουργείο. Υπήρχε Υπουργείο Ψηφιακής Πολιτικής και στην προηγούμενη κυβέρνηση, αλλά ήταν σε μεγάλο βαθμό διαφορετικών αρμοδιοτήτων από ό,τι σήμερα. Συγκεντρώθηκαν άλλες αρμοδιότητες εδώ, και χτίσαμε ένα hub Πληροφορικής στο κέντρο της κυβέρνησης. Προσθέσαμε και αρμοδιότητες οι οποίες επέτρεπαν τη δια-λειτουργικότητα, τη δυνατότητα να διασυνδέονται συστήματα μεταξύ συστημάτων υπουργείων και οργανισμών.

Και μετά ήρθε αυτή η πρωτόγνωρη πραγματικότητα…
Υπάρχουν πολλά αποφθέγματα σε σχέση με το πώς τα πλάνα αναιρούνται από την πραγματικότητα, με αγαπημένο μου αυτό του Μάικ Τάισον που λέει «όλοι έχουν ένα σχέδιο, μέχρι να φάνε την πρώτη μπουνιά». Εδώ η μεγάλη αλλαγή στο σχέδιο ήταν η πανδημία. Το υπουργείο αυτό εκ των πραγμάτων είχε σχεδιαστεί ως πιο επιτελικό, πιο στρατηγικό. Μετά το πρώτο λοκντάουν προέκυψαν καθημερινές ανάγκες, όπου φτιάχναμε συνεχώς νέες υπηρεσίες γιατί το κράτος έπρεπε να λειτουργεί ενώ ο πολίτης βρισκόταν στο σπίτι του. Το υπουργείο έγινε πολύ πιο επιχειρησιακό, και από κοινού με το Υπουργείο Υγείας, το Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη, είναι στην πρώτη γραμμή στη διαχείριση της καθημερινότητας επί πανδημίας. 

Η Ελλάδα στην πανδημία θυμίζει το «Apollo 13» και το «Houston, we have a problem». Η απάντηση δεν ήταν «δεν μπορούμε να βοηθήσουμε, με ό,τι έχετε διαθέσιμο σώστε τις ζωές σας». Ξαφνικά οι κυβερνήσεις έπρεπε να καινοτομήσουν και ταυτόχρονα να χρησιμοποιήσουν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο ό,τι είχαν στα χέρια τους. Το καλύτερο παράδειγμα ίσως είναι το δικό σας υπουργείο.
Πάνω απ’ όλα υπήρχε η λογική του Μηχανικού, που είναι κοινή με την ιστορία του «Apollo 13», στο πώς λύνεις ένα πρόβλημα. Γι’ αυτό νομίζω ότι στα συστήματα πολύ μεγάλη σημασία έχουν οι άνθρωποι που βρίσκονται από πίσω, τα στελέχη που γνωρίζουν καλά τις διαδικασίες. Θα πω το παράδειγμα με το gov.gr και πώς ξεκινήσαμε να το χτίζουμε. Την πρώτη ημέρα είχαμε 501 υπηρεσίες διαθέσιμες. Πρώτες προσθέσαμε την εξουσιοδότηση και την υπεύθυνη δήλωση. Το κάναμε με το κριτήριο του κανόνα του Παρέτο, ο οποίος λέει ότι για πολλά γεγονότα, περίπου το 80% των επιπτώσεων προέρχεται από συγκεκριμένο 20% αιτιών. Άρα ξεκινάς από αυτές. Μετά βάλαμε τη συνταγογράφηση, τα διπλώματα οδήγησης, και βήμα-βήμα, χτίζουμε το οικοδόμημα gov.gr. Ακριβώς με τη λογική ενός οικοδομήματος.

Αυτό που κάνετε πλέον στο υπουργείο είναι ένα είδος «New deal». Ο Ρούσβελτ τη δεκαετία του ’30 με το «New deal» έσωσε τις ΗΠΑ από τον φασισμό, την εποχή που κυριαρχούσε σε όλη την Ευρώπη. Έτσι κι εδώ θα μας σώσει από τον φασισμό της ελληνικής γραφειοκρατίας, και θα μειωθούν οι ανισότητες.
 Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συχνά περιγράφει τον ψηφιακό μετασχηματισμό σε συνάρτηση με την ανάγκη για ένα ψηφιακό «New deal», όπου θα μπορούν όλοι να έχουν ισότιμη πρόσβαση. Βέβαια εκεί πλέον πρέπει κανείς να διαχειριστεί το κομμάτι των δεξιοτήτων ώστε να μην υπάρξει χάσμα. Η εκπαίδευση συνολικά αλλάζει φιλοσοφία και δίνεται αυξανόμενη έμφαση στις δεξιότητες και στο πώς μπορεί κανείς στοχευμένα να αποκτήσει καινούργιες, σε όποια φάση της ζωής του και αν βρίσκεται. Ταυτόχρονα, μεγάλο ρόλο παίζει και ο σχεδιασμός των υπηρεσιών, το λεγόμενο “service design”. Αυτός πρέπει να είναι όσο πιο απλός γίνεται. Μπαίνοντας στο gov.gr βλέπετε ότι οι πιο καινούριες υπηρεσίες είναι σχεδιασμένες εξαιρετικά απλά, ενώ κάποιες παλαιότερες των δέκα ή των δώδεκα ετών είναι γραμμένες με βαρύ κώδικα και παλαιού τύπου αισθητική. Το βασικότερο όλων είναι το πώς θα προσφέρουμε υπηρεσίες στον πολίτη, με έναν τρόπο που να τον απελευθερώνουμε αντί να τον εγκλωβίζουμε. 

Σε αυτά που επιτύχατε στο υπουργείο σας υπάρχει η πιθανότητα, κάποια χρόνια αργότερα, η Ελλάδα να γυρίσει στο παρελθόν;
Δεν έχει παρατηρηθεί, νομίζω, παγκοσμίως, τα πράγματα σε αυτόν τον τομέα να γυρνάνε στην προηγούμενη κατάσταση. Αυτό που μπορεί να παρατηρηθεί ενίοτε είναι να μείνουν στάσιμα. Όμως, εδώ το διακύβευμα δεν είναι να αποφύγουμε την οπισθοχώρηση, είναι το να επιταχύνουμε, θα έλεγα, γιατί οι αλλαγές που θα δούμε τα επόμενα χρόνια θα είναι εκθετικές. Ταυτόχρονα κάνουμε μία σειρά παρεμβάσεις, στο 5G για παράδειγμα, για να μη χάσουμε το τρένο της 4ης βιομηχανικής επανάστασης σε τεχνολογίες οι οποίες θα αλλάξουν τελείως το οικονομικό μοντέλο του πλανήτη.

Το 5G το θεωρείτε τόσο πρώτης γραμμής θέμα;
Είναι βασικό στον σχεδιασμό του μέλλοντος, και πετύχαμε να είμαστε στα πρώτα βαγόνια, όχι απλώς να μη χάσουμε το τρένο. Μελέτη της ΕΥ Ελλάδος που έγινε πρόσφατα για το Υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης κατέδειξε ότι, μέχρι το 2030, από το 5G μπορούμε να έχουμε έως 12,4 δις ευρώ ακαθάριστη προστιθέμενη αξία, και έως 69.000 νέες θέσεις εργασίας. Η σκέψη που προέκυψε ήταν πώς θα μπορούσαμε να φέρουμε την πρόοδο πιο κοντά στο σήμερα. Σκεφτήκαμε την καινοτομία, να εργαλειοποιήσουμε τη δημοπρασία, και έτσι δεσμεύσαμε το 25% από αυτά τα χρήματα, τα 93 εκ. από τα 372. Ήμασταν η μόνη χώρα που δημιούργησε ένα fund, το «Φαιστός», μέσα από τα χρήματα της δημοπρασίας και έτσι δημιουργείται ένας ενάρετος κύκλος. Το παρουσιάσαμε στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή και θεωρήθηκε ως μία βέλτιστη καλή πρακτική. Η άλλη καινοτομία είναι ότι ενώ είμαστε στις τρεις πρώτες χώρες στην Ευρωπαϊκή Ένωση στο 5G, είμαστε ηθελημένα στο 99% στη διάθεση του φάσματος και όχι στο 100%. Ένα πολύ μικρό κομμάτι δεν το δημοπρατήσαμε, το κρατήσαμε στο υπουργείο για να παραχωρούμε πρόσβαση δωρεάν σε start-ups και σε ερευνητικά κέντρα που αναπτύσσουν προϊόντα. Έτσι φανταζόμαστε το κράτος τον 21ο αιώνα. Αφαιρεί εμπόδια από τη μία, γεννά ευκαιρίες από την άλλη.

Αυτό θυμίζει Ισραήλ...
Ακριβώς. Η σύλληψη ήρθε, σε πολύ μεγάλο βαθμό, από την παρατήρηση και μία δημιουργική ερμηνεία στο τι είχε κάνει το Ισραήλ τις προηγούμενες δεκαετίες, μέσα από το Yozma και τον τρόπο που έστησε το οικοσύστημα καινοτομίας του.

Όσο μιλάμε χρησιμοποιείτε πρώτο πληθυντικό, και προκύπτει μία ερώτηση περί της ομάδας σας: ποιοι είναι αυτοί οι Έλληνες;
Όπως λέει και το γνωστό ρητό, «Είμαστε στο εμείς». Αυτή η δουλειά θα μπορούσε να γίνει μόνο μέσα από μία «ορχήστρα». Είναι οι υφυπουργοί, οι γενικοί γραμματείς του υπουργείου, οι διευθύνοντες σύμβουλοι των οργανισμών, ο διευθυντής και τα στελέχη του γραφείου μου και μία σειρά προγραμματιστών, νομικών, οικονομολόγων, από πολλά σημεία του Δημοσίου. Τους επιλέξαμε μία-μία και έναν-έναν. Υπάρχουν και άτομα που ήρθαν από το εξωτερικό, άφησαν θέσεις στον ιδιωτικό τομέα για να εργαστούν σε αυτή την ομάδα και δημιουργήσαμε παράλληλα μια κουλτούρα ομάδας. Μόνο έτσι μπορείς να διαχειριστείς μία κρίση στις 2 το πρωί η οποία απαιτεί ταχύτατο συντονισμό. Στην ομάδα αυτή δεν αντιλαμβανόμαστε τους ρόλους μας με την κλασική θεσμική έννοια, λειτουργούμε περισσότερο με μία κουλτούρα start up εταιρείας. Έτσι μπορείς να αποφύγεις αργόσυρτες διαδικασίες. Το 13033, για παράδειγμα, από τη στιγμή της σύλληψης μέχρι τη δημιουργία του πήρε γύρω στις 15 ώρες.   

Θα είστε ο Πρόεδρος του Global Strategy Group του ΟΟΣΑ. Ένας Έλληνας σε αυτή τη θέση έχει μεγάλη σημειολογία…
Ο ΟΟΣΑ είναι ένα φόρουμ πολιτικής, ανταλλαγής καλών πρακτικών, μεταφοράς τεχνογνωσίας. Έχουμε ήδη διδαχτεί πολλά από τις μελέτες του και έχει σημαντική αξία για τη χώρα ότι καλούμαστε να αναλάβουμε την προεδρία στο Global Strategy Group. Πιστεύουμε πολύ στον συντονισμό ανάμεσα στα κράτη-μέλη και στο να μπορεί κανείς να διδάσκεται από τις ενέργειες και τις πρωτοβουλίες των άλλων.

Η πλειοψηφία των Ελλήνων επανατοποθετεί λέξεις για τις οποίες είχε λάθος άποψη, όπως ορθολογισμός και  ριζοσπαστισμός. Ο ορθολογισμός, όταν το επιβάλλουν οι συνθήκες, γίνεται γνήσιος ριζοσπαστισμός.
Αυτό το πιστεύω βαθιά. Επίσης πιστεύω και σε κάτι άλλο, το οποίο είχα μάθει στο πανεπιστήμιο, στη Θεωρία Πληροφοριών. Πληροφορία = δεδομένα + ερμηνεία. Μπορούμε να διαφωνούμε στις ερμηνείες, δεν μπορούμε να διαφωνούμε στα δεδομένα. Και όσο πιο πολύ μεταφέρουμε τη συζήτηση στα δεδομένα, αντί της ερμηνείας, τόσο περισσότερο θεμελιώνουμε κάποια πράγματα στα οποία μπορούμε να συμφωνήσουμε, ακριβώς για να είμαστε ορθολογιστές. Είναι αναγκαία συνθήκη αυτή, για να μπορούμενα έχουμε κοινά οικοδομήματα. Τα έθνη και τα κράτη είναι κοινά οικοδομήματα.

Βασικά αποδείξατε ότι η Ελλάδα έχει ανθρώπους, και αυτό χτίζει μέσα μας μία αυτοπεποίθηση.
Νομίζω ότι το απέδειξαν οι ίδιοι – και συνεχίζουν να το αποδεικνύουν καθημερινά. Για παράδειγμα, το σύστημα του εμβολιασμού χτίστηκε από Έλληνες προγραμματιστές, του Δημοσίου και του ιδιωτικού τομέα, επαγγελματίες οι οποίοι βρίσκονται σε όλα τα σημεία της χώρας.

Τον επόμενο Ιούλιο θα φιλοξενήσουμε το Παγκόσμιο Συνέδριο Διαστημικής Επιστήμης. Η Ελλάδα θα είναι το κέντρο της Διαστημικής Επιστήμης του πλανήτη.
Από τον χώρο του Διαστήματος θα έρθουν πολύ μεγάλες καινοτομίες και στον χώρο των τηλεπικοινωνιών. Ήδη γνωρίζουμε παγκοσμίως ότι ανταγωνιστική στην οπτική ίνα, και ανταγωνιστική στην ενσύρματη επικοινωνία στις τηλεπικοινωνίες, θα είναι η πρόσβαση στο διαδίκτυο η οποία θα παρέχεται από μικρο-δορυφόρους. Και ακριβώς γι’ αυτόν τον λόγο μπορεί κανείς να δει μεγάλες καινοτομίες στη σφαίρα της ψηφιακής διακυβέρνησης και από τον χώρο του Διαστήματος. Το διακύβευμα πάντοτε σε όλα αυτά είναι, αν και αφορούν το Διάστημα, να μπορείς να τα κάνεις «χρήσιμη καθημερινότητα».

Σε αυτό το σημείο τον διέκοψε ένα τηλεφώνημα που τον ενημέρωνε για ένα ζήτημα που είχε παρουσιαστεί στην πλατφόρμα εμβολιασμού σχετικά με μια συγκεκριμένη κοινωνική ομάδα. Προσωπικά, αλλά και ο Θανάσης Καρατζάς που ήταν μαζί μου, είδαμε και ακούσαμε ζωντανά πώς ο Κυριάκος Πιερρακάκης αντιμετώπισε αυτή τη μίνι κρίση. Δεν το ανέθεσε σε κάποιο άλλον, μας ζήτησε συγγνώμη για τη διακοπή, σκοτείνιασε ελαφρώς η όψη του και η φωνή του και έκανε διπλές και τριπλές συνομιλίες με τους ενδιαφερόμενους για περίπου πέντε λεπτά. Πρώτα ζήτησε να βρεθεί ποιο ήταν ακριβώς το πρόβλημα και τελικά ποια θα ήταν η λύση που θα δινόταν, ζητώντας να τον ενημερώνουν με μηνύματα για την πορεία επίλυσης, η οποία έπρεπε να γίνει όσο πιο σύντομα ήταν εφικτό, όπως είπε.

Μερικές φορές οι κλισέ φράσεις ισχύουν πραγματικά, οπότε σας λέω ότι αν δεν φτιάξετε το Κτηματολόγιο εσείς με την αποδοχή και την τεχνογνωσία που έχετε, δεν θα φτιαχτεί ποτέ. Ως ομάδα, ως κυβέρνηση, έχετε πει «αυτό το έργο θα το φέρουμε εις πέρας»;
Απαντώ μονολεκτικά, ναι. Έχουμε ήδη ξεκινήσει από κοινού με τον Γιώργο Στύλιο, υφυπουργό αρμόδιο για το Κτηματολόγιο, μία σειρά παρεμβάσεις – η πρώτη παρουσιάστηκε ήδη στον πρωθυπουργό, και αποτελεί ανάσα για χιλιάδες επαγγελματίες νομικούς, μηχανικούς, συμβολαιογράφους, αλλά και τους πολίτες που θέλουν να έχουν δωρεάν πρόσβαση στα στοιχεία της περιουσίας τους, μέσα από το Ktimatologio.gov.gr και το Maps.gov.gr. Γνωρίζουμε καλά ότι αυτό είναι ένα πρώτο βήμα και χρειάζεται να γίνουν πολλά περισσότερα. Μέσα στο 2021 θα γίνουν μία σειρά από παρεμβάσεις που θα επιτρέψουν στο project του Κτηματολογίου να πούμε ότι βαίνει προς ολοκλήρωση.

Πιστεύετε πως συγκλίνουμε ολοένα και περισσότερο προς τη Δύση;
Ο στόχος που συχνά θέτουμε σε πολλά πράγματα είναι το να μπορέσουμε να συγκλίνουμε με τις χώρες εκείνες που είναι πιο προηγμένες από εμάς, ειδικά στον τομέα που χειριζόμαστε. Ως νέος άνθρωπος αντιλαμβάνομαι ότι σε κανέναν δεν ακούγεται καλά, ειδικά στους πιο νέους, το να λες εκφράσεις όπως «να προσαρμοστούμε» ή «να μοιάσουμε». Προσωπικά, θα πω ότι ο στόχος είναι να ξεχωρίσουμε, και είναι απολύτως εφικτό να το πράξουμε. Η χώρα δεν έχει μόνο μικρές νησίδες οι οποίες ξεχωρίζουν, έχει χιλιάδες ανθρώπους που ξεχωρίζουν στη δουλειά τους, πολλές επιχειρήσεις και πολλές δημόσιες δομές και υποδομές που ξεχωρίζουν. Όλες αυτές οι μεγάλες ψηφιακές αλλαγές των τελευταίων μηνών, νομίζω, πολύ απλά αποδεικνύουν ότι, αν υπάρχει η ομάδα, το σχέδιο και η βούληση, είναι απολύτως εφικτό από το «δεν γίνεται», να μπορούμε να σβήνουμε το «δεν». 

Αυτό που λέτε είναι στην ουσία ο πραγματικός ελληνοκεντρισμός. Χρόνια πιστεύουμε ότι είμαστε το κέντρο του κόσμου, χωρίς να έχουμε ιδέα σε τι πράγμα. Τώρα, όμως, μπορούμε να πούμε ότι από άποψη δομής σκέψης, ορθολογισμού, αισθητικής, χτίζεται ένας καινούριος ελληνοκεντρισμός που πατάει κάπου.
Εδώ περιλαμβάνονται δύο πράγματα. Το ένα είναι να μπορείς να μαθαίνεις από τους υπόλοιπους, και το άλλο να μπορείς να παράγεις δική σου προστιθέμενη αξία, δικές σου πολιτικές και δικά σου πεπραγμένα, τα οποία σε κάνουν να ξεχωρίζεις. Η Ελλάδα μπορεί κάλλιστα αυτό να το πετύχει. 

Από όλα όσα έχετε κάνει μέχρι στιγμής στο υπουργείο σας, ποιο ήταν αυτό που σας δημιούργησε το μεγαλύτερο άγχος ότι υπάρχουν πιθανότητες να μη δουλέψει;
Η απάντηση είναι πολύ εύκολη: η πλατφόρμα εμβολιασμού. Καταλάβαμε ότι έπρεπε να στηθεί μία εμβολιαστική αλυσίδα σε χρόνο μηδέν, στην πιο δύσκολη εφοδιαστική άσκηση μετά τον Β'  Παγκόσμιο Πόλεμο.Το σύστημα εμβολιασμού αφορά πολλαπλά συστήματα τα οποία έπρεπε να «κουμπώσουν» μεταξύ τους, να αλληλεπιδράσουν, και στην πράξη να είναι στη διάθεση του κυρίου Θεμιστοκλέους και των στελεχών της επιχείρησης «Ελευθερία» αλλά και εντέλει στα χέρια του κάθε πολίτη ο οποίος επιθυμεί να κλείσει το ραντεβού του. Όπως έχει πει και ο πρωθυπουργός, «το καλύτερο εμβόλιο είναι το γρηγορότερο εμβόλιο», οπότε γνωρίζαμε ότι είχαμε μία τεράστια ευθύνη. Χαίρομαι πάρα πολύ που καταφέραμε, μαζί με το Υπουργείο Υγείας, την Πολιτική Προστασία, τα στελέχη του Στρατού, να συνεργαστούμε αρμονικά και να το πετύχουμε.       

Τι θα λέγατε σε έναν νέο που σας ακούει ή σας διαβάζει σήμερα, μέσα από την προσωπική σας εμπειρία;
Μετά τις Πανελλήνιες πέρασα στο Τμήμα Πληροφορικής του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών. Στο λύκειο είχα έναν καθηγητή που έπαιξε μεγάλο ρόλο στη ζωή μου. Μετά τα αποτελέσματα των πανελληνίων, μου είχε δωρίσει το «Τι μέλλει γενέσθαι» του Μιχάλη Δερτούζου με τη φράση «Γραμμή για MIT» ως αφιέρωση. Ο συγκεκριμένος δάσκαλος με είχε εμπνεύσει σημαντικά στο να διαβάζω αναγνώσματα πέραν των μαθημάτων, λογοτεχνία αλλά και πολιτικά βιβλία, βιβλία για την τεχνολογία κ.λπ. Ο Δερτούζος, ο οποίος είχε φύγει από τη ζωή εκείνη τη χρονιά, ήταν διευθυντής του Εργαστηρίου Επιστήμης Υπολογιστών του ΜΙΤ. Θυμάμαι ότι του είπα ότι θεωρώ τον στόχο υπερβολικό και μη επιτεύξιμο. Δεν θα ξεχάσω τα λόγια του: «Να μη φοβάσαι να ονειρεύεσαι, να μη φοβάσαι να κοιτάς αυτό που θέλεις κατάματα». Λίγα χρόνια αργότερα, όταν ολοκλήρωσα τη μεταπτυχιακή μου εργασία στο ΜΙΤ, την αφιέρωσα στους γονείς μου και στον καθηγητή μου αυτόν, ο οποίος έδωσε τη δυνατότητα σε έναν δεκαοκτάχρονο να πιστέψει ότι αν αφιερώσει το 100% των δυνατοτήτων του θα μπορέσει να επιτύχει σε κάτι που φαίνεται αφάνταστα μακρινό. Έτσι, υπό αυτό το πρίσμα, η συμβουλή προς οποιονδήποτε νέο θα ήταν να μη φοβάται να ονειρεύεται, να μη φοβάται να βάζει τα όνειρά του επί χάρτου και να τα σχεδιάζει, ώστε κάποτε να μπορέσει να τα πραγματοποιήσει. Θα υπάρξουν σκαμπανεβάσματα, θα υπάρξουν αποτυχίες και ατυχίες. Αλλά ο μόνος τρόπος για να προοδεύεις είναι να κοιτάζεις μπροστά και όχι πίσω και να πιστεύεις σε εσένα».