Τα προβλήματα της παιδείας στη χώρα μας, οι πρωτοβουλίες του Υπουργείου Παιδείας και το μέλλον της νέας γενιάς
Η βία δεν έχει θέση στην εκπαίδευση. Σε όλα τα μεγάλα ή μικρά πανεπιστήμια του εξωτερικού υπάρχει πειθαρχικός έλεγχος, λογοδοσία φοιτητών και διδασκόντων και, αν χρειάζεται, άμεση επέμβαση της αστυνομίας. Όλα αυτά είναι προφανή και τα γνωρίζουμε όσοι έχουμε εργαστεί σε πανεπιστήμια του εξωτερικού. Έτσι πρέπει να γίνει επιτέλους και στην Ελλάδα. Εφόσον όλες οι άλλες μέθοδοι έχουν μέχρι σήμερα αποτύχει, ας δοκιμάσουμε κάτι καινούργιο: αστυνομία μέσα στο πανεπιστήμιο. Δεν θα ήταν, ομολογώ, η δική μου πρώτη λύση για τα πανεπιστήμια, αλλά δεν ζω καθημερινά το ελληνικό πανεπιστήμιο και δεν ξέρω τις λεπτομέρειές του. Χαίρομαι όμως που η κυβέρνηση επιχειρεί να λύσει το θέμα της βίας στο πανεπιστήμιο (και ίσως και σε άλλους δημόσιους χώρους).
Είναι προφανώς λάθος να λέμε ότι μια τέτοια αστυνομία περιορίζει την αυτονομία του πανεπιστημίου. Ποιες πανεπιστημιακές αποφάσεις εμποδίζονται από τη δίωξη του εγκλήματος; Το ερώτημα της αυτονομίας τίθεται μόνο αν η αστυνομία κάνει τη δουλειά της απρόσεκτα ή παράνομα, ή χωρίς λογοδοσία και πνεύμα συνεργασίας με τις πανεπιστημιακές αρχές. Δυστυχώς τα φαινόμενα αυθαιρεσίας στα σώματα ασφαλείας και η έλλειψη αποτελεσματικής έρευνάς τους σε άλλους τομείς, δεν εμπνέουν εμπιστοσύνη. Ίσως όμως η δημιουργία πανεπιστημιακής αστυνομίας λειτουργήσει ευεργετικά σε όλα τα σώματα ασφαλείας, ως μια ευκαιρία να φτιάξουμε νέους θεσμούς λογοδοσίας και ελέγχου στο Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη. Αποκτώντας νέες εξουσίες, τα σώματα ασφαλείας θα υπόκεινται και σε στενότερο δημόσιο έλεγχο. Αν λοιπόν κάποιος πρέπει να ψηφίσει υπέρ ή κατά της πανεπιστημιακής αστυνομίας, θα ψήφιζα υπέρ.
Η πανεπιστημιακή αστυνομία πρέπει όμως να οργανωθεί προσεκτικά και φυσικά να λογοδοτεί. Στο θέμα αυτό υπάρχει μεγάλη και δικαιολογημένη δυσπιστία. Εδώ ερχόμαστε στην καρδιά του προβλήματος του ελληνικού πανεπιστημίου. Γιατί υπάρχει τέτοια δυσπιστία; Γιατί –όπως και σε άλλους θεσμούς στην Ελλάδα– κανείς δεν λογοδοτεί σε κανέναν. Ή μάλλον, οι μόνοι που λογοδοτούν είναι οι υπό εξέλιξη νέοι χαμηλόβαθμοι διδάσκοντες: η προαγωγή των νεών επιστημόνων είναι η μόνη αξιολόγηση που γίνεται μέσα στο πανεπιστήμιο. Δυστυχώς ούτε αυτή η διαδικασία λειτουργεί άψογα. Συχνά είναι ευκαιρία για τους καθηγητές ανώτερων βαθμίδων να εκμεταλλευτούν τους υπό εξέλιξη υποψηφίους, αφού οι ανώτεροι καθηγητές ασκούν την εξουσία τους ανεξέλεγκτα. Έχω ακούσει πολλά φαινόμενα αυθαιρεσίας και εκμετάλλευσης.
Αυτά τα θεμελιώδη θέματα όμως δεν τα συζητάμε καθόλου. Λείπει και σε αυτόν τον τομέα η στρατηγική, μακροπρόθεσμη στόχευση. Πώς θα μπορέσει το ελληνικό πανεπιστήμιο να θέτει στόχους, να αξιολογείται και να βελτιώνεται; Αυτή είναι για μένα η πιο σημαντική διάσταση του προβλήματος. Δυστυχώς, ούτε η κυβέρνηση αλλά ούτε και η αντιπολίτευση έχουν τέτοιο σχέδιο. Ο ορίζοντάς τους σχεδόν ποτέ δεν φτάνει πέρα από την τετραετία, ή πιο ρεαλιστικά, τη μέση θητεία ενός υπουργού, τη διετία.
Δεν είναι όμως όλα τα τριτοβάθμια ιδρύματα τα ίδια. Ένα ιστορικό πανεπιστήμιο σε μια μεγαλούπολη μπορεί να έχει διεθνείς βλέψεις και να θέλει να διακρίνεται στην έρευνα παγκοσμίως (δυστυχώς κανένα πανεπιστήμιο της Αθήνας ή της Θεσσαλονίκης δεν το έχει καταφέρει). Ένα άλλο, που ίσως βρίσκεται σε μια αγροτική περιοχή, μπορεί να είναι αφοσιωμένο στο να διδάσκει σωστά και να στηρίζει τους φοιτητές του ποικιλοτρόπως με στέγαση, ξένες γλώσσες, επαγγελματικό προσανατολισμό και δικτύωση, ώστε να ενθαρρύνει μη προνομιούχα παιδιά στο να σπουδάσουν. Ένα άλλο ίδρυμα μπορεί να έχει παράδοση σε τεχνικά ζητήματα και να έχει σχέσεις με την βιομηχανία. Τέλος, ένα τέταρτο (όπως το κολλέγιο Birkbeck στο Λονδίνο) μπορεί να προσανατολίζεται αποκλειστικά σε εργαζόμενους και προσφέρει μόνο εσπερινά μαθήματα σε φοιτητές που σπουδάζουν μόνο ένα μέρος του χρόνου τους - και άρα είναι εξ αρχής, και σωστά, «αιώνιοι φοιτητές». Όλα αυτά είναι διαφορετικά τριτοβάθμια ιδρύματα και το καθένα ωφέλιμο με τον τρόπο του. Δεν μπορεί να αξιολογούνται με τα ίδια κριτήρια. Η αριστεία έχει πολλά πρόσωπα.
Όταν ένα πανεπιστήμιο έχει ξεκαθαρίσει τους στόχους του, τότε μπορεί να αξιολογηθεί για το αν τους πετυχαίνει και με ποιο κόστος. Πόσα και ποια από αυτά τα ιδρύματα θέλει και χωράει η Ελλάδα; Ποια πετυχαίνουν τους στόχους τους; Δυστυχώς τα ερωτήματα αυτά είναι αναπάντητα. Καμία πολιτική δύναμη δεν έχει ασχοληθεί με μια στρατηγική για την τριτοβάθμια παιδεία στη χώρα. Αν και η Νέα Δημοκρατία –σε αντίθεση με τους κυνικούς αυτοσχεδιασμούς των Σύριζα/ΑνΕλ– έχει δείξει σοβαρότητα και επαγγελματισμό και είχε προετοιμάσει κυβερνητικό σχέδιο εν όψει των εκλογών του 2019, δυστυχώς η μετεκλογική της συμπεριφορά δείχνει ότι στα θέματα της παιδείας ήταν ανέτοιμη.
Η Έκθεση Πισσαρίδη κάλυψε κάπως το κενό και έδωσε κάποιες κατευθυντήριες γραμμές, ότι δηλαδή «θα ήταν επιθυμητή η ενδυνάμωση και η ενίσχυση των δυνατοτήτων στρατηγικού σχεδιασμού των ιδρυμάτων όσο και η διαφοροποίηση ως προς τους στόχους τους, σε σύνδεση με τη διαδικασία αξιολόγησής τους». Δυστυχώς όμως η πρακτική εφαρμογή των προτάσεων αυτών είναι ακόμα εκτός δημόσιας συζήτησης.
Οι πρωτοβουλίες του Υπουργείου Παιδείας δείχνουν ότι η κυβέρνηση όχι μόνο δεν έχει σχέδιο, αλλά δεν κατανοεί πλήρως το πρόβλημα. Το νομοσχέδιο προβλέπει στα άρθρα 15-22 ένα πλήρες και αναλυτικό πειθαρχικό δίκαιο στα πανεπιστήμια. Γιατί όμως πρέπει το Υπουργείο να γράφει τον πειθαρχικό κώδικα όλων των ιδρυμάτων της χώρας και μάλιστα με ισχύ τυπικού νόμου; Γιατί να μην μπορεί το κάθε ίδρυμα ή, καλύτερα, η κάθε σχολή όπως γίνεται στο εξωτερικό να φτιάχνει τον δικό της κώδικα, με βάση τα πραγματικά δεδομένα που επικρατούν κάθε φορά, ώστε να μπορεί να τον διορθώνει όταν χρειάζεται;
Η Κυβέρνηση, δυστυχώς, στην πράξη υπονομεύει την ήδη υπάρχουσα Εθνική Αρχή Ανώτατης Εκπαίδευσης, η οποία θα έπρεπε να ήταν η μόνη υπεύθυνη για την αξιολόγηση των πειθαρχικων κανόνων του κάθε ιδρύματος. Αντί να ενισχύει την σημαντική αυτή αρχή, που παράγει ήδη σημαντικό έργο, η κυβέρνηση της βάζει τρικλοποδιές.
Τα τεράστια προβλήματα της παιδείας στην χώρα μας, προβλήματα που υπονομεύουν σοβαρά το μέλλον της νέας γενιάς, θα λυθούν μόνο με προσεκτική ανάλυση, στρατηγικό σχεδιασμό, συναίνεση και με τη βοήθεια επαγγελματικής δημόσιας διοίκησης που θα επιλέγεται αξιοκρατικά και θα προωθεί έναν βασικό μακροπρόθεσμο σχεδιασμό. Μόνο έτσι θα μπορέσουμε να εμπνεύσουμε μια πολιτισμική επανάσταση στα δημόσια πανεπιστήμια, ώστε να αξιολογούνται και λογοδοτούν όλοι: διοίκηση, καθηγητές και φοιτητές για το καλό της παιδείας στο σύνολο της. Ας κοιτάξουμε επιτέλους τις αιτίες, όχι τα συμπτώματα της σημερινής παρακμής.
6°
