Μια Τριλογία για τις ΗΠΑ με αφορμή τις Αμερικανικές Εκλογές. Μας αφορά ακόμα το αμερικανικό όνειρο, η διεκδίκηση της συνύπαρξης, της ελευθερίας, της ισότητας;
[Η Τριλογία του Νέου Κόσμου: Μέρος 1ο]
Η παγκόσμια ισχύς δεν είναι μόνο ζήτημα στρατιωτικής υπεροχής ή επιθετικής εξωτερικής πολιτικής (η Σοβιετική Ένωση, μετέπειτα η Ρωσία, και τώρα και η Κίνα διαθέτουν και τα δύο). Δεν είναι καν μόνο θέμα οικονομικής ανάπτυξης ή τεχνολογικής πρωτοπορίας (η Κίνα τα διαθέτει πλέον και αυτά). Η ιστορία και η θεωρία των διεθνών σχέσεων μας διδάσκει ότι, για να κυριαρχήσει μια μεγάλη δύναμη, σε συνδυασμό με τους τρεις παράγοντες της στρατιωτικής ισχύος, της οικονομικής ευμάρειας και της τεχνολογίας, απαιτείται και ένα κρίσιμο τέταρτο στοιχείο: η πολιτισμική επιρροή.
Οι ΗΠΑ πλήρωσαν με το αίμα εκατοντάδων χιλιάδων παιδιών τους στους δύο Παγκοσμίους Πολέμους και με τους φόρους των πολιτών τους (Σχέδιο Μάρσαλ, ΝΑΤΟ) την προάσπιση της ελευθερίας, της ασφάλειας και της ευημερίας στην Ευρώπη. Και με τη σειρά του, ο «ελεύθερος κόσμος» στη Δύση, αλλά και αλλού, δέχθηκε και επένδυσε συναισθηματικά στη μεταπολεμική πρωτοκαθεδρία των Ηνωμένων Πολιτειών ακριβώς λόγω της πολιτισμικής ταύτισης με τιςιδρυτικές αξίες και τον τρόπο ζωής του Νέου Κόσμου.
Ποιες ήταν οι αξίες αυτές; Η πίστη στην ελευθερία, τα πολιτικά δικαιώματα, το σύστημα δικαιοσύνης και το κράτος δικαίου, η ισότητα και η επιτυχής ενσωμάτωση διαφορετικών κοινοτήτων, η διάκριση και ανεξαρτησία των εξουσιών και του Τύπου -ένα μοντέλο καπιταλισμού που (για μεγάλο χρονικό διάστημα) επέτρεπε την κοινωνική κινητικότητα και την ευημερία της μεσαίας τάξης-, η επιχειρηματική, πνευματική και δημιουργική αριστεία στα πανεπιστήμια, στις επιχειρήσεις, στις τέχνες, η επένδυση και η ανάπτυξη στις υποδομές, στις μητροπόλεις, στις επιστήμες, στην εξερεύνηση του διαστήματος, η αναζήτηση της ευτυχίας του ατόμου πέραν των ασφυκτικών δεσμών του κράτους και, κυρίως, του παρελθόντος.
Η Αμερική ήταν πάντα το μέλλον.
Το Αμερικανικό Όνειρο –η αρχή ότι αν δουλέψεις σκληρά, θα πετύχεις, θα αποκτήσεις μια καλύτερη ποιότητα ζωής– μεταδόθηκε σε όλο τον κόσμο, αρχικά μέσω των στούντιο του Χόλιγουντ, μετά μέσω της τηλεόρασης και των διαφημιστικών εταιρειών της Λεωφόρου Μάντισον στο Μανχάταν, και εν τέλει, από το 1990 και μετά, μέσω των εταιρειών τεχνολογίας και της Σίλικον Βάλεϊ. Όλοι χρειαζόμαστε ένα όνειρο, ένα όραμα το οποίο να ξεπερνάει τα όρια του μικρόκοσμού μας και του φυσικού κύκλου του σώματός μας. Η φαινομενικά αφελής αισιοδοξία, το χαμόγελο που θυμίζει διαφήμιση οδοντόκρεμας, η εξωστρέφεια και η αυτοπεποίθηση, η αέναη φιλοδοξία/απληστία για ακόμη περισσότερα –περισσότερα υλικά, περισσότερες εμπειρίες, περισσότερη ζωή–, η έμφυτη τάση για εξερεύνηση, για επέκταση, για ανταγωνισμό, για την επιτυχία, για τη διάκριση, για την επιβίωση... Το όραμα του Νέου Κόσμου διαδόθηκε και υιοθετήθηκε γιατί κωδικοποίησε τα πιο βασικά ένστικτα της ανθρώπινης φύσης.
Στις ασύλληπτα έρημες, αχανείς εκτάσεις της Άγριας Δύσης ζει ακόμη η υπόσχεση της ελευθερίας - της ελευθερίας από τους άλλους ανθρώπους, από τα δεσμά του σώματος, η ελευθερία από την έννοια και την κλίμακα του εφικτού. Στην απόκοσμη Κοιλάδα του Θανάτου (Death Valley) υπάρχουν ακόμη τα ίχνη από τα καραβάνια των πιονιέρων, στον παλιό αυτοκινητόδρομο Route 66 που διατρέχει τη μισή χώρα σε απέραντες ευθείες, εγκαταλελειμμένα βενζινάδικα και μοτέλ κάποτε εξυπηρετούσαν όσους άφηναν το Σικάγο για να κυνηγήσουν το όνειρό τους στην Πόλη των Αγγέλων, στις εγκαταλελειμμένες πόλεις-φαντάσματα υπάρχουν μόνο τα ξύλινα κτίρια των χρυσοθήρων, στα σμιλεμένα από τον χρόνο, τον ήλιο, το νερό και τον αέρα φαράγγια της Αριζόνα, του Κολοράντο και της Γιούτα αποκτάς μια διαφορετική αντίληψη της κλίμακας των πραγμάτων, της Γης και του Σύμπαντος, του χώρου και του χρόνου, στην έρημο της Νεβάδα, όταν οδηγάς σε έναν στενό δρόμο που κόβει σαν κλωστή μήκους εκατοντάδων χιλιομέτρων τον πιο αχανή, απόκοσμο τόπο που έχεις δει ποτέ σου, μακριά από τους πάντες και τα πάντα, γίνεσαι ένα με το άπειρο, βιώνεις μια πνευματική εμπειρία που σε αναγκάζει να επανακαθορίσεις τον ρόλο σου και να έρθεις αντιμέτωπος με τα απλότερα αλλά και δυσκολότερα ερωτήματα που έχει αρθρώσει ο άνθρωπος.
Δεν μπορείς να καταλάβεις την Αμερική –δεν μπορείς να καταλάβεις πλήρως την ανθρώπινη φύση– αν δεν βρεθείς τόσο μόνος σε ένα τόσο αχανές μέρος.
Στις άλλες γωνιές της χώρας αυτής, οι φουτουριστικές μητροπόλεις των αστικών κέντρων –η Νέα Υόρκη, η Βοστώνη, το Σικάγο, το Σαν Φρανσίσκο– έγιναν μοντέλα συνύπαρξης διαφορετικών κοινοτήτων απ’ όλον τον κόσμο: καραβάνια Άγγλων, Σκοτσέζων, Ολλανδών και Σκανδιναβών που σταδιακά μετοίκησαν στον Νέο Κόσμο, κοινότητες Αφροαμερικανών των οποίων οι πρόγονοι ήταν σκλάβοι που μετά διεκδίκησαν και κατέκτησαν, με αίμα και θυσίες, την ελευθερία και την ισότητα, έζησαν δίπλα στους πρώην αφέντες τους, χιλιάδες Εβραίοι και Αρμένιοι που στις αρχές και τα μέσα του 20ού αιώνα εγκατέλειψαν εν μία νυκτί τα σπίτια τους κυνηγημένοι, αναζητώντας μια νέα εστία, εκατοντάδες χιλιάδες Ιταλοί, Ιρλανδοί, Έλληνες, Βιετναμέζοι και πολλοί άλλοι, που στριμώχτηκαν σε υπερωκεάνια καράβια, αφήνοντας πίσω τους τις οικογένειες και τις ρίζες τους για να ξαναχτίσουν από το μηδέν τη ζωή τους στη Γη της Επαγγελίας. Μόνο από το 1892 μέχρι το 1924 δώδεκα εκατομμύρια μετανάστες έφτασαν στη Νέα Υόρκη μέσω του κέντρου υποδοχής και ελέγχου στη Νήσο Έλις (το «Νησί της Ελπίδας»).
Αυτή η βιοπάλη και αυτή η επιτυχής συνύπαρξη πολιτισμών δεν είναι θεωρητικά σχήματα. Το Αμερικανικό Όνειρο δεν το συναντάς (μόνο) στο μυθικό σπίτι των προαστίων με το γκαράζ, τον κήπο, τα δύο παιδιά και το σκυλί. Το συναντάς πρωτίστως στην ελληνοαμερικανική κοινότητα του Lowell στη Μασαχουσέτη, έναν από τους πυρήνες της Βιομηχανικής Επανάστασης, όπου μετανάστες δούλευαν στα εργοστάσια κλωστοϋφαντουργίας και στο (συγκλονιστικό) Tenement Museum της Νέας Υόρκης, στις παλιές εργατικές πολυκατοικίες του Lower East Side στις οποίες στοιβάζονταν οι μετανάστες με στερήσεις και αντιξοότητες. Στα ξύλινα κουφάρια και τις ταπετσαρίες των διαμερισμάτων αυτών νιώθεις την υγρασία και τη βιοπάλη των οικογενειών που δούλευαν νυχθημερόν για ένα καλύτερο αύριο. Σαν από ώσμωση, το μανάβικο του Βιετναμέζου, το μπακάλικο του κινέζου και το εστιατόριο του Έλληνα έχουν γίνει ένα, η υφή του μητροπολιτικού αστικού τοπίου είναι ενιαία, κρύβει μέσα της πανέμορφη ποικιλομορφία, αλλά είναι ενιαία.
Δεν μπορείς να καταλάβεις την Αμερική –δεν μπορείς να καταλάβεις πλήρως την ανθρώπινη φύση– αν δεν αναγκαστείς να επιβιώσεις και να συνυπάρξεις σε μια τέτοια μητρόπολη.
Υπάρχουν κι άλλες Αμερικές. Η Αμερική των αμέτρητων εκκλησιών και ναών, των συνδέσμων, οργανώσεων και ενώσεων – γειτόνων, γονέων και κηδεμόνων, μειονοτήτων, χομπιστών και καινοτόμων, ομάδων πίεσης και ομάδων συμφερόντων, ένα μωσαϊκό τοπικών συλλόγων και μια κοινωνία ενεργών πολιτών που ο Αλέξις ντε Τοκβίλ μελέτησε και θεωρούσε ότι αποτελεί το θεμέλιο της δημοκρατικής πολιτείας.
Οι ΗΠΑ δεν ήταν ποτέ «ένα ακόμη κράτος» σαν όλα τα άλλα. Ήταν ένα κράτος-πείραμα, ένα κράτος-χωνευτήρι, ένα κράτος-παράδειγμα, μια ομοσπονδία πολιτειών η κάθε μία με τον δικό της χαρακτήρα, που εντάσσονταν και υποτάσσονταν σε ένα εθνικό αφήγημα, σε ένα πολιτικό σώμα
Οι ΗΠΑ δεν ήταν ποτέ «ένα ακόμη κράτος» σαν όλα τα άλλα. Ήταν ένα κράτος-πείραμα, ένα κράτος-χωνευτήρι, ένα κράτος-παράδειγμα, μια ομοσπονδία πολιτειών η κάθε μία με τον δικό της χαρακτήρα, ένα «κογκρέσο» κοινοτήτων που, παρά τις τεράστιες οικονομικές, πολιτισμικές, γλωσσικές, θρησκευτικές και αξιακές διαφορές τους, παρά την ταραχώδη ιστορία τόσο στο εσωτερικό (καταστροφή κοινοτήτων ιθαγενών, δουλεία, Εμφύλιος, πολιτικές δολοφονίες, σκάνδαλα), όσο και στις χώρες καταγωγής τους, εντάσσονταν και υποτάσσονταν σε ένα εθνικό αφήγημα, σε ένα πολιτικό σώμα: Ε pluribus unum («Από πολλούς, ένας»), το εθνικό μοτίβο απ’ το 1782 και μετά. Το Σύνταγμα, οι θεσμοί του κράτους –ο πρόεδρος, η κυβέρνηση, το Κογκρέσο, το Ανώτατο Δικαστήριο– και, απ’ τα μέσα του 20ού αιώνα και μετά, τα μεγάλα τηλεοπτικά δίκτυα, διατήρησαν τη συμβολική και ουσιαστική ενότητα της εθνικής αυτής κοινότητας.
→ Υπάρχει ακόμα αυτή η κοινότητα; Επιβιώνουν οι ιδρυτικές αξίες; Μας αφορά ακόμα το Αμερικανικό Όνειρο; Και, αν όχι, τι μπορεί να το αντικαταστήσει; Γιατί ο Τραμπ πήρε φέτος τις περισσότερες ψήφους που έχει πάρει ποτέ προεδρικός υποψήφιος, πλην του Μπάιντεν; Μπορεί ο Μπάιντεν να σώσει την ψυχή της Αμερικής και να σταματήσει την παρακμή της Δύσης;
11°
Νεβάδα © Ρωμανός Γεροδήμος
