Ένα από τα πράγματα που καλούμαστε να προσέξουμε αυτό τον καιρό είναι ο ίδιος ο οικογενειακός δεσμός. Πρώτο λόγο εδώ έχουν οι παππούδες. #Μένουμε Σπίτι.
Σήμερα στο fb, από την ανάρτηση ενός φίλου, έπεσα σε αυτή τη σελίδα από την Πανούκλα του Αλμπέρ Καμί. Είναι κάπως ανακουφιστικό το ότι η ανθρώπινη μοίρα είναι κοινή στον χώρο και στον χρόνο – κι έπειτα είναι κι η παρηγοριά της λογοτεχνίας, που σου προσφέρει την πολυτέλεια της απόστασης ακόμα και όταν τυχαίνει να περιγράφει ακριβώς αυτό που ζεις.
Το κείμενο αυτό όχι μόνο μιλάει για εμάς, τώρα, αλλά μας βοηθάει και να κατανοήσουμε τη συμπεριφορά των ανθρώπων απέναντι στον κίνδυνο. Οι συμφορές δεν είναι βέβαια ασυνήθιστες, λέει, όμως κανείς δεν τις πιστεύει ώσπου να του πέσουν στο κεφάλι. Στον κόσμο υπάρχουν και επιδημίες και πόλεμοι, που πάντα βρίσκουν απροετοίμαστους τους ανθρώπους.Με τον ίδιο τρόποπρέπει να νοηθεί ηαμφιταλάντευση των ανθρώπων ανάμεσα στην ανησυχία και τη σιγουριά. (...) Η συμφορά δεν έχει ανθρώπινα μέτρα για αυτό λέμε πάντα πως είναι εξωπραγματική, ένα κακό όνειρο που θα περάσει. (...) Οι συμπολίτες μας απλώς ξεχνούσαν τι θα πει μετριοφροσύνη, νόμιζαν ότι έχουν την κατάσταση στα χέρια τους και πως οι συμφορές είναι απίθανες. Έτσι εξακολουθούν να κυνηγούν τις «υποθέσεις» τους, να ετοιμάζονται για ταξίδια, να έχουν απόψεις... Περιγράφει ακριβώς –και εν μέρει εξηγεί– τη συνθήκη της αμεριμνησίας του πρώτου καιρού, όπως μας την αποτυπώνουν και μαρτυρίες ανθρώπων από την Ιταλία.
Είναι ανθρώπινο, λέει ο Καμί, δεν θα μπορούσαμε να είμαστε έτοιμοι για μια τέτοια ανατροπή όπου κανένα επιμέρους σχέδιο της ζωής μας δεν έχει σημασία. Για τη συμφορά δεν είμαστε ποτέ προετοιμασμένοι, ακόμα κι αν την έχουμε παρακολουθήσει να συμβαίνει στους δίπλα μας, ακόμα κι όταν τη βλέπουμε να έρχεται.
Δεν ξέρω πόσοι από μας βρίσκονται σε αυτό το καθεστώς αμφιταλάντευσης ανάμεσα στη σιγουριά και την ανησυχία. Μπαρ, καφέ, γυμναστήρια, παιδικές χαρές είχαν κόσμο αυτές τις μέρες. Και εκκλησίες. Κι αν θεωρητικά έχουμε καταλάβει ότι κάτι πολύ σοβαρό συμβαίνει, ή πρόκειται να συμβεί, ίσως αυτό που δεν μπορούμε να συλλάβουμε είναι ότι όσο δεν προσέχουμε –αν δεν περιορίσουμε δραστικά τις μετακινήσεις και εξόδους μας– αποτελούμε απειλή ο ένας για τον άλλο. Οι νέοι άνθρωποι μπορεί να προκαλέσουν τον θάνατο στους αγαπημένους τους ανθρώπους μεγάλης ηλικίας, ή σε ευπαθείς ομάδες οποιασδήποτε ηλικίας, και οι μεγάλοι άνθρωποι μπορεί να θέσουν σε κίνδυνο τον εαυτό τους. Αν δεν καθυστερήσουμε τη διασπορά του ιού τα νοσοκομεία δεν θα αντέξουν, όπως το είδαμε στη γειτονική Ιταλία, κι αν καταρρεύσει το δημόσιο σύστημα Υγείας όλοι είμαστε δυνάμει σε κίνδυνο.
Εξηγείται, λοιπόν, γιατί κάποιος δεν ακολουθεί, όσο είναι στο χέρι του, τη μία και μοναδική οδηγία: ΜΕΙΝΕΤΕ ΣΠΙΤΙ. Δεν είναι μόνο έλλειψη ενσυναίσθησης, έλλειψη σοβαρότητας ή ανευθυνότητα, ψευδαίσθηση ελέγχου ή κυνισμός – όλα αυτά ανθρώπινα. Ούτε είναι μόνο η άρνηση να αφήσει κανείς για κάποιο καιρό τη ζωή του όπως την ήξερε, τις συνήθειές του, τη βολή του – μέχρι να του επιβληθεί. Η μεγάλη δυσκολία είναι ότι μια τέτοια συνθήκη απαγόρευσης και αυτο-περιορισμού μοιάζει να πλήττει τον ίδιο τον κοινωνικό δεσμό. Μας ζητάει να μη βγαίνουμε έξω, στο δημόσιο χώρο, να μη συναναστρεφόμαστε άλλους ανθρώπους, ακόμα και τους φίλους μας.
Το να εννοήσουμε τον εαυτό μας ως απειλή είναι ανυπόφορο, αλλά αποτυπώνει ακριβώς τι σημαίνει εδώ η έννοια της ατομικής ευθύνης: δεν πρέπει να προσέχω μόνο για τον εαυτό μου, πρέπει να προσέχω κυρίως για τους άλλους.
Είναι όμως και κάτι ακόμα, «εξωπραγματικό». Ένα από τα πράγματα που καλούμαστε να βάλουμε στον πάγο αυτό τον καιρό είναι ο ίδιος ο οικογενειακός δεσμός. Πρώτο λόγο εδώ έχουν οι παππούδες. Πώς να τους εξηγήσεις ότι τα εγγόνια τους, μικρά και μεγάλα, αν κυκλοφορούν έξω, αποτελούν απειλή για τη ζωή τους; Kαι πόσο μπορούν να αντέξουν στην απομόνωση, χωρίς εμάς, την οικογένειά τους, αν δεν προσέχουμε για αυτούς;
Είναι η ώρα της ενσυναίσθησης. Για να μπορούμε να είμαστε μαζί, πρέπει να αυτοπεριοριστούμε. Και για να επιβιώσουν οι δεσμοί, πρέπει να επιβιώσουν πρώτα οι άνθρωποι. Η οδηγία είναι σαφής: Μένουμε Σπίτι.
Μας κακοφαίνονται τα μέτρα και αντιστεκόμαστε στον περιορισμό, και είναι πολλοί και δομικοί οι λόγοι που το εξηγούν. Ωστόσο είναι απολύτως ανάγκη να πειθαρχήσουμε στον εαυτό μας, στη λογική μας, στην έγνοια μας για τους δικούς μας ανθρώπους και για τους ξένους, για όλη την κοινότητα, και όχι εξαιτίας των απαγορεύσεων. Αλλά επειδή δεν υπάρχει κανένας άλλος τρόπος να μετριάσουμε τη συμφορά, ώστε να «μη μας πέσει στο κεφάλι».
