Γιάννης Στουρνάρας: Ο άνθρωπος που κράτησε τη χώρα στην Ευρωζώνη

Η τοποθέτηση του Έλληνα κεντρικού τραπεζίτη στην κομβική θέση του προέδρου της Επιτροπής Επιθεώρησης της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας την προηγούμενη εβδομάδα κλείνει με τον καλύτερο τρόπο έναν κύκλο αναταραχής για την ελληνική οικονομία. Ο Γιάννης Στουρνάρας κολύμπησε στα βαθιά την εποχή του δημοψηφίσματος και των capital controls, αντιμετώπισε με ψυχραιμία ακόμη και την απόπειρα εμπλοκής του στην υπόθεση Νovartis και σταθερά και μεθοδικά δημιούργησε έναν θεσμικό δίαυλο επικοινωνίας με τον πυρήνα της ευρωπαϊκής ένωσης. 

Ποιος θα περίμενε άλλωστε το 2015, όταν το τραπεζικό σύστημα στην Ελλάδα ήταν ημιθανές, ότι πέντε χρόνια μετά ο Έλληνας κεντρικός τραπεζίτης θα αναλάμβανε την εποπτεία του ευρωπαϊκού τραπεζικού συστήματος; Ο Γιάννης Στουρνάρας σε δύσκολες στιγμές κράτησε τα ΑΤΜ γεμάτα, συνέβαλε τα μέγιστα ώστε να μη διαταραχθεί η κοινωνική συνοχή και κατά πολλούς κράτησε τη χώρα στην Ευρωζώνη. 

Η «νύχτα των κρυστάλλων» για τις τράπεζες
Το απόγευμα της 28ης Ιουνίου του 2015 εκτυλίχθηκαν αναμφίβολα οι σημαντικότερες στιγμές του ελληνικού δράματος. Ο τότε πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας είχε προχωρήσει δύο μέρες νωρίτερα στην ανακοίνωση του δημοψηφίσματος και οι πολίτες έσπευσαν σχεδόν πανικόβλητοι στα ΑΤΜ. Η χώρα βρέθηκε κυριολεκτικά μετέωρη μεταξύ της ευρωπαϊκής της υπόστασης και μιας ιδιότυπης «επανάστασης» κατά των Ευρωπαίων, τους οποίους μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού αντιμετώπιζε ως εχθρούς και υπαίτιους για τα δεινά των προγραμμάτων προσαρμογής. 

Δεν μπορεί κανείς να πει με σιγουριά ποια θα ήταν η πορεία της χώρας, αν ο Γιάννης Στουρνάρας δεν βρίσκονταν στη θέση του διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδας εκείνη την κρίσιμη περίοδο. Είναι αποκαλυπτικά τα όσα εξιστορεί στέλεχος της τότε κυβέρνησης με απόλυτη γνώση όσων συνέβησαν πριν από την κρίσιμη Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου που επέβαλλε τα capital controls. 

Από την ανακοίνωση του δημοψηφίσματος το βράδυ της Παρασκευής μέχρι και το απόγευμα της Κυριακής, πάνω από ένα δισεκατομμύριο ευρώ είχαν κάνει φτερά μέσω των ΑΤΜ. Η ΕΚΤ και ο Στουρνάρας κατανοούσαν ότι αν το πρωί της Δευτέρας οι τράπεζες άνοιγαν χωρίς περιορισμούς, θα συνέβαινε χωρίς αμφιβολία αυτό που οι Αγγλοσάξονες ονομάζουν bank run. Οι καταθέτες θα έσπευδαν να αποσύρουν το σύνολο των καταθέσεών τους, αίτημα που οι τράπεζες δεν θα μπορούσαν φυσικά να ικανοποιήσουν. Ο Στουρνάρας μετέφερε τη συγκεκριμένη άποψη στην κυβέρνηση αλλά δεν ασπάστηκαν άπαντες τους φόβους του τραπεζίτη. 

Ο πρώτος που είχε κατανοήσει την κρισιμότητα της κατάστασης ήταν ο τότε γραμματέας της κυβέρνησης, ο δικηγόρος Σπύρος Σαγιάς. Απέναντί του ο Γιάνης Βαρουφάκης, με τη στήριξη του Νίκου Παππά και του Νίκου Βούτση. Στην ίδια κατεύθυνση αλλά με πολύ λιγότερη επιρροή και ο Παναγιώτης Λαφαζάνης, αλλά και η τότε πρόεδρος της Βουλής Ζωή Κωνσταντοπούλου. Τον τελικό λόγο φυσικά είχε ο Αλέξης Τσίπρας που άκουγε όλες τις εισηγήσεις. Ας μην ξεχνάμε ότι ο Γιάνης Βαρουφάκης θεωρούνταν ακόμη asset για την κυβέρνηση.

Περί τις 4 το απόγευμα της Κυριακής, ο Στουρνάρας συμμετείχε σε σύσκεψη στο ΥΠΟΙΚ όπου προσπάθησε να τους πείσει για την αναγκαιότητα να προστατέψουν το τραπεζικό σύστημα από τους έντρομους καταθέτες. Το κλίμα στην κοινωνία ήταν ήδη έκρυθμο. Το ενδεχόμενο κουρέματος των καταθέσεων ήταν ένα ζήτημα που συζητούνταν ανοιχτά.
Βγαίνοντας από τη συνάντηση ο Στουρνάρας ήταν βέβαιος ότι τους είχε πείσει. Υπηρεσιακά στελέχη του ΥΠΟΙΚ θυμούνται ότι η συμφωνία ήταν να εκδοθεί η ΠΝΠ νωρίς το απόγευμα ώστε να υπάρξει αρκετός χρόνος εκτόνωσης της κατάστασης μέχρι να ανοίξουν οι τράπεζες το πρωί της Δευτέρας. Όλοι θεωρούσαν ότι και ο Βαρουφάκης είχε συμφωνήσει. 

Ο Βαρουφάκης ωστόσο ήταν αποφασισμένος να τα παίξει όλα για όλα. Η ώρα περνούσε και η ΠΝΠ δεν είχε εκδοθεί. Αργά το απόγευμα ο Βαρουφάκης έφερε μια εκδοχή της περιβόητης ΠΝΠ, η οποία έκανε τον Σαγιά να αγανακτήσει και να ζητήσει την παραίτηση Βαρουφάκη. Ήταν εμφανές σε όσους ήθελαν να δουν την πραγματικότητα ότι ο ΥΠΟΙΚ με τα ιδιαίτερα στιλιστικά γούστα είχε αποφασίσει να τινάξει το τραπεζικό σύστημα στον αέρα, ως μέρος του εκβιασμού τον οποίο είχε βαφτίσει αέναη διαπραγμάτευση. 

Η καίρια παρέμβαση
Το ενδεχόμενο της κανονικής λειτουργίας των τραπεζών το επόμενο πρωί δεν υπήρχε σε καμιά περίπτωση στο μυαλό των Ευρωπαίων. Γνώριζαν ότι ο πανικός που θα ακολουθούσε θα είχε σαν αποτέλεσμα έκρυθμες καταστάσεις. Όχι μόνο για την οικονομία αλλά και για την κοινωνική συνοχή. Με τις πληροφορίες του Σαγιά και καθώς είχε ήδη σκοτεινιάσει χωρίς ουσιαστικό αποτέλεσμα, ο Στουρνάρας ανέλαβε δράση. 

Ενημέρωσε την κυβέρνηση ότι η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα δεν θα άφηνε σε καμία περίπτωση τις τράπεζες να λειτουργήσουν χωρίς περιορισμούς. Αν η κυβέρνηση επέμενε στην απόφασή της να τινάξει το χρηματοπιστωτικό σύστημα στον αέρα, η ΕΚΤ θα ανακαλούσε τις άδειες λειτουργίας των τεσσάρων συστημικών τραπεζών ή/και θα έβγαζε την Ελλάδα από το σύστημα Target, αποκλείοντας την Ελλάδα από το διεθνές σύστημα πληρωμών. Ουσιαστικά θα διέκοπτε κάθε παροχή ρευστότητας. Είχε μάλιστα προγραμματιστεί conference call (τηλεδιάσκεψη) με τη Φρανκφούρτη (όπου βρίσκονται τα κεντρικά της ΕΚΤ) για τα μεσάνυχτα, προκειμένου να ληφθούν οι σχετικές αποφάσεις. 

Η κρισιμότητα της κατάστασης έκανε κάποιους ακόμη κυβερνητικούς παράγοντες να ξανασκεφθούν, αν θα πρέπει να ανέβουν στο άρμα Βαρουφάκη. Ο Γιάννης Δραγασάκης ήταν από τους πρώτους που αντέδρασαν. Οι φήμες αναφέρουν ότι έφυγε έξαλλος από το Μέγαρο Μαξίμου και χάθηκε μέσα στον Εθνικό Κήπο με τη φρουρά να τρέχει ξωπίσω του. 
Τελικά ο πρωθυπουργός αποφάσισε πως η πρόταση Βαρουφάκη είναι εξαιρετικά επικίνδυνη και λίγα λεπτά πριν τα μεσάνυχτα έδωσε εντολή για την έκδοση της ΠΝΠ. Ήταν η στιγμή που ο Τσίπρας έλαβε την κρίσιμη απόφαση για τη χώρα. Όσα ακολούθησαν, με τη 17ωρη διαπραγμάτευση και τελικά το τρίτο μνημόνιο, ήταν αποτέλεσμα εκείνης της ορθής απόφασης. Εκείνη ήταν και η στιγμή που διέλυσε τη σχέση του Τσίπρα με τον Βαρουφάκη.

Ευκαιρία για καινούριους «δαίμονες»
Η απόφαση για τα capital controls φυσικά χρεώθηκε στον Στουρνάρα ως το μακρύ χέρι των Ευρωπαίων στη χώρα. Αυτό ίσως εξηγεί και την πολεμική κατά του κεντρικού τραπεζίτη από στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ. Το γεγονός ότι δεν υπήρχε συντεταγμένη άποψη του διοικητή με την κυβέρνηση εξελήφθη ως πόλεμος. 

Βεβαίως η ανεξαρτησία της άποψης του διοικητή πηγάζει από την ίδια τη θέση του, καθώς είναι μέρος της δουλειάς του να εκφράζει ανεξάρτητη άποψη για την πορεία της Οικονομίας. Η σταθερή θέση του ΣΥΡΙΖΑ όμως, όπως την είχε εκφράσει τότε ο Αλέξης Τσίπρας, ήταν ότι «ο διοικητής της ΤτΕ πρέπει να προκύπτει μετά από διαβούλευση και εν τέλει ευρύτερες συναινέσεις και πλειοψηφίες».

Έτσι κάθε φορά που ο Στουρνάρας εξέφραζε άποψη διαφορετική με εκείνη της κυβέρνησης (και δεν ήταν λίγες οι φορές), τα στελέχη της αντιδρούσαν με σφοδρότητα. Ήταν άλλωστε δαιμονοποιημένος στην κοινωνία από την εποχή της «πλατείας». Ας μην ξεχνάμε ότι ο Στουρνάρας ήταν υπουργός Οικονομικών της κυβέρνησης Σαμαρά, στην οποία είχε επιτεθεί με σφοδρότητα ο ΣΥΡΙΖΑ.

Τελικά ο Στουρνάρας καθιερώθηκε στη συνείδηση του αριστερού ακροατηρίου ως αυτός που εξανάγκασε με τους εκβιασμούς του τους περήφανους αριστερούς να υποκύψουν σε καπιταλιστικά τερτίπια. Μέχρι το τέλος του 2019, ο Στουρνάρας είχε γίνει στόχος περισσότερων από 50 επιθέσεων από στελέχη, βουλευτές αλλά και μέσα ενημέρωσης φιλικά προς τον ΣΥΡΙΖΑ. 

Ο «αρμός» που δεν ελέγχεται
Η τοποθέτηση του Στουρνάρα στη θέση του προέδρου της Επιτροπής Επιθεώρησης της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας γίνεται σε μια περίοδο που η Ελλάδα μοιάζει να έχει αλλάξει σελίδα. Η ευρωπαϊκή της προοπτική δεν αμφισβητείται από κανέναν σοβαρό πολιτικό παίκτη εντός και εκτός της χώρας. Έλληνες αξιωματούχοι αναλαμβάνουν σημαντικές θέσεις στην ευρωπαϊκή ιεραρχία, όπως ο αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Μαργαρίτης Σχοινάς. Οι αποδόσεις των ελληνικών ομολόγων βρίσκονται στο χαμηλότερο σημείο της ιστορίας τους. Το γεγονός της τοποθέτησης του Στουρνάρα στη συγκεκριμένη θέση αποτελεί μια έμμεση αναγνώριση ότι το ελληνικό τραπεζικό σύστημα αρχίζει να πατά γερά στα πόδια του. Ο ίδιος ο Στουρνάρας αναδεικνύεται σε κυρίαρχο του χρηματοπιστωτικού παιχνιδιού στην Ελλάδα. 

Η είδηση ήταν φυσικό να φέρει σύννεφα στο επιτελείο του Αλέξη Τσίπρα, καθώς άπαντες αντιλαμβάνονται ότι ο Στουρνάρας θα βρίσκεται στη θέση του διοικητή τουλάχιστον μέχρι το καλοκαίρι του 2026 και τίποτε δεν θα μπορεί να τον κουνήσει. Γνωρίζουν πλέον ότι ο διοικητής θα συνεχίσει να εκφράζει την άποψή του για την ελληνική οικονομία, καθώς κάτι τέτοιο προβλέπεται και από τη θέση του. Έχουν μάθει να διαχειρίζονται την ανεξαρτησία του αλλά δεν είναι λίγοι (κυρίως οι παλαιοί) που δεν μπορούν να χωνέψουν την ισχύ και την ανεξαρτησία του θεσμού. Ο Στουρνάρας είναι ακριβώς εκείνος ο αρμός που δεν είναι εύκολο να ελεγχθεί.

Πολλοί πιστώνουν στον Στουρνάρα το γεγονός ότι το ξήλωμα του πουλόβερ της ΕΕ δεν ξεκίνησε από την Ελλάδα

Η τοποθέτηση Στουρνάρα σ’ αυτή την τόσο κρίσιμη θέση είναι άλλωστε προσωπική επιλογή της ίδιας της Κριστίν Λαγκάρντ. Σύμφωνα με πηγές της ΕΚΤ, πρόκειται για μια αναγνώριση όχι μόνο των ικανοτήτων του αλλά ενδεχομένως και του ρόλου που διαδραμάτισε το 2015. Όχι μόνο για όσα πρόσφερε στη χώρα, διατηρώντας την ουσιαστικά εντός ευρωζώνης, αλλά και για όσα πρόσφερε στη συστημική σταθερότητα της Ευρώπης. Πολλοί πιστώνουν στον Στουρνάρα το γεγονός ότι το ξήλωμα του πουλόβερ της ΕΕ δεν ξεκίνησε από την Ελλάδα και μάλιστα σε μια τόσο κρίσιμη περίοδο. 

Υπάρχουν βέβαια και εκείνοι που πιστεύουν ότι η τοποθέτησή του σε υψηλόβαθμη θέση της ΕΚΤ δεν εγγυάται τη δεύτερη θητεία του στην ΤτΕ. Οι πληροφορίες που έχει στη διάθεσή της η A.V. είναι περισσότερο από ασφαλείς. Η απόφαση της Λαγκάρντ ελήφθη λίγο πριν συναντήσει τον Κυριάκο Μητσοτάκη στη Φρανκφούρτη στις αρχές Δεκεμβρίου του 2019. Ήταν ένα ταξίδι που είχαν κάνει μαζί ο Γιάννης Στουρνάρας και ο Κυριάκος Μητσοτάκης. Στην κατ’ ιδίαν τους συνάντηση ανέφερε τις προθέσεις της στον πρωθυπουργό και ζήτησε τη διαβεβαίωσή του ότι θα παραμείνει στη θέση του κεντρικού τραπεζίτη της Ελλάδας. Ο πρωθυπουργός, σύμφωνα πάντα με πληροφορίες, της την έδωσε…

Ο αστικός μύθος με τα αεροπλάνα γεμάτα ευρώ
Μια άλλη ιστορία που αποδίδεται στον Γιάννη Στουρνάρα αφορά στις χρηματαποστολές που σύμφωνα με τη φημολογία έγιναν με αεροπλάνα από τη Φρανκφούρτη ώστε να παραμείνουν γεμάτα τα ΑΤΜ. 

Πρόκειται για έναν αστικό μύθο χωρίς καμία υπόσταση. Για όσους παρακολουθούσαν προσεκτικά τα τεκταινόμενα εκείνες τις άγριες μέρες του 2015, η ΤτΕ διέθετε ένα μεγάλο αποθεματικό. Ήταν ακριβώς αυτό το αποθεματικό που ήθελε να «απαλλοτριώσει» ο Παναγιώτης Λαφαζάνης (με την ιδέα φλέρταρε και ο Γιάνης Βαρουφάκης). 

Ο ρόλος της Κεντρικής Τράπεζας ωστόσο ήταν όντως σημαντικός, καθώς έπρεπε να οργανώσει ένα άνευ προηγουμένου δίκτυο χρηματαποστολών, προκειμένου να τροφοδοτεί με μετρητά το δίκτυο των ΑΤΜ ώστε να μη δημιουργήσει περαιτέρω ανησυχία στους πολίτες.