Σχολική ανεπάρκεια

Κάποτε στην άγρια Δύση της Αθήνας. Οι καταληψίες δεν έχουν προλάβει να περάσουν το λουκέτο στη συρόμενη γκαραζόπορτα και ο επίμονος διευθυντής προσπαθεί να την ανοίξει απέξω. Από μέσα οι μαθητές αντιστέκονται ώσπου το χέρι του έρχεται σε επαφή με το χέρι μιας μαχόμενης μαθήτριας. Φωνές, «βοήθεια, με χτύπησε, πονάω». Εκείνος απελπίζεται, εγκαταλείπει. Σε μια ώρα εμφανίζεται περιπολικό και τα όργανα της τάξης οδηγούν τον διευθυντή στο αστυνομικό τμήμα όπου η μαθήτρια έχει ήδη καταθέσει μήνυση. Δεν είναι μόνο η κατάληψη του σχολείου που είναι καθ όλα νόμιμη. Είναι παράνομη και κάθε προσπάθεια των αρμοδίων να το κρατήσουν ανοικτό.

Μια κατάληψη σε ένα ΕΠΑΛ στο ιστορικό Μαντούκι της Κέρκυρας που κατέληξε σε άγριο βανδαλισμό του κτιρίου και ένας άγριος ξυλοδαρμός μαθητή λυκείου από 5-6 μαθητές γυμνασίου σε μια αυλή του Βύρωνα ήταν ικανά για να φέρουν στην επικαιρότητα τη βία στα σχολεία. Η βία είτε σωματική είτε ψυχολογική δεν είναι ο κανόνας στο ελληνικό σχολείο. Κάθε άλλο. Οι μέρες περνούν ήσυχα, σχεδόν ανιαρά σε ένα αδιάφορο περιβάλλον στο οποίο δεν συμβαίνει τίποτα συνταρακτικό. Ειδικά στα λύκεια τα παιδιά βαριούνται αφόρητα. Κατά καιρούς κάποια ακραία γεγονότα σοκάρουν δήθεν την υποκριτική πολιτεία, γίνονται viral στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και δίνουν μια λάθος εικόνα για το ελληνικό δημόσιο σχολείο. Τα πράγματα επί της ουσίας είναι πολύ πιο ανησυχητικά αλλά για άλλους λόγους.

Το ελληνικό σχολείο δεν είναι ούτε βίαιο ούτε ειρηνικό, ούτε άξιο ούτε ανάξιο, ούτε καλό ούτε κακό. Δεν μπορεί να είναι τίποτα συγκεκριμένο αφού δεν έχει ούτε προδιαγραφές, ούτε κανόνες που τηρούνται, ούτε πιστοποιημένους λειτουργούς που τους εφαρμόζουν. Υπάρχουν νησίδες αριστείας όπως και νησίδες παρωδίας αλλά και αυτές μεταβάλλονται. Αλλάζει ένας διευθυντής, έρχονται 5 νέοι συνάδελφοι, σκάει μια κάπως διαφορετική φουρνιά μαθητών και το κλίμα αλλάζει. Το σχολείο είναι οι άνθρωποι που το δουλεύουν. Και αυτοί είναι ικανοί για το καλύτερο και το χειρότερο. Χωρίς σταθερές, χωρίς μετρήσεις, χωρίς σοβαρή εξωτερική αξιολόγηση ότι και να πούμε θα είναι φλου. Φλου φίλε μου όλα είναι φλου που έλεγε και ο Παύλος.

Η ρευστότητα που επικρατεί μπορεί να οδηγήσει σε κάθε δυνατή κατάσταση. Αν βρεθεί μια χουλιγκάνικη παρέα και αφεθεί ελεύθερη μπορεί να πέφτει καθημερινά ξύλο σαν αυτό του Βύρωνα. Αν βρεθεί μια αναρχική μπορεί να γίνονται καταλήψεις κάθε τρεις και λίγο. Στο μέτρο που το κάπνισμα επιτρέπεται αν βρεθούν δυο τρεις θεριακλήδες μπορεί ο μπάφος να πηγαίνει σύννεφο. Χωρίς «μέτρα και σταθμά» αλλά και χωρίς όρια και ποινές όλα είναι ανοικτά. Αν βοηθήσει βέβαια και ο διευθυντής με το σύλλογο των διδασκόντων. Οι οποίοι συνήθως δεν επιζητούν κάτι περισσότερο από την ησυχία τους, πράγμα λογικό. Σχεδόν ποτέ δεν θα καλέσουν εξωτερική βοήθεια αν διαπιστώσουν αξιόποινες πράξεις, πάντοτε θα κοιτάξουν να συμβιβαστούν, να τα μπαλώσουν χωρίς σημαντικές ποινές. Γιατί αν ζορίσουν τους σκληρούς θα κάνουν κατάληψη.

Οι νόμοι είναι φτιαγμένοι στη λογική του ανεκτικού και αντιαυταρχικού σχολείου. Τρεις κακομαθημένοι παραβατικοί μαθητές και οι πιο κακομαθημένοι κηδεμόνες τους αν θέλουν μπορούν να βάλουν ένα σχολείο 400 ατόμων να ασχολείται επί ένα χρόνο μαζί τους. Ή και να το διαλύσουν. Και για να δούμε τις αιτίες και να φέρουμε ψυχολόγο και να τους δώσουμε άλλες 5 ευκαιρίες και μήπως η κρίση… Για 100 μαθητές με μαθησιακές αδυναμίες που δεν έχουν χρήματα να γραφτούν στο φροντιστήριο δεν υπάρχει καμιά επίσημη μέριμνα. Μόνο κάτι περίεργοι δάσκαλοι θα ασχοληθούν μαζί τους, θα τους δώσουν φροντιστηριακό υλικό, θα τους κατευθύνουν στο διαδίκτυο, θα τους βοηθήσουν στα κενά και στα διαλείμματα.

Η πιο βαριά ποινή είναι η διήμερη αποβολή. Ήταν η πενθήμερη, αλλά ο προηγούμενος την κούρεψε. Η μόνη συνέπεια για το μαθητή είναι οι 14 απουσίες που θα χρεωθεί αφού δυο μέρες θα κάθεται σπίτι του. Στο τέλος της χρονιάς, αν κινδυνεύει να μείνει στάσιμος λόγω απουσιών, ο σύλλογος των διδασκόντων θα τον απαλλάξει και με τη βούλα από τις απουσίες της αποβολής. Το όριο είναι οι 114, αλλά κανείς δεν έχασε τη χρονιά του με 115 αλλά ούτε με 135, ενίοτε ούτε και με 195. Γόμες να υπάρχουν να σβήνουν.

Το όριο των απουσιών έχει μεγάλο όριο ελαστικότητας. Μπορείς να δώσεις αίμα και να απαλλαγείς από 14 απουσίες επίσης. Τουλάχιστον το αίμα σώζει ζωές. Το θέμα θα είχε τελειώσει αν οι απουσίες κλειδώνονταν στο σύστημα myschool κάθε εβδομάδα. Αλλά δεν κλειδώνουν, ακριβώς για να σβήνονται. Γενικώς το σχολείο αγαπά την αργία και τη σχόλη. Η κάθε μαθητική πορεία είναι αφορμή για μια «νόμιμη» κοπάνα. Πρόσφατα προστέθηκε και μια ακόμα άτυπη ημιαργία από τη «σημαία», αυτή της Τσικνοπέμπτης. Με σουβλάκια.

Η αλλαγή σχολικού περιβάλλοντος, που είναι επιβεβλημένη σε κάποιες περιπτώσεις και έχει παιδαγωγικό χαρακτήρα, είναι πρακτικά σχεδόν αδύνατη όταν ο μαθητής δεν την επιθυμεί και χρησιμοποιήσει όλα τα ένδικα μέσα που έχει στη διάθεσή του. Θα τελειώσει η χρονιά και ακόμα το θέμα θα συζητιέται στα γραφεία. Με τον διαμοιρασμό κάποιων μαθητών σε άλλα σχολεία διαλύονται οι βίαιες και εν γένει παραβατικές παρέες όπως βέβαια και τα κυκλώματα διακίνησης. Διότι όλο το κόλπο βασίζεται στην «ανωνυμία» της αγέλης. Ακούσαμε ότι το υπουργείο επιτέλους το κατάλαβε και προωθεί σχετική νομοθετική ρύθμιση. 

Το σχολείο της μεταπολίτευσης υπονομεύτηκε και διαλύθηκε οργανωμένα. Από τη βίτσα και τη σφαλιάρα των δεκαετιών '50 και '60, έφτασε στην άλλη άκρη, από το '80 μέχρι και σήμερα. Στην πλήρη κατάργηση κάθε κανόνα και κάθε ποινής ως μέτρο δήθεν προοδευτικό και συναινετικό. Τα παιδιά, οι μαθητές, οι νέοι έχουν πάντοτε δίκιο και πρέπει να τους αφήνουμε να κάνουν ό,τι θέλουν χωρίς επιπτώσεις, αφού «άλλοι είναι οι υπεύθυνοι της συμπεριφοράς τους, η αστική τάξη, το φαύλο πολιτικό σύστημα και ο καπιταλισμός».

Το σχολείο είναι το μεγαλύτερο θύμα της πολιτικής και ιδεολογικής ηγεμονίας της λαϊκίστικης βουλγκάτας, των τελευταίων 40 χρόνων. Πίσω από αυτή κρύβεται η αδιαφορία για κάθε μορφή εγγραμματισμού, η αποθέωση της ήσσονος προσπάθειας, η βιοτεχνία των πέτσινων απολυτηρίων. Τελικός στόχος η χειραγώγηση του αγράμματου πολίτη. Η αποθέωση του λουμπεναριάτου. Εδώ η αριστερά (ΠΑΣΟΚ, ΚΚΕ, ΣΥΡΙΖΑ και ΣΙΑ) έχει βάλει τη σφραγίδα της συνεπικουρούμενη και από τη δεξιά και συντηρητική παράταξη η οποία ούτε κατάλαβε πώς κύλησε στην απέναντι όχθη. Δεν θες πολλά για να διαλύσεις την Ελλάδα. Ένα κακό σχολείο και μια άθλια τηλεόραση αρκούν.

Στη λογική αυτή το όριο των απουσιών έγινε λάστιχο, η πλειοδοσία στους βαθμούς ακύρωσε κάθε απόπειρα αντικειμενικής αξιολόγησης, οι ανακεφαλαιωτικές εξετάσεις έγιναν προσχηματικές, οι βανδαλισμοί των εγκαταστάσεων θεωρούνται φυσιολογικοί, η βία και το μπούλινγκ μένουν ατιμώρητα και φυσικά η κατάληψη θεωρείται μέτρο διεκδίκησης δίκαιων αιτημάτων. Όλα είναι αντικείμενο συζητήσεων εκτός από την ποιότητα της διδασκαλίας και των σπουδών. Η ελάχιστη αισθητική αγωγή απουσιάζει. Το δημόσιο σχολείο δεν έχει καμιά ευθύνη ούτε για τη διαμόρφωση χαρακτήρων ούτε για την εμπέδωση της γνώσης. Αλλά ούτε και για την επιτυχία ή αποτυχία των μαθητών του. Δεν θα ήταν υπερβολή αν λέγαμε ότι λειτουργεί τυπικά.

Τα σχολεία παρωδία είναι ο λόγος που τόσοι πολλοί παράγοντες αντιστάθηκαν στα πρότυπα και πειραματικά. Διότι ακριβώς αυτά αποτελούσαν το αντίθετο παράδειγμα της έκπτωσης που ήθελαν να επιβάλλουν. Προφανώς και υπάρχουν νησίδες αριστείας και πολλοί δάσκαλοι που αγωνίζονται για το καλύτερο. Ένας ικανός και χαλκέντερος διευθυντής και ένας στενός πυρήνας διδασκόντων γύρω του μπορούν να κάνουν σπουδαία πράγματα στο μέτρο του κοινωνικά δυνατού και κάτω από το κεντρικό ασφυκτικό γραφειοκρατικό πλαίσιο. Αλλά χωρίς προδιαγραφές, κανόνες και μέτρηση όλα αφήνονται στην τύχη και τη συγκυρία.

Είναι αμφίβολο αν η αξιολόγηση των εκπαιδευτικών αλλάξει σοβαρά την κατάσταση. Χωρίς επιπτώσεις δεν βλέπω το λόγο που ο αδιάβαστος ή ο αδιάφορος δάσκαλος θα διαβάσει και θα ενδιαφερθεί. Αδιάφοροι όμως είναι συνήθως και οι μαθητές του, μιας και το σχολείο έχει χάσει τη μάχη με το φροντιστήριο. Και όχι μόνο το δημόσιο αλλά και το ιδιωτικό, το οποίο τα τελευταία χρόνια προσπαθεί να μετατραπεί σε φροντιστήριο για να επιβιώσει. Δεν φταίει μόνο ο δάσκαλος όταν περισσότεροι από τους μισούς μαθητές του τον γράφουν κανονικά. Φταίει και η αγωγή που δεν τους έμαθε να σέβονται τον κάθε χώρο στον οποίο βρίσκονται, πόσο μάλλον το χώρο του σχολείου. Ίσως και να μη σέβονται τίποτα. Είναι στιγμές που αναρωτιέσαι γιατί κάποιοι(ες) μπαίνουν στην τάξη του λυκείου, αφού δεν είναι υποχρεωτική εκπαίδευση. Η απάντηση είναι η γνωστή. Μα για την απόκτηση του απολυτηρίου.

Ας δούμε με ένα εμφατικό παράδειγμα τη σύνδεση εκπαίδευσης και εργασίας. Πρόσφατα θεσμοθετήθηκε η μαθητεία για απόφοιτους μαθητές των ΕΠΑΛ. Μετά από δύο χρόνια λειτουργίας οι συνεργαζόμενοι επαγγελματίες δυσφορούν και σκέφτονται να διακόψουν μια συμφέρουσα γι' αυτούς συνεργασία διότι οι μαθητευόμενοι που απασχολούν, αν και πληρώνονται και εκπαιδεύονται, δεν λειτουργούν ορθολογικά. Δεν παρουσιάζονται εγκαίρως στην εργασία τους, απουσιάζουν χωρίς να ειδοποιούν, αυθαδιάζουν, την κοπανάνε, πηγαίνουν για καφέ και δεν ξαναγυρίζουν. Συμπτώματα μιας κακής επαγγελματικής εκπαίδευσης. Οι νέοι αυτοί συμπεριφέρονται όπως ακριβώς και στο σχολείο. Η πολυπόθητη ανάπτυξη αν έρθει θα έχει πρόβλημα με την εγχώρια αγορά εργασίας.

Αν η αξιολόγηση έχει κάπου νόημα είναι πρωτίστως στους δασκάλους του δημοτικού και τους καθηγητές του γυμνασίου, όπου οι περισσότεροι μαθητές δεν πηγαίνουν φροντιστήριο και το σχολείο είναι η μόνη πηγή γνώσης. Εκεί απαιτείται και συνολική αναδόμηση των προγραμμάτων σπουδών. Σε αυτές τις βαθμίδες γίνεται η μεγάλη ζημιά, στο λύκειο το παιχνίδι έχει ήδη κριθεί. Ειδική αξιολόγηση χρειάζονται και όσοι κατέχουν θέσεις ευθύνης, δηλαδή διευθυντές και υποδιευθυντές. Καθότι είναι αυτοί που δίνουν τον τόνο αλλά βάζουν και τη σφραγίδα σε μια σχολική κοινότητα.

Έχω δει άριστους διευθυντές να καταγγέλλονται από γονείς και κηδεμόνες. Γιατί ήταν αυστηροί με τα παιδιά τους. Η εκπαιδευτική παρακμή ήταν απαίτηση της κοινωνίας στη μακρά περίοδο της δανεικής ευημερίας. Και μόνο το γεγονός ότι η κατάληψη θεωρείται πράξη νόμιμη δείχνει την απαξίωση του δημόσιου σχολείου. Τώρα ένα μέρος της ίδιας κοινωνίας αντιλαμβάνεται την καταστροφή που προκάλεσε και απαιτεί εδώ και τώρα μεταρρυθμίσεις. Το υπόλοιπο θα αντισταθεί μέχρι τέλους αφού δεν κατάλαβε τίποτα. Η ζημιά που έχει γίνει είναι δομική. Το μέλλον δεν αφήνει πολλά περιθώρια αισιοδοξίας.