Περί της Μέσης Ανατολής τώρα

Nα περίπου πώς έχει η κατάσταση στη Μέση Ανατολή πριν και μετά την πρόσφατη θανάτωση του Κασέμ Σουλεϊμάνι: το Ιράν προσπαθεί, με σχετική επιτυχία, να ηγηθεί του σιιτικού κόσμου και να συσπειρώσει όσο το δυνατόν ευρύτερες μάζες στη βάση του αντιαμερικανισμού, που αποτελεί θεμελιώδες ενωτικό εργαλείο στην περιοχή. Δεν τίθεται ζήτημα «συμμόρφωσης» στις αμερικανικές επιθυμίες για την εγκατάλειψη του πυρηνικού προγράμματος (ένα από τα επιχειρήματα του Ιράν είναι ότι το Ισραήλ διαθέτει καμιά 80ριά πυρηνικές κεφαλές)· οι δε βλέψεις του εκτείνονται στον διαμελισμό του Ιράκ και στην προσάρτηση του σιιτικού του πληθυσμού. Πράγμα δύσκολο: στο Ιράκ, εκτός από σουνίτες και σιίτες, ζουν Κούρδοι που φιλοδοξούν κι αυτοί να αποκτήσουν  δικό τους έδαφος. Και κανείς δεν τολμά να τους το επιτρέψει διότι, μεταξύ άλλων, θα συγκρουστούν με την Τουρκία.

Πιστεύω ότι οι ΗΠΑ μπλέκονται στη Μέση Ανατολή χωρίς να καταλαβαίνουν απολύτως τίποτα ούτε από όσα χωρίζουν, ούτε από όσα ενώνουν τους αυτόχθονες πληθυσμούς. Η επεμβατικότητά τους ήταν και παραμένει αλλοπρόσαλλη, καθώς με το ένα χέρι δήθεν πολεμούν την ισλαμική τρομοκρατία και τον ισλαμικό εισοδισμό, ενώ με το άλλο χέρι ενισχύουν κράτη, ηγεσίες και ομάδες που ταυτίζονται με το τρομοκρατικό και εισοδιστικό ισλάμ. Προεκτείνοντας το δόγμα «ο εχθρός του εχθρού μου είναι φίλος μου» στο δόγμα «ο φίλος του εχθρού μου είναι εχθρός μου», δεν στηρίζουν τον Άσαντ επειδή τον στηρίζει η Ρωσία, ενώ, για να διατηρήσουν τον καλύτερο πελάτη των αμερικανικών προϊόντων, τη Σαουδική Αραβία, κάνουν τα στραβά μάτια στο ότι η Αλ-Κάιντα αναπτύχθηκε στο σαουδαραβικό έδαφος κι ότι οι Σαουδάραβες δεν έδειξαν ποτέ καμιά όρεξη να στραφούν εναντίον του ISIS και των συγγενικών ένοπλων συμμοριών. Έτσι, οι ΗΠΑ προασπίζουν την «pax arabia» αλλά, παραλλήλως, στον πόλεμο του Ιράκ που ξεκίνησαν το 2003, από ένα καπρίτσιο,  εξόντωσαν τον Σαντάμ Χουσεΐν, που ήταν ο χειρότερος εχθρός των Ιρανών. Και ω του θαύματος, η κυβέρνηση που τον διαδέχτηκε συντίθετο κατά το ήμισυ από σιίτες: ένα δώρο για το Ιράν.

Aλλά το μίσος μεταξύ των σουνιτών (που, τον παλιό καιρό, όταν στη Μέση Ανατολή κυριαρχούσαν οι ευρωπαϊκές δυνάμεις αυνεργάζονταν μαζί τους με αντάλλαγμα κυβερνητικές θέσεις) και των σιιτών (που εμφανίζονταν ως αντιστασιακοί στην «αποικιοκρατία»: υπάρχει λόγος που βάζω εισαγωγικά) δεν πρέπει να υπερεκτιμάται. Καθώς δεν λείπουν οι αντιθέσεις που σχετίζονται με το καθεστώς των νομαδικών φυλών και με τις προαιώνιες προκαταλήψεις μεταξύ Αράβων, Περσών και Οθωμανών, κανείς δεν μπορεί να ξέρει αν και σε ποιες περιπτώσεις ο αντιαμερικανισμός και ο αντιδυτισμός θα ενώσουν τους σουνίτες και τους σιίτες, έστω ευκαιριακά. Ο αντιαμερικανισμός και ο αντιδυτισμός, αν και βεβαίως εκδηλώνεται με την ευκαιρία συγκεκριμένων γεγονότων, είναι εγγενής, εθνικιστικός, ιδεοληπτικός και θεολογικός ―συστατικό της   νοοτροπίας ηγεσιών και μαζών.

Σήμερα την περιφερειακή πολιτική στη Μέση Ανατολή ρυθμίζουν, εκτός από τις ΗΠΑ,η Σαουδική Αραβία και το Ιράν οι οποίες αντιπαρατίθενται δια πληρεξουσίου στο Ιράκ, στη Συρία, στην Υεμένη και στο Σινά, στη Αίγυπτο. Ωστόσο, αν και προαιώνιοι εχθροί, στην αρχή της λεγόμενης αραβικής άνοιξης ενώθηκαν άτυπα προκειμένου να εμποδίσουν δημοκρατικές εκτροπές. Με μεγάλη επιτυχία: από το «χιράκ» της δεκαετίας του 2010, αναδείχτηκαν οι πιο σκοταδιστικές δυνάμεις όπως ήταν οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι στην Αίγυπτο, ενώ, στις αλγερινές εκλογές έγινε νοθεία μεγάλης ολκής.

Στη Μέση Ανατολή υπάρχουν διακυβεύματα σχετικά με τους πόρους: το νερό (που εκτός του είναι ανισομερώς κατανεμημένο στην περιοχή παρουσιάζει υψηλά επίπεδα μόλυνσης), το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο. Σχετικά με αυτά είναι η μείωση των εισαγωγών πετρελαίου και αερίου εκ μέρους των δυτικών χωρών (λόγω του σχιστόλιθου και των εναλλακτικών πηγών ενέργειας) και η δημογραφική έκρηξη ― αλλά ο υπερπληθυσμός δεν συζητείται·αποτελεί παγκόσμιο ταμπού. Παραμένει το γεγονός ότι ο πληθυσμός των 16 χωρών της Μέσης Ανατολής αυξάνεται με ταχύτερο ρυθμό από όσο ο υπόλοιπος κόσμος. Εκτιμάται ότι είχε 426 εκατομμύρια κατοίκους το 2017, δηλαδή το 5,7% του παγκόσμιου πληθυσμού, σε σύγκριση με 3,4% το 1960 και 4,9% το 2000. Σε σύγκριση με το 2000, ο πληθυσμός έχει αυξηθεί κατά 41%. Το Ιράν είναι προστατευμένο από τις μεταναστευτικές ροές, αλλά στις χώρες του Κόλπου εισρέουν τόσοι μετανάστες ώστε από το 2000 ο πληθυσμός της Σαουδικής Αραβίας αυξήθηκε κατά 59%, των Εμιράτων κατά 198% και του Κατάρ κατά 346%.

Τι κερδίζουν οι ΗΠΑ απ' όλα τούτα; Οι εντάσεις και οι συγκρούσεις είχαν ως αποτέλεσμα τον διπλασιασμό των εισαγωγών όπλων το 2008-12 και το 2013-17. Η Σαουδική Αραβία απορροφά το 18% των αμερικανικών πωλήσεων όπλων και τα Εμιράτα το 7,4%. Και η Γαλλία κερδίζει: το 42% των γαλλικών εξαγωγών κατευθύνεται στη Μέση Ανατολή (η Αίγυπτος και το Κατάρ αγοράζουν πολεμικά αεροσκάφη Rafale: πολλά λεφτά). Όσο πιο συγκρουσιακή είναι η κατάσταση στη Μέση Ανατολή τόσο μεγαλύτερες θα είναι παραγγελίες. Φτηνό κόλπο αλλά αυτό είναι. Έτσι, στον εμφύλιο πόλεμο της Συρίας, η προμήθεια όπλων από τις Ηνωμένες Πολιτείες και αρκετές χώρες του Κόλπου στους Σύριους αντάρτες (που ήταν, στην συντριπτική τους πλειοψηφία, πολύ κοντά στο ISIS και σε άλλες φονταμενταλιστικές ομάδες) αρχικά ανέτρεψε την ισορροπία εις βάρος του συριακού στρατού. Ωστόσο, αυτή η στήριξη ενθάρρυνε το Ιράν να ενισχύσει την υποστήριξή του στο καθεστώς του Άσαντ. Στη συνέχεια, μόλις κατέστη σαφές ότι η κυβέρνηση Ομπάμα δεν θα επενέβαινε, η Ρωσία εκμεταλλεύτηκε την ευκαιρία να παρέμβει εναντίον αυτών των ανταρτών, μεταβάλλοντας ριζικά το περίγραμμα της σύγκρουσης. Κάτι παρόμοιο συνέβη όταν η Σαουδική Αραβία ενεπλάκη στον εμφύλιο πόλεμο της Υεμένης με δυτικά όπλα: το Ιράν πήρε το μέρος των εχθρών της, των Χούθι (που θεωρούνται σέκτα συγγενική με τους σιίτες) χωρίς να επιτευχθεί ισορροπία, πολύ λιγότερο ειρήνη. (Η Υεμένη βρίσκεται ακόμα σε εμφύλιο πόλεμο και ζει από τα εμβάσματα των Αμερικανο-γεμενιτών).

Δεν νομίζω ότι αξίζει τον κόπο να αναλύσει κανείς την παρορμητική πλευρά της πολιτικής του Ντόναλντ Τραμπ ή να τη συγκρίνει με την επίσης παρορμητική του Άντρου Τζάκσον στον 19ο αιώνα. Η λογική που επικρατεί είναι σταθερή: δεν υπάρχουν κανόνες. Ιδιαίτερα rules don't apply όταν ο εχθρός είναι ανέντιμος, όταν είναι «βρόμικος». Αλλά, όπως μπορούμε να επαναλαμβάνουμε ξανά και ξανά, οι ΗΠΑ έχουν ιδιαίτερο ταλέντο στην κατασκευή τέτοιων εχθρών ― η Περσία έγινε το Ιράν επειδή το 1953 οι ΗΠΑ θεώρησαν καλό να οργανώσουν πραξικόπημα και να ενθρονίσουν τον Σάχη ο οποίος κατάφερε να δημιουργήσει το αξιομίσητο καθεστώς που δημιούργησε. Στη συνέχεια, η ισλαμική επανάσταση, μια τρομερή οπισθοδρόμηση με παγκόσμιες συνέπειες, χειροκροτήθηκε από τη διεθνή αριστερά και οδήγησε τα υπερπρόθυμα πλήθη στο ισλαμικό σκότος. Το οποίο είχαν επιταχύνει οι ίδιοι οι Αμερικανοί, βοηθώντας και τροφοδοτώντας τους μουτζαχεντίν, μια διαφορετική ποικιλία φανατικών. Ο ίδιος ο Ντόναλντ Τραμπ μοιάζει να κινείται με βάση δύο κριτήρια: το ποσοστό εμπορικών συναλλαγών με την κάθε χώρα και τον βαθμό αντιαμερικανισμού του λαού της και του ηγέτη της. Αν ένα μέρος των ψηφοφόρων του Αμερικανού προέδρου προσδοκούσαν ότι θα έδειχνε εσωστρέφεια ή ότι θα έκοβε τον δρόμο στο Ισλάμ, νομίζω πως πρέπει να είναι έτοιμοι να απογοητευτούν. To σύνθημα America First ικανοποιείται βραχυπρόθεσμα με εντυπωσιακές χειρονομίες, τα πλήθη ζητωκραυγάζουν και όλες οι ισλαμικές σέκτες κατακτούν, ιδεολογικά και θρησκευτικά, τα ευρωπαϊκά εδάφη με πρωταγωνιστές τους Σαουδάραβες. Και δυνάμει τα αμερικανικά εδάφη, αν και οι ΗΠΑ πέφτουν κάπως μακριά.