Αφιέρωμα στη δεκαετία 2010 - 2020. Η Σώτη Τριανταφύλλου γράφει για τη διαφορετικότητα και την ταυτοτική εκτροπή στα χρόνια των 10s.
Oh, for the time when I shall sleep
Without identity
-Emily Brontë, «When I Shall Sleep»
Το φαινόμενο άρχισε να με ξενίζει από το τέλος της δεκαετίας του 1980 στα αμερικανικά πανεπιστήμια: όλο και περισσότερος δημόσιος λόγος για τη μία ή την άλλη ταυτότητα, όλο και περισσότερες διατριβές για τη «διαφορετικότητα» ― διαφορετικότητα με ποιο κριτήριο; διαφορετικότητα μέχρι ποιο σημείο; Και γιατί «διαφορετικότητα» και όχι «διαφορά»; Μου φαινόταν ότι αυτή η τάση επιβράδυνε ή και σταματούσε ακόμη την επέκταση του οικουμενικού ανθρωπισμού, της αχρωματοψίας ως προς τη φυλή· της αδιαφορίας, δηλαδή της αποδοχής, ως προς τη θρησκεία, το φύλο και τον σεξουαλικό προσανατολισμό. Η ταυτοτική στροφή μού φαινόταν οπισθοδρόμηση – αλλά, απ’ ό,τι απεδείχθη στο πέρασμα του χρόνου, ήταν κάτι χειρότερο από οπισθοδρόμηση· και κάτι πιο περίπλοκο.
Παρατηρήθηκαν όλο και περισσότερες ομαδοποιήσεις με ένα ή περισσότερα χαρακτηριστικά: χρώμα δέρματος, θρησκεία, εθνική καταγωγή, φύλο και χρώμα, φύλο-χρώμα-σεξουαλικό προσανατολισμό μαζί – και ούτω καθεξής. Στην αρχή, πολλοί έβλεπαν σ’ αυτή την κοινωνική κατάτμηση την ενίσχυση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων – ωστόσο, σε όλα τα κινήματα και τις διεκδικήσεις που προέκυψαν, φανερώνονταν στοιχεία εγωιστικά και επαρχιακά, αναδίπλωση στο ενοριακό πνεύμα, στη στενότητα της μικρής ομοιογενούς κοινότητας. Έτσι, ο αντιρατσισμός έχασε τη νομιμότητά του: οι αντιρατσιστές επετέθησαν μετωπικά στους «λευκούς», ιδιαίτερα στους λευκούς άνδρες, και συμμάχησαν με τις πιο σκοταδιστικές και τρομοκρατικές δυνάμεις στον κόσμο, ενώ οι αριστερές ελίτ προωθούσαν την πελατειακή και ιδεολογική τους ατζέντα επιδεικνύοντας «καλοσύνη». Να πώς η «καλοσύνη» έχασε το νόημά της.
Ως μέρος του κινήματος της πολιτικής ορθότητας, η ταυτοτική ένταση οικειοποιήθηκε τη διάσταση του Καλού: η φιλολογία περί ταυτοτήτων συνδέθηκε με τις μετα-αποικιακές σπουδές οι οποίες με τη σειρά τους απέρρεαν όχι μόνο από τα αντιαποικιοκρατικά κινήματα αλλά από τον εθνικισμό και τον τοπικισμό του Τρίτου Κόσμου, καθώς και την «ενοχή» της Δύσης. Η διεκδίκηση των ταυτοτικών διαφορών και δικαιωμάτων χρησιμοποίησε τη διαλεκτική του αποικιοκράτη-αποικιοκρατούμενου επεκτείνοντάς τη στα φύλα και στη σεξουαλικότητα, με το επιχείρημα ότι οι ετεροφυλόφιλοι λευκοί άνδρες έχουν αποικίσει το γυναικείο φύλο και τους ομοφυλοφίλους ασκώντας την τυραννική τους εξουσία.
Ο υπερτονισμός των ταυτοτήτων όξυνε την εχθρότητα μεταξύ διαφορετικών ομάδων δημιουργώντας ψυχισμό και νοοτροπία θύματος στους μεν και ζητώντας από τους δε μεταμέλεια και ταπεινότητα. Ο καθένας από μας μπορεί πλέον να ισχυριστεί ότι είναι θύμα ρατσισμού, ιμπεριαλισμού, ανδροκρατίας, ομοφοβίας, ισλαμοφοβίας, μισογυνισμού κι ότι οι αποτυχίες του στη ζωή οφείλονται στις αντίστοιχες πιέσεις και διακρίσεις. Η αφήγηση που συναρμολογήθηκε είναι σήμερα κυρίαρχη: η φιλελεύθερη δημοκρατία που επέτρεψε αυτά τα κινήματα κατηγορείται για ολοκληρωτισμό και ακροδεξιά εκτροπή, η οποία ίσως συμβεί ως αντίδραση στην ταυτοτική εκτροπή ή ως συμπλήρωμά της.
Παράδειγμα της δεύτερης εξέλιξης είναι οι αποσχιστικές τάσεις, όπως εκείνη που σημειώθηκε στην Καταλονία η οποία βασίζεται σε ακραίο εθνικισμό που σερβίρεται ως αγάπη για την ελευθερία. Δεν χρειάζεται να είσαι θύμα για να παίζεις το θύμα: κραδαίνοντας ταυτότητες περνάς στην όχθη του ηθικού πλεονεκτήματος, δίπλα στους κολασμένους της γης, τους «ξένους», τους «άλλους». Κι αντί οι κολασμένοι, οι ξένοι και οι άλλοι να ενταχθούν ή να αφομοιωθούν με όσους δεν είναι κολασμένοι, κυματίζουν υπερήφανα τη σημαία των κολασμένων. Η νοσταλγία της λάσπης.
Το κίνημα της πολιτικής ορθότητας και το ταυτοτικό κίνημα ως υποσύνολό του αναζητούν ενόχους. Αφηγούνται και ερμηνεύουν την ιστορία των κοινωνιών μέσα από το μεροληπτικό βλέμμα που όχι μόνο ταυτίζει τα υποτιθέμενα ή πραγματικά θύματα με το Καλό αλλά δικαιολογεί ακόμα και τα εγκλήματά τους: σύμφωνα με ένα σύστημα ηθικής που επιβάλλεται μέσω της ταυτοτικής εκτροπής, οι κολασμένοι της γης έχουν δικαίωμα να πάρουν το αίμα τους πίσω με όποιον τρόπο μπορούν. Αν ένας λευκός άνδρας παρενοχλήσει σεξουαλικά μια γυναίκα είναι βιαστής· αν όμως δεν είναι λευκός το πράγμα αλλάζει και μπορούμε να κάνουμε την πάπια.
Η αριστερά εμφορείται από τον γνωστό αντιαμερικανισμό αλλά αντιγράφει όλες τις μανίες και τις τρέλες των αμερικανικών ελίτ που απολαμβάνουν τα αγαθά του υπερκαπιταλισμού βάλλοντας εναντίον της απάνθρωπης φύσης του. Τα τελευταία χρόνια, η ταυτοτική μανία δημιούργησε μια καινούργια γενιά υπερευαίσθητων ατόμων που προσβάλλονται με το παραμικρό, που παθαίνουν ανεπανόρθωτες ηθικές βλάβες από στραβά βλέμματα και ατυχείς χαρακτηρισμούς. Έτσι, ο Καναδός πρωθυπουργός ζητάει συγνώμη (από ποιον άραγε;) διότι σε πάρτι της νεανικής του ηλικίας είχε μεταμφιεστεί σε Άραβα – κι ίσως ήρθε η σειρά μου να ζητήσω συγνώμη από τις Ινδιάνες, τις Ισπανίδες και τις Ουγγαρέζες, διότι, στην παιδική μου ηλικία, είχα φορέσει διαδοχικά αυτές τις αποκριάτικες στολές.
Το πρόβλημα είναι ότι η ανθρωπότητα, ιδιαίτερα η χορτασμένη ανθρωπότητα, γίνεται όλο και πιο γελοία σε ιδέες και φερσίματα. Οι μετα-φεμινίστριες επιμένουν σε εθνο-θρησκευτικές ταυτότητες, στο δικαίωμα των γυναικών να φοράνε μπούρκα· μεγάλο μέρος του γκέι κινήματος δείχνει συμπάθεια στο Ισλάμ, στις ανδρικές αδελφότητες από τις οποίες οι γυναίκες είναι αποκλεισμένες, χωρίς να λαμβάνει υπόψη την ισλαμική ηθική και τον ισλαμικό νόμο που απειλούν να ευνουχίσουν όλο τον γκέι πληθυσμό.
Κατηγοριοποιούμε λοιπόν τα άτομα με κριτήρια πρωτόγονων κοινωνιών: ποιος ανήκει στη φυλή μας (με την έννοια της tribe); Όποιος δεν ανήκει, σημαίνει ότι συμπαρατάσσεται με την άλλη φυλή που βρίσκεται απέναντι. Δεν πρόκειται μόνο για οπισθοδρόμηση, πρόκειται για αναγωγή στις κοινωνίες των κυνηγών και των πολεμιστών. Αυτές οι κοινωνίες, οι κάθε άλλο παρά ρομαντικές, λειτουργούσαν βάσει του νατιβισμού, βάσει του αίματος: ήταν ρατσιστικές, σεξιστικές και φοβικές· ήταν ακριβώς αυτά για τα οποία κατηγορείται, με παράλογο τρόπο, η φιλελεύθερη δημοκρατία.
Το ταυτοτικό κίνημα, καταγγέλλοντας φαντασιακές διακρίσεις (αληθινή φοβία είναι η διακρισιοφοβία), επιδεινώνοντας μίση και πικρίες, παίζει το παιχνίδι των δεξιών εθνικιστών: ο ένας εξτρεμισμός τροφοδοτεί τον άλλον κι από την ευτυχή παγκοσιοποίηση φτάνουμε, όπως γράφει ο Ρεζίς Ντεμπρέ, στην έξαλλη βαλκανοποίηση. Ο αγώνας εναντίον της ανθρώπινης βλακείας φαίνεται, προς το παρόν, χαμένος.
* H Σώτη Τραναταφύλλου είναι συγγραφέας. Το κανούργιο της μυθιστόρημα «Το λούνα παρκ στο ιερό βουνό» και η συλλογή πολιτικών άρθρων «Σύντομη δεκαετία» (ATHENS VOICE Books) μόλις κυκλοφόρησαν. Διάβαστε εδώ και εδώ
