Τα ελληνοτουρκικά στο παγκόσμιο πόκερ

Σε αυτή τη νέα, θερμότερη φάση του ελληνοτουρκικού ψυχρού πολέμου, πολλή κουβέντα γίνεται για το πόσο υποστηρίζει ο Τραμπ τους γείτονες, πόσο μόνοι μας είμαστε και πόσο δύσκολα είναι τα πράγματα αυτή τη φορά. Πολλή κουβέντα, με την απαισιοδοξία μάλλον να κυριαρχεί, ειδικά όταν η ακριβώς αντίθετη άποψη συνήθως διακρίνεται από συναισθηματική απόρριψη κάποιων δυσάρεστων δεδομένων. Η αλήθεια είναι ότι το ζήτημα βρίσκεται μετέωρο, είναι πλέον σαφώς πιο περίπλοκο, και εμείς θα είμαστε από τους τελευταίους που θα μάθουν πώς θα καταλήξει. Εξηγούμαι.

Στις ΗΠΑ έχουν διαμορφωθεί χονδρικά δύο σχολές σκέψης. Η πρώτη, όπως εκφράζεται από την τωρινή ρεπουμπλικανικη ηγεσία, θεωρεί ως πρώτη προτεραιότητα εξωτερικής πολιτικής την Κίνα. Αυτή θεωρείται ο αντίπαλος που πρέπει να ελεγχθεί και να περιοριστεί πολιτικά και οικονομικά, καθώς η κατευθυνόμενη στρατηγική χρήση των επιχειρηματικών κεφαλαίων της υπονομεύει την αμερικανική ηγεμονία. Σύμφωνα μ’ αυτή την άποψη, οι ΗΠΑ οφείλουν να προσεταιριστούν όσα περισσότερα γειτονικά της κράτη μπορούν (π.χ. Βόρεια Κορέα. Βιετνάμ, Πακιστάν), όσα θα έχουν σημαίνοντα ρόλο στο νέο Δρόμο του Μεταξιού (π.χ. Αίγυπτος, Καζακστάν) και όσα μπορούν να λειτουργήσουν ως σοβαροί στρατηγικοί αντίπαλοί της (Ρωσία, Ινδία). Για αυτή τη σχολή σκέψης λογικό είναι να θεωρείται περιττό ένα ΝΑΤΟ που παραμένει προσκολλημένο στον παραδοσιακό προσανατολισμό του (η για πρώτη φορά πρόσφατη αναγνώριση από τους συμμάχους της Κίνας ως δυνητικής στρατηγικής απειλής έχει τη σημασία της).

Διαφορετική είναι η θέση των Δημοκρατικών, και όσων οικονομικών συμφερόντων εκφράζουν. Κατ’ αυτούς, η αμερικανική παντοδυναμία υπονομεύεται σε επίπεδο αρχών από απολυταρχικά καθεστώτα με κοινοβουλευτικό μανδύα, με κορυφαίο όλων εκείνο του Πούτιν. Αυτές οι δυνάμεις είναι που βλάπτουν μακροπρόθεσμα την υγεία και την πρόοδο των δυτικών δημοκρατιών, μέσω της διασποράς εθνικιστικών και ξενοφοβικών fake news, μέσω της προώθησης ενός φαινομενικά ελκυστικού εξουσιαστικού προτύπου, και φυσικά μέσω της ανάμιξης σε εκλογικές αναμετρήσεις. Η Κίνα αντιμετωπίζεται ως αναπόφευκτος εταίρος, που θα πρέπει να είναι ελεγχόμενος μέσω ήπιας στρατιωτικής αποφασιστικότητας, αδιάκοπου διαλόγου και πολιτιστικών επαφών.

Το πράγμα όμως μπερδεύεται γύρω από τη Μέση Ανατολή. Ο συνδυασμός των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και της αφθονίας αμερικανικών σχιστολιθικών υδρογονανθράκων υποτιμούν την περιοχή στα μάτια των Δημοκρατικών. Έτσι, δεν βρίσκουν λόγο να διατηρούν στην απομόνωση το πολυπληθές Ιράν που διακαώς αναζητεί κεφάλαια για να ανατάξει την οικονομία του, και να το οδηγούν στην αγκαλιά των Ρώσων μόνο και μόνο για να κάνουν το χατήρι των πανίσχυρων Σαουδάραβων και Ισραηλινών. Προς την αντίθετη κατεύθυνση κινούνται οι Ρεπουμπλικάνοι. Γι’ αυτούς το πετρέλαιο θα παραμείνει στρατηγικο αγαθό υψίστης σπουδαιότητας κατά της επόμενες δεκαετίες, το δε Ιράν είναι ο βασικός εχθρός των δύο κυριότερων φίλων των ΗΠΑ στην περιοχή, όταν μάλιστα Τελ Αβίβ και Ριάντ φέρονται να βρίσκονται σε διαδικασία σύγκλισης.

Οι δύο παρατάξεις στο Κογκρέσο μοιάζουν σήμερα να ομονοούν όσον αφορά μόνο έναν διεθνή παίκτη, την αντισημιτική και ατίθαση ισλαμιστική Τουρκία. Οι Ρεπουμπλικάνοι είναι εχθρικοί απέναντί της λόγω των παραπάνω απόψεών τους για τη Μέση Ανατολή, ενώ οι Δημοκρατικοί εξαιτίας του ότι βλέπουν στον Ερντογάν έναν εξελισσόμενο Πούτιν, χωρίς καν τον ψυχρό πραγματισμό του τελευταίου. Άρα, για ποιον λόγο παραμένουν οι ΗΠΑ τόσο διαλλακτικες μαζί του; Κατ’ αρχήν, η έξωση των Τούρκων από το πρόγραμμα των F-35, η υπερψήφιση της αρμενικής γενοκτονίας από τη Βουλή των Αντιπροσώπων και η πίεση των ηγετών του Κογκρέσου για επιβολή κυρώσεων του νόμου CAATSA, για αντίποινα της αγοράς των S400, μόνο ως διαλλακτική στάση δεν μπορούν να χαρακτηριστούν. Επίσης, δεν διαλανθάνει της προσοχής η αυξημένη στρατιωτική συνεργασία των ΗΠΑ με την Ελλάδα, μα και η επικείμενη άρση του εμπάργκο όπλων προς την Κύπρο, κίνηση ξεχωριστού συμβολισμού. Ωστόσο, οι ΗΠΑ -δικαίως- επιθυμούν να μη χάσουν έναν σύμμαχο με το ειδικό βάρος της Τουρκίας, και πολύ πιθανό είναι να μην έχουν ακόμη καταλήξει σε μια πολιτική για την επόμενη μέρα ενός τέτοιου ενδεχόμενου, οπότε κλωτσούν παρακάτω το τενεκεδάκι. Άλλωστε, εκτός από θαλασσοκράτειρες, δικές τους εταιρίες κατέχουν τα πρωτεία και στις υποθαλάσσιες εξορύξεις, συνεπώς θα πάρουν κομμάτι από την πίτα ό,τι κι αν γίνει. Τούτων λεχθέντων, πρέπει να τονιστεί και ότι η ντε φάκτο επιβολή των έωλων νομικών θέσεων της Τουρκίας προφανώς θα αξιοποιηθεί μελλοντικά στο πλαίσιο κινεζικών διεκδικήσεων στη Νότια Σινική Θάλασσα, και ρωσικών στον αρκτικό κύκλο, κάτι διόλου ασήμαντο για την Ουάσινγκτον.

Κάθονται βέβαια και άλλοι παίκτες στο τραπέζι του πόκερ, όχι μόνο οι Αμερικανοί που σε γενικές γραμμές θέλουν την εξόρυξη του φυσικού αερίου και οι Ρώσοι που δεν τη θέλουν. Οι Γερμανοί εξακολουθούν να μη διαθέτουν ευρωπαϊκό στρατηγικό όραμα, κι έτσι τελούν εν αναμονή άλλων πρωτοβουλιών, κλίνοντας διακριτικά προς τη Μόσχα. Οι υποστηρικτικοί προς εμάς Γάλλοι και Ιταλοί έχουν επενδεδυμένα κεφάλαια στο εγχείρημα, όμως πιθανότατα δεν θα κάτσουν να βγάλουν το φίδι από την τρύπα, ειδικά αν η Άγκυρα τους προσφέρει ικανοποιητικό αντίτιμο. Οι Αιγύπτιοι πήραν ήδη ένα αντάλλαγμα, καθώς η συμφωνία για καθορισμό ΑΟΖ μεταξύ Λιβύης και Τουρκίας τούς ευνοεί σε σχέση με μία που θα αναγνώριζε ζώνη εκμετάλλευσης στην Κρήτη. Και τέλος οι Ισραηλινοί, γνωρίζοντας όλες τις παραμέτρους του ζητήματος, θα φροντίσουν να εξασφαλίσουν πλήρως τα συμφέροντά τους σε περίπτωση μεγάλης συμφωνίας, συμπλέοντας κατά βάσιν με τις ΗΠΑ.

Κι εμείς; Εμείς, άγνωστο. Δυστυχώς η Τουρκία μάς σπρώχνει με κάθε διαθέσιμο τρόπο στο να κάνουμε μια βεβιασμένη κίνηση, όντας βέβαιη πως θα επικρατήσει στρατιωτικά, ώστε κατόπιν να μας επιβάλει τους όρους της, θέτοντας προ τετελεσμένων όλη τη διεθνή κοινότητα. Θυμίζω πάντως ότι εφόσον πραγματοποιήσει γεωτρήσεις σε θαλάσσια ζώνη όπου δεν έχει ανακηρυχθεί υφαλοκρηπίδα ή ΑΟΖ, τότε παράνομη δεν θα είναι αυτή, μα όποιος αποπειραθεί να την εμποδίσει. Αυτή η παράμετρος σίγουρα πιέζει χρονικά τις εξελίξεις, γεγονός αρνητικό για εμάς σε επίπεδο στρατιωτικής προετοιμασίας, μετά από πολυετή παραμέληση των ΕΔ. Εάν στο επόμενο διάστημα οι θρασείς γείτονες μας κινηθούν με μαεστρία ανάμεσα στους ισχυρότερους συμμετέχοντες του παιχνιδιού, μυώντας τους στο ερντογανικό σχέδιο για τους υδρογονάνθρακες της ανατολικής Μεσογείου, τότε είναι ιδιαίτερα πιθανό να παίξουμε τον ρόλο της Ιφιγένειας, της Τσεχοσλοβακίας του 1938. Σε μια τόσο δυσμενή τροπή, πολύ φοβάμαι πως το μόνο όπλο που θα έχουμε στη διάθεσή μας θα είναι η απειλή «πουτ@να όλα», που αν όμως χρησιμοποιηθεί επιπόλαια είναι βέβαιο πως θα μας υποβιβάσει σε... σάκο του μποξ για όλους τους γεωπολιτικούς μπρατσαράδες.

Το παιχνίδι είναι υπερβολικά μεγάλο για τα κυβικά μας, καθώς θα εξαρτηθεί εν πολλοίς από την εκκολαπτόμενη μελλοντική σχέση ΗΠΑ-Ρωσίας (σημειωτέον ότι η δεύτερη έχει πλέον εναρμονιστεί παραγωγικά με τον OPEC), που με τη σειρά της θα επηρεάσει ριζικά τη σχέση Ρωσίας-Τουρκίας. Τα μελλούμενα στη Συρία θα μπορούσαν να αποτελέσουν μια ουσιαστική ένδειξη για την κυοφορούμενη τάξη πραγμάτων. Ταπεινή μου γνώμη είναι ότι πρωτίστως δεν θα πρέπει να απασχολεί την Ελλάδα η άμεση εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων, μα η διαφύλαξη της εθνικής μας αξιοπρέπειας. Κι η αξιοπρέπεια ενός τόσο ταλαιπωρημένου έθνους δεν μπορεί να διαφυλαχθεί ούτε με συμφωνίες συνεκμετάλλευσης αντίθετες προς το καθιερωμένο (σωστό ή λάθος, αδιάφορο) αφήγημα για το Αιγαίο, μα ούτε και μετά από στρατιωτική ήττα με απώλεια εθνικού εδάφους. Είναι πολύ πιθανό ότι και η Τουρκία δε θέλει πραγματικά να μπει σ’ αυτή την περιπέτεια και ανεβάζει τους τόνους επιδιώκοντας μόνο να βραχυκυκλώσει το πρότζεκτ, αφού ήδη αγοράζει ΦΑ από την ανεξάντλητη Ρωσία σε ιδιαίτερα προνομιακή τιμή.

Στον βαθμό λοιπόν που η τροπή της υπόθεση των υδρογονανθράκων εξαρτάται από δικές μας ενέργειες θα είναι ίσως προτιμότερο να την παγώσουμε, και τα όποια υποθαλάσσια πλούτη να αποτελέσουν προίκα των επόμενων γενεών. Ίσως το συμφέρον μας είναι απλά να κλωτσήσουμε κι εμείς το τενεκεδάκι.