Ο Φώτης Γεωργελές σχολιάζει την ταινία Τζόκερ και τις αντιδράσεις που προκάλεσε
Το βράδυ της Κυριακής δεν μπορούσα να κοιμηθώ και χάζευα. Πού χαζεύει κανείς σήμερα; Στο διαδίκτυο. Και έτσι παρακολούθησα όλη αυτή την εποποιία της σαχλαμάρας να φουσκώνει μέχρι να γίνει ένα «ακατάλληλον για ανηλίκους», το θέμα της εβδομάδας. Κάποτε λέγαμε για την αυτοαναφορικότητα των σόσιαλ μίντια, για τις τρικυμίες σε ποτήρι που ξεσπάνε και μαίνονται με σφοδρότητα για ένα 24ωρο χωρίς να τις παίρνει κανείς χαμπάρι, έξω από το φέισμπουκ και το τουίτερ. Όχι πια. Τώρα η «αληθινή» ζωή είναι συνέχεια των κοινωνικών δικτύων, ο δημόσιος διάλογος καθορίζεται από αυτά. Και αποκτάει τους δικούς τους κανόνες. Την ελαφρότητα, την επιθετικότητα, τη συχνή κατασκευή πλαστής πραγματικότητας. Όσο περνούσε η ώρα και αλλεπάλληλες εκδοχές της ιστορίας συμπλήρωναν ή ανέτρεπαν το σκηνικό, οι νεότερες πληροφορίες δεν άλλαζαν καθόλου τις τοποθετήσεις των στρατευμάτων που νυχτιάτικα έδιναν τη μάχη τους πάνω από τα πληκτρολόγια. Γιατί η πραγματικότητα σπανίως αφορά τους διαδικτυακούς στρατούς. Γιατί η επίλυση των προβλημάτων ουδόλως ενδιαφέρει τους πολεμιστές. Το παιχνίδι είναι η μάχη της πολιτικής επικράτησης, η προπαγάνδα, η επικοινωνιακή νίκη.
Για τα ίδια τα 15χρονα, το γεγονός είναι από μόνο του γελοίο. Την ταινία την έχουν ήδη κατεβάσει και θα τη δουν πριν από τους μεγάλους. Έτσι κι αλλιώς, όλη αυτή η, πληθωρισμένη κιόλας, σήμανση απαγορεύσεων στα 12, τα 15, τα 17, τα 18, παρωχημένη και σχετική είναι πια, ενδεικτική μόνο για το τι περιέχει η ταινία. Ποιους κινδύνους εγκυμονεί, για ποιο θέμα πρέπει να μιλήσουμε. Το θέμα δεν είναι τι βλέπουν τα παιδιά. Τα παιδιά βλέπουν ό,τι θέλουν κατεβάζοντάς το σε 15 δευτερόλεπτα. Το θέμα είναι τι λέμε γι’ αυτό που βλέπουν τα παιδιά. Πώς ερμηνεύουμε αυτό που βλέπουν. Και από αυτή την άποψη, η εικόνα που έδωσαν οι μεγάλοι αυτές τις μέρες ήταν για άλλη μια φορά εγκληματικά φαιδρή.
Στη δύσκολη ηλικία της εφηβείας, οι νέοι, όσο αυτάρεσκοι, σνομπ, απορριπτικοί κι αν είναι, διψάνε μέσα τους για μια εικόνα σοβαρότητας από τους γονείς, μια στέρεη ερμηνεία της πραγματικότητας, μια στάση που προσφέρει ασφάλεια και βεβαιότητα. Οι έφηβοι θέλουν αυτοί οι ίδιοι να ανατρέψουν τις βεβαιότητες, όχι οι γονείς τους. Στην καθηλωμένη χώρα, οι παλιμπαιδίζοντες γονείς παίζουν τους «επαναστάτες χωρίς αιτία» καθημερινά, χωρίς κόστος, χωρίς τίμημα, ανέξοδα. Δηλαδή, υποκριτικά. Από αυτή την άποψη, η εικόνα των μεγάλων αυτές τις μέρες ήταν χάλια.
Για άλλη μια φορά ένα ασήμαντο γεγονός μεγεθύνθηκε, για άλλη μια φορά στη θέση του διαλόγου για πραγματικά προβλήματα μπαίνει μια επικοινωνιακή κατασκευή όπου αναμετρώνται οι προπαγάνδες. Με αποτέλεσμα, ακόμη και στο ίδιο το γεγονός, δηλαδή την εφηβεία, τις απαγορεύσεις, την πρόσληψη της Τέχνης, τη βία, όλες οι απαντήσεις να είναι λάθος. Τι θα έλεγε μια κανονική κοινωνία, ήρεμη και σοβαρή, μπροστά στο γεγονός; Σιγά, καλή μου, που έστειλες και την αστυνομία μέσα στην αίθουσα να συλλάβει τα παιδάκια. Χαλάρωσε. Υπάρχουν υπηρεσίες γι’ αυτά τα πράγματα, αρμόδιοι, κοινωνικοί λειτουργοί, και αν ακόμη δεν υπάρχουν, στείλε ένα «όργανο» να πει διακριτικά στον αιθουσάρχη, φίλε έχω καταγγελίες ότι μπαίνουν ανήλικοι στα ακατάλληλα, αν στην επόμενη προβολή μπει έστω και ένα παιδάκι θα ξαναδείς την άδειά σου του χρόνου τέτοια μέρα. Τελεία, παράγραφος.
Ένας αστυνομικός έδειξε υπερβάλλοντα ζήλο, μια υπάλληλος υπερέβαλε, τέλος. Όμως εδώ η πραγματικότητα είναι αδιάφορη. Και ξεκινάει η εικονική πραγματικότητα των διαδικτυακών τρολ που πια έχουν αναβαθμιστεί σε πολιτικά στελέχη. Οι «σκοτεινές εποχές, το 1937, η δικτατορία, ο Μεταξάς, η χούντα, οι συλλήψεις, η στρατιωτική δικτατορία, ο νόμος περί τεντιμποϊσμού». Σε λίγο καταφτάνει το μνημείο των νεκρών του ΑΕΛΛΩ. Σε λίγα χρόνια τα θύματα των διώξεων στο Αελλώ θα διαδηλώνουν απαιτώντας πρόσληψη στο δημόσιο ως ανταπόδοση της αντιστασιακής τους δράσης. Οι πολιτικές δυνάμεις που γέννησε η κρίση δεν μπορούν να βρουν λόγο ύπαρξης μετά το τέλος της έκρυθμης περιόδου. Γι’ αυτό εφευρίσκουν νέους αγώνες, σε άλλες φανταστικές εποχές συγκρούσεων του παρελθόντος. Επιστρέφει η Δεξιά του 1950, ανοίγουν οι φυλακές και τα ξερονήσια, έρχονται εξορίες, θα βάλουν ποδιές στους μαθητές και θα τους συλλαμβάνουν για τεντιμποϊσμό. Αμήχανοι πολιτικοί, παλιμπαιδίζοντες ηλικιωμένοι.
Και η κυβέρνηση γιατί απολογείται; Επειδή δεν απαντάει στο πραγματικό γεγονός αλλά στη φανταστική κατασκευή που της αποδίδεται. Προσπαθεί να πείσει τα τρολ. Αντί να γελάσει, σπασμωδικά οι υπουργοί της προσπαθούν να αποδείξουν ότι δεν φταίνε, ότι δεν είναι ακροδεξιοί.
Κι έτσι για μια ακόμα φορά, έφηβοι, απαγορεύσεις, υπακοή στους νόμους, ευθύνη και δικαιώματα, υποχρεώσεις και παραβάσεις, όρια και αναθεώρηση των νόμων, ρεαλισμός και παιδαγωγική, δημόσιος διάλογος και ανατροφή, γίνονται ένα μιντιακό, σπασμωδικό θέαμα, όπου ο καθένας προσπαθεί να καλύψει τον εαυτό του και να βγει από πάνω. Μπορώ να φανταστώ πώς μας βλέπουν τα 15χρονα και τι θα σκέφτονται. Μπορώ να φανταστώ και δεν θέλω.
Το χειρότερο και πιο αστείο είναι ότι όλοι αυτοί οι άνθρωποι νομίζουν ότι είναι προοδευτικοί. Ούτε έχουν ακούσει τι συζητάει ο κόσμος τις τελευταίες 2-3 δεκαετίες. Ο Εθνικός μας Ανήλικος είδε στον Τζόκερ την «εξέγερση των από κάτω απέναντι στο bullying και την ταξική αδικία». Από κει που ηρωποιούσαν εγκληματικά τις αυτοκτονίες βαφτίζοντάς τις αντίσταση στα μνημόνια, τώρα βαφτίζουν κοινωνικούς αγωνιστές τους psycho killers. Το θέμα δεν είναι τι βλέπουν τα παιδιά. Το θέμα είναι τι λέμε στα παιδιά.
Το καλοκαίρι είδα κι εγώ μια ταινία που οι θεατές χειροκροτούσαν στο τέλος. Στο «Κάποτε στο Χόλιγουντ» του Ταραντίνο, στη σκηνή που Μπραντ Πιτ και Ντι Κάπριο σκοτώνουν και καίνε με το φλογοβόλο τις «χίπισσες» του Μάνσον, η αίθουσα ξέσπασε σε χειροκροτήματα και γέλια ενθουσιασμένη και ανακουφισμένη. Μπορείς να φανταστείς έναν πολιτικό εν πλήρει ελαφρότητα να λέει, χειροκροτάει ο κόσμος υπέρ της κατοχής όπλων, η οπλοχρησία θα σώσει τις ζωές μας όπως έσωσε τη Σάρον Τέιτ; Αντιμετωπίζεται η Τέχνη κυριολεκτικά;
Σε κάθε νέο Κολουμπάιν, κάθε νέα επίθεση κάποιου εφήβου που πάει οπλισμένος στο σχολείο του και καθαρίζει τους συμμαθητές του, η Αμερική ανάβει κεράκια και κάνει την ίδια συζήτηση: Τι λέμε σ’ αυτή τη νέα ηλεκτρονική γενιά των βίντεο-γκέιμς; Μια 20ετία τεράστιας μάζας νευρικών ερεθισμάτων και μείωσης του χρόνου νευρικής αντίδρασης οδηγεί στην εξασθένιση της ευαισθησίας. Ο οργανισμός υποχρεώνεται να επιταχύνει τις αντιδράσεις του, απαντάμε ενστικτωδώς, γρήγορα, αντιδράμε περισσότερο, παρά σκεφτόμαστε. Το συναίσθημα είναι αυτό που καθοδηγεί τις αντιδράσεις καθώς μειώθηκε ο διαθέσιμος χρόνος για την επεξεργασία των ερεθισμάτων. Η ταχύτητα της εικονικής πραγματικότητας δεν μεταφέρεται στην αληθινή ζωή. Στην αληθινή ζωή οι πράξεις μας έχουν κόστος. Στα παιδιά και στους εαυτούς μας λέμε ότι η Τέχνη δεν είναι η πραγματική ζωή. Η Τέχνη έχει παράθυρα, δεν απονέμει διακαιοσύνη, δείχνει κατανόηση, δείχνει περιπτώσεις, είναι διφορούμενη, θέλει να ερεθίσει, παίζει, ανατρέπει, γράφεται και ξαναγράφεται, είναι σενάριο που διορθώνεται. Στη ζωή κανένα σενάριο δεν διορθώνεται. Η Τέχνη μπορεί να κάνει τη βία ιλουστρασιόν. Η βία δεν είναι ποτέ ιλουστρασιόν, είναι πάντοτε φτηνή και φρικιαστική. Οι εγκληματίες μπορεί να είναι συμπαθείς ως κινηματογραφικοί ήρωες, το έγκλημα στην αληθινή ζωή ποτέ. Η «εξέγερση των από κάτω» είναι πολιτική, όχι όταν γίνεται για να εκδικηθούν. Αλλά για να πάψουν να είναι από κάτω. Το πρόβλημα δεν είναι αυτά που βλέπουν τα παιδιά, είναι αυτά που λέμε στα παιδιά.
6°
