Είναι επείγον να συζητήσουμε πώς θα διαχειριστούμε τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, αλλά και τον τρόπο που παράγουμε και καταναλώνουμε.
Είναι 29 Ιουλίου του 2018, οι κάτοικοι στο Puget Sound, στην πολιτεία Washington, αντικρίζουν ένα ηλιοβασίλεμα που τους μοιάζει κάπως διαφορετικό. Νωρίτερα την ίδια μέρα, η αρμόδια αρχή για την ποιότητα του αέρα έχει εκδώσει ανακοίνωση που προειδοποιεί πως καπνός θα βρίσκεται στην ατμόσφαιρα (αν και σε μεγάλο ύψος). Ο καπνός προέρχονταν από τις φωτιές της Σιβηρίας. Με τις φετινές –και πολύ μεγαλύτερες σε έκταση– φωτιές στη Σιβηρία, το φαινόμενο επαναλήφθηκε. Θα μπορούσε να είναι ένα τυχαίο γεγονός χωρίς καμιά ευρύτερη σημασία, αν όμως ρωτήσει κάποιος κατοίκους στη Σκανδιναβία ή στην Αλάσκα είναι πιθανό να αντικρίσει ένα βλέμμα σχεδόν υποτιμητικό.
Πράγματι οι περσινές φωτιές στη Σκανδιναβική χερσόνησο και ειδικά στη Σουηδία ήταν οι χειρότερες τις σύγχρονης ιστορίας (όπως ή ίδια η υπηρεσία Πολιτικής Προστασίας τις χαρακτήρισε). Φέτος στη Σιβηρία καίγεται μια έκταση που προσεγγίζει το μέγεθος του Βελγίου ενώ πολλές πόλεις της ανατολικής Ρωσίας υποφέρουν από τον καπνό ο οποίος στα δυτικά πλησιάζει τα Ουράλια Όρη. Ήδη η Greenpeace μιλά για μια «μεγάλη οικολογική καταστροφή», από την άλλη πλευρά και ενώ η κυβέρνηση στέλνει κάποιο στρατό ως ενίσχυση είναι συνεχείς οι δηλώσεις περιφερειακών αξιωματούχων πως «δεν σκοπεύουν να αναλώσουν πόρους για την κατάσβεση αυτών των πυρκαγιών καθώς πρόκειται για απομονωμένες εκτάσεις». Τουλάχιστον μπορούμε να βασιζόμαστε στην ευαισθησία των Σαμάνων της Σιβηρίας που ανακοίνωσαν πως θα κάνουν ειδικές τελετουργίες για να προκληθεί βροχή και να σβήσουν οι φωτιές. Ταυτόχρονα μακριά από τις φωτιές δεν έμεινε ούτε ο Αμαζόνιος, φέτος υπήρξαν περίπου σχεδόν 74.000 φωτιές δηλαδή 84% περισσότερες πυρκαγιές σε σχέση με πέρυσι. Η ρητορική και οι επιλογές του Βραζιλιάνου προέδρου Μπολσονάρο φαίνεται πως ενίσχυσαν την αυξητική τάση, δεν ήταν όμως ο μοναδικός παράγοντας καθώς φαίνεται πως ένας συνδυασμός πολιτικών επιλογών (του νυν και του τέως προέδρου), περιβαλλοντικών λόγων αλλά και άλλων ανθρωπογενών αιτιών (π.χ. παράνομες εκχερσώσεις) συνδιαμόρφωσαν το αποτέλεσμα αυτό.
Εκτός από τη Σιβηρία που αναφερθήκαμε αρχικά, φωτιές καίνε εκτάσεις και σε ένα ακόμη βόρειο μέρος, στην Αλάσκα, για την ακρίβεια οι πυρκαγιές είναι μέσα στην τριάδα των πιο καταστροφικών της καταγεγραμμένης ιστορίας, ενώ πυρκαγιά εντοπίστηκε και στη Γροιλανδία!
Αν νομίζετε ότι εδώ τελείωσαν τα δυσάρεστα νέα, κάνετε λάθος. Η ίδια η θερμοκρασία στον πλανήτη μεταβάλλεται. Για την ακρίβεια, αν και πάντα υπήρχαν μεταβολές, αυτές δεν ήταν τόσο έντονες (και προς μια κατεύθυνση) όπως σήμερα. Οι 18 από τις 19 θερμότερες χρονιές από το 1880 έως σήμερα καταγράφηκαν μετά το 2001, ενώ η 19η είναι το 1998. Τη διαφοροποίηση μπορούμε να τη δούμε ξεκάθαρα στο γράφημα της NASA (γράφημα 1) για τη μεταβολή των θερμοκρασιών επιφανείας του πλανήτη (με το 0 να ορίζεται ως η μέση θερμοκρασία της περιόδου 1951-1980).
Γράφημα 1,πηγή: climate.nasa.gov
Από την πλευρά της η οργάνωση «2 degrees institute» χρησιμοποιώντας μια σειρά εργαλείων επιχειρεί να υπολογίσει τη διακύμαση των θερμοκρασιών σε μεγαλύτερο βάθος χρόνου. Από την ανακατασκευή που έκανε, εύκολα διαφαίνεται η έντονη διαφοροποίηση της μεταπολεμικής περιόδου και ιδιαίτερα των τελευταίων ετών.
Με άλλα λόγια πλησιάζουμε την αύξηση κατά 1.5 βαθμών Κελσίου σε σχέση με την προβιομηχανική εποχή, στόχος που τέθηκε ως ανώτατο όριο στη συμφωνία για την προστασία του κλίματος στο Παρίσι, από την οποία υπενθυμίζουμε πως αποσύρθηκαν οι ΗΠΑ επί Trump. Αν τυχόν πιστεύετε πως για να φθάσουμε την άνοδο του 1.5 βαθμού θα χρειαστούμε πάρα πολλά χρόνια, θα πρέπει να σας πούμε πως παρότι θα θέλαμε να μοιραζόμασταν την αισοδοξία σας, τα δεδομένα δεν συμφωνούν μαζί σας. Το Carbon Brief υπολόγισε τις πιθανότητες ανά περίοδο ετών για να μείνουμε εντός του στόχου της αύξησης (Γράφημα 3).
Θα πρέπει βέβαια να επισημάνουμε πως το γράφημα αυτό είναι σχετικά παλιό, δηλαδή προ τριών ετών. Με άλλα λόγια βρισκόμαστε ήδη στη μέση της «πρώτης επιλογής» και οι εκπομπές ρύπων το 2018 αυξήθηκαν μετά από μια τριετία σχετικής σταθερότητας (περισσότερα για το τι θα σημάνει για τον πλανήτη η άυξηση της θερμοκρασίας κατά 1.5, 2 ή 3 βαθμούς μπορείτε να δείτε εδώ ).
Ο τρόπος όμως που συμπεριφερόμαστε στον πλανήτη και τις πλουτοπαραγωγικές του πηγές φαίνεται και από έναν άλλο δείκτη, το πόσο γρήγορα καταναλώνουμε τους φυσικούς πόρους που μπορεί να ανανεώσει ο πλανήτης. Φέτος αυτή η στιγμή ήρθε νωρίτερα από κάθε φορά στην ιστορία, ήταν η 29η Ιουλίου. Το «Global Footprint Network» υπολόγισε τη μέρα αυτή (Earth Overshoot Day) από το 1971 έως σήμερα. Η διαφοροποίηση είναι ξεκάθαρη, από την αρχή του Οκτώβρη το 1996 περάσαμε στις αρχές Σεπτέμβρη το 2004 και στην 29η Ιουλίου φέτος (Γράφημα 4).
Εδώ όμως θα πρέπει να αναφερθούμε και στην πολυπλοκότητα του προβλήματος. Θα ξεχωρίσουμε τους δύο παράγοντες που κατά τη γνώμη μας δυσκολεύουν περαιτέρω την επίλυση του προβλήματος. Το πρώτο είναι η αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού και το δεύτερο είναι η μείωση (ποσοστιαία και σε απόλυτο αριθμό) των ανθρώπων που ζουν σε καθεστώς απόλυτης φτώχειας. Το πρώτο άπτεται προσωπικών επιλογών στις οποίες αυτονόητα δεν μπορεί να υπάρξει περιορισμός (τουλάχιστον στο πλαίσιο μιας Δημοκρατίας και του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων), παρότι έχει επιβεβαιωθεί η τάση μείωσης των γεννήσεων σε χώρες που είναι ανεπτυγμένες οικονομικά, κάτι που σημαίνει ότι μακροπρόθεσμα ακόμα και στις φτωχές σήμερα χώρες η γεννητικότητα θα μειωθεί και ο παγκόσμιος πληθυσμός προβλέπεται να σταθεροποιηθεί προς το τέλος του αιώνα (γράφημα 5).
Το δεύτερο αφορά τον αυξανόμενο αριθμό ανθρώπων που αποκτούν σχετική οικονομική άνεση και αυξάνουν την κατανάλωσή τους. Είναι προφανές ότι θα πρέπει αυτή η τάση μείωσης της απόλυτης φτώχειας να συνεχιστεί, είναι επίσης προφανές πως αυτό θα σημάνει αύξηση της κατανάλωσης περιβαλλοντικών πόρων. Εδώ χρειάζεται να επιστρέψουμε στον υπολογισμό του «περιβαλλοντικού αποτυπώματος» που αφήνουμε. Πέραν της ανισότητας (σε όρους οικονομικούς, πρόσβασης σε αγαθά και υπηρεσίες) που υπάρχουν σε παγκόσμιο επίπεδο, υπάρχει και η ανισότητα τόσο στο περιβαλλοντικό μας αποτύπωμα όσο και στις πιθανές επιπτώσεις, κάτι που δημιουργεί μια επιπλέον ηθική υποχρέωση για ανάληψη δράσεων πέρα από όσα ήδη κάνουμε, χωρίς να κινούμαστε σε ένα ύφος προτάσεων μιας νεο-Λουδίτικης ηθικολογίας αλλά αξιοποιώντας την τεχνολογία και προκρίνοντας λύσεις καινοτόμες και ριζοσπαστικές.
Φυσικά ο Αμαζόνιος, η Αλάσκα και η Σιβηρία μοιάζουν πολύ μακριά από την Ελλάδα και οι κάτοικοί τους Αμερικάνοι και περίεργοι Σαμάνοι σχεδόν εξωτικοί. Μπορεί στα αλήθεια όλη αυτή η κατάσταση να επηρεάσει τον κάτοικο της Αθήνας, της Θεσσαλονίκης ή ενός μικρού χωριού της ελληνικής επαρχίας ή πρόκειται πάλι για μια υπερβολή των οικολόγων; Στο κάτω-κάτω, ούτε από τη Σιβηρία ούτε από τον Αμαζόνιο έφθασε ως εδώ ο καπνός!
Κάτι τέτοιο θα ήταν πολύ ωραίο (και πολύ βολικό), δυστυχώς όμως δεν είναι αληθινό. Η τρωτότητα πολλών περιοχών της Ελλάδας στην κλιματική αλλαγή είναι υψηλή, ιδιαίτερα σε τμήματα των περιφερειών (Κεντρική, Δυτική, Ανατολική) Μακεδονίας και τμήματα της περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας, καθώς και μικρή ή μέση ευπάθεια για σχεδόν το σύνολο της υπόλοιπης χώρας. (Χάρτης 1)
Η πολύπλοκη αυτή συζήτηση είναι ώρα να ανοίξει και στη χώρα μας. Πρέπει να συζητήσουμε τόσο πώς θα διαχειριστούμε τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής σε συνδυασμό με άλλες προκλήσεις (όπου υπάρχουν μεγάλα περιθώρια βελτίωσης και πολλά που μπορούν να γίνουν) όσο και τον τρόπο που παράγουμε και καταναλώνουμε. Ας μην ξεχνάμε πως τη δική μας «Earth Overshoot Day» την περάσαμε στις 20 Μαΐου, από τότε και ως το τέλος του 2019 θα ζούμε δανειζόμενοι πόρους από το μέλλον.
19°
