Η Σώτη Τριανταφύλλου γράφει για την κατάσταση στα ελληνικά πανεπιστήμια και τον ρόλο του φοιτητικού κινήματος.
Η αριστερά έχει μακρά ιστορία στη λατρεία των πτωμάτων· στους νεκρούς ήρωες (τους περισσότερους από τους οποίους εξοντώνει η ίδια για να τους δοξάσει στη συνέχεια) και στα μαυσωλεία ― στη λατρεία ενός εξωραϊσμένου παρελθόντος. Η πρόσφατη συμπεριφορά της στο ελληνικό Κοινοβούλιο επιβεβαιώνει όχι μόνο αυτή τη λατρεία σε απαρχαιωμένες ιδέες και σχήματα, αλλά και στην ολοφάνερη μεταμόρφωσή της σε διατηρημένο πτώμα: υπεραμύνεται, κραυγαλέα όπως συνηθίζει, του φοιτητικού ακτιβισμού και της πανεπιστημιακής κατάντιας· όλων όσα καθιστούν την Ελλάδα αμελητέα ποσότητα στην επιστήμη και στις ιδέες· ουραγό του ανεπτυγμένου κόσμου στους θεσμούς και στην πολιτική αγωγή.
Δεν θα ασχοληθώ εδώ με τη φρασεολογία των αριστερών εκπροσώπων: είναι γνωστή και στερείται ενδιαφέροντος. Αυτό που ίσως μας ενδιαφέρει είναι το πώς η προπαγάνδα τους αγγίζει τους πολίτες, το αν πείθονται ότι το φοιτητικό «κίνημα» είναι ιερό και το ότι οι προτεινόμενες μεταρρυθμίσεις είναι αυταρχικές και αρρωστημένες όπως τις παρουσιάζουν οι εκπρόσωποι της αριστεράς.
Το αρχικό ερώτημα είναι το εξής: Γιατί υπάρχουν τα πανεπιστήμια; Γιατί μπαίνουμε στα πανεπιστήμια; Γιατί σπουδάζουμε και παίρνουμε πτυχία; Η απάντηση της αριστεράς είναι: για να γίνουμε αριστεροί πολίτες και πολιτικοί· για να οργανωθούμε και να ενωθούμε εναντίον της έννομης τάξης και του καπιταλιστικού συστήματος. Παρεμπιπτόντως, μπορούν να συνεισφέρουν στον αντικαπιταλιστικό αγώνα κάποιες γνώσεις, αλλά οι γνώσεις, ακόμα λιγότερο «η γνώση», είναι δευτερεύων παράγων· ο πρωτεύων είναι η ανάπτυξη ενός κινήματος που να απειλεί την καπιταλιστική νομιμότητα και να χτίζει αριστερές προσωπικότητες. Αν λοιπόν τα πανεπιστήμια, όπως άλλωστε οι υπόλοιπες βαθμίδες της παιδείας, χρησιμεύουν ως προθάλαμος και πεδίο της αριστερής διαπαιδαγώγησης ―από τη σταλινική του ΚΚΕ μέχρι την αναρχική των μπαχαλοαντιεξουσιαστών: οι διαφορές, παρά τις αυταπάτες περί του αντιθέτου, είναι ανεπαίσθητες― καθίστανται περιττά τα εξής: 1) οι εισαγωγικές εξετάσεις 2) η επιμέλεια των φοιτητών στα μαθήματα 3) το κύρος των καθηγητών 4) η νομιμότητα μέσα και έξω από τα ΑΕΙ (εφόσον είναι «αστική» νομιμότητα). Θα ήταν μια ωραία φάρσα της ιστορίας να επιβληθεί το επιθυμητό σοσιαλφασιστικό καθεστώς, έστω για λίγες μονάχα μερούλες, ώστε να αντιληφθούν οι εξεγερμένοι φοιτητές και οι σύμβουλοί τους καθηγητές τι σημαίνει «σοσιαλιστική νομιμότητα». Και το πώς η Γαύδος, η Ικαρία και η Σαμοθράκη είναι, δυνάμει, τόποι εξορίας για τους αντιφρονούντες.
Το φοιτητικό κίνημα στην Ελλάδα αχρηστεύτηκε από τη στιγμή που επέστρεψε η δημοκρατία. Μαζί με το φοιτητικό κίνημα, καταφέραμε να αχρηστεύσουμε το ίδιο το πανεπιστήμιο: οι φοιτητικοί αγώνες για τη δημοκρατία κατέληξαν σε αγώνες για την απλοποίηση των σπουδών, για την καλοπέραση των φοιτητών σύμφωνα με τα κριτήρια της νεοπλουτίστικης, κρατικιστικής υλοφροσύνης ― να περνάμε εύκολα τα μαθήματα (αντιγραφές, επιείκεια από καθηγητές-φιλαράκια κτλ) και στο τέλος κάπου να τη βολέψουμε· να κάνουμε μια καλή μπάζα με διακοπές διαρκείας, με επιδόματα, χωρίς αξιολογήσεις και άλλους φρικτούς καταναγκασμούς. Όχι όμως με τη συνεργασία των επάρατων επιχειρήσεων και της αγοράς. Κοντολογίς: όχι στην ανεργία, όχι και στους εργοδότες. Ο μοναδικός εργοδότης που αναγνωρίζεται είναι το κράτος ―τουτέστιν, ο εξεγερμένος συνδικαλιστής ονειρεύεται μια θεσούλα στο δημόσιο ώστε να διαθέτει χρόνο και ενέργεια για να αγωνίζεται εναντίον του «συστήματος».
Από το 1975 όταν πρωτομπήκα σε ελληνικό πανεπιστήμιο, είδα, αναπόφευκτα, πολλούς νέους ανθρώπους να σπαταλάνε τον χρόνο τους σε ανοησίες· σε φλυαρίες ατέρμονες· σε ανταλλαγές ιδεών παρά την άγνοια των ιδεών· σε μια οκνηρή υπερκινητικότητα, σε ρόλους μικρομέγαλου λενινιστή, τροτσκιστή και αναρχικού ευρέος φάσματος. Δυο-τρία τσιτάτα, ένα μπουκέτο εύκολες, κληρονομημένες ιδέες, θράσος, ναρκισσισμός. Μερικοί, οι αρχισυνδικαλιστές κυρίως, αντλούσαν ευχαρίστηση από αυτό το είδος της μικρο-αναγνώρισης: οι ελλειμματικές προσωπικότητες αποζητούσαν το χειροκρότημα. Οι στόχοι του κινήματος ήταν σχεδόν πάντοτε διαλυτικοί· μια τάση επιδείνωσης του περιεχομένου των σπουδών και της διοικητικής δομής των ΑΕΙ. Λίγα χρόνια αργότερα, ο λαϊκισμός του ΠΑΣΟΚ έδωσε τη χαριστική βολή στην παιδεία: αντί να την εκσυγχρονίσει, την έκανε δήθεν προσιτή σε όλους· όχι από ταξική άποψη (από αυτή την άποψη ήταν ήδη προσιτή σε όλους), αλλά από την άποψη της παντελούς έλλειψης αξιοκρατίας.
Σε μερικές χώρες όπου υπάρχει νομικό πλαίσιο και κοινωνική διαγωγή, το φοιτητικό κίνημα έχει επιδείξει κατά καιρούς ευαισθησία και φαντασία ― κι όχι μόνο στις περιόδους όπου ήταν απαραίτητο (π.χ. στους αγώνες εναντίον του απαρτχάιντ στη Νότια Αφρική, για τα πολιτικά δικαιώματα των έγχρωμων μειονοτήτων στις ΗΠΑ, στον αντιδικτατορικό κίνημα στη Χιλή κτλ), αλλά και σε περιόδους όπου μπορούσε να επεξεργαστεί με ψυχραιμία πιο εξεζητημένα προβλήματα (σχολικό εκφοβισμό, σεξισμό κτλ). Όχι το δικό μας φοιτητικό κίνημα. Θα έπρεπε να ντρεπόμαστε, αλλά δεν ντρεπόμαστε. Χαρακτηρίζουμε ως φοιτητικό κίνημα τη στρατολόγηση φοιτητών σε κόμματα, ενώ, σε άλλους καλύτερους ή χειρότερους τόπους, ο ίδιος όρος υπονοεί τη συμβολή στη βελτίωση των κοινωνιών ― και συχνά, από το Κονγκό μέχρι την Ανατολική Ευρώπη, έχει παίξει αυτό τον ιστορικό ρόλο.
Ποιος είναι ο ρόλος του ελληνικού φοιτητικού κινήματος από το 1974; Να ευνοεί την αποφοίτηση αγράμματων πολλοί εκ των οποίων καταλαμβάνουν θέσεις εξουσίας. Και εμφανίζονται σήμερα στο Κοινοβούλιο παριστάνοντας τους άξιους πτυχιούχους ενώ στην πραγματικότητα ήταν και παραμένουν ακτιβιστές του κενού· ιδεολόγοι ιδεών με οσμή πτώματος.
15°
