Η προχειρότητα με την οποία ανακοινώθηκε η πρόθεση για επέκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης (ή αλλιώς των χωρικών υδάτων) της Ελλάδας στο Ιόνιο Πέλαγος και το επικοινωνιακό ανακάτεμα με την παραίτηση του Υπουργού Εξωτερικών, αφαίρεσε σίγουρα βαθμούς από την απαραίτητη σοβαρότητα όσον αφορά την ανάλυση του θέματος στον δημόσιο διάλογο. Παρόλα αυτά, η φαινομενική βιασύνη έχει την εξήγηση της.
Όταν δύο ή περισσότερα κράτη επιχειρούν να οριοθετήσουν την υφαλοκρηπίδα που βρίσκεται ανάμεσα τους, απαραίτητη προϋπόθεση είναι να έχουν από πριν δηλώσει και αποσαφηνίσει την έκταση των χωρικών υδάτων του καθενός. Αυτό συμβαίνει είτε η οριοθέτηση γίνεται με απευθείας συμφωνία, είτε με προσφυγή σε διεθνή διαιτησία ή στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης. Από την στιγμή που όλοι γνωρίζουμε ότι βρίσκεται σε εξέλιξη διάλογος μεταξύ Ελλάδας και Αλβανίας για τη ρύθμιση διαφόρων ζητημάτων, μεταξύ των οποίων και η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας στο Ιόνιο και στην Αδριατική Θάλασσα, μια σχετική εξαγγελία θα έπρεπε να αναμένεται σε κάποια χρονική στιγμή.
Στο Αιγαίο βέβαια τα πράγματα είναι διαφορετικά. Μπορεί να μην ισχύουν «ειδικές συνθήκες», όπως είναι η επίσημη θέση της Τουρκίας, αλλά όλοι αναγνωρίζουν ότι, έτσι όπως είναι οι κατάσπαρτοι νησιωτικοί σχηματισμοί και η μεγάλη εγγύτητα με τις απέναντι μικρασιατικές ακτές, απαιτούνται μεγάλη προσοχή και λεπτοί χειρισμοί. Είναι σίγουρο ότι το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας δίνει στην Ελλάδα πολλά δικαιώματα και δυνατότητες. Τα δικαιώματα όμως πρέπει να ασκούνται με προσοχή, με συνεκτίμηση όλων των παραγόντων, με εκτίμηση οφέλους και κόστους, με το να λαμβάνονται υπόψη και τα δικαιώματα των άλλων, χωρίς μονομερείς και καταχρηστικές κινήσεις. Το εάν ασκηθεί ένα δικαίωμα, το πώς και το πότε, είναι εν τέλει πολιτικές επιλογές.
Πρέπει να ληφθούν υπόψη δύο σημαντικά στοιχεία:
α) Το δικαίωμα που μας δίνει το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας για επέκταση των χωρικών υδάτων μας στα 12 μίλια είναι πολύ δύσκολο να εφαρμοστεί στο Αιγαίο, λόγω αντίθεσης πολλών κρατών με ναυτιλιακά συμφέροντα στην περιοχή και ισχυρό διεθνή ρόλο (μεταξύ αυτών, ΗΠΑ, Ρωσία κλπ). Διότι θεωρούν ότι κάτι τέτοιο θα περιόριζε δικές τους δυνατότητες και δικαιώματα, σε μια θάλασσα που αποτελεί διεθνές πέρασμα, Αιγαίο Πέλαγος και Ανατολική Μεσόγειος. Δεν είναι τυχαίο ότι καμιά ελληνική κυβέρνηση δεν το εφάρμοσε μέχρι τώρα. Κινδυνεύουμε, λοιπόν, καθώς προχωρά ο χρόνος, να χάσουμε την διαπραγματευτική αξία του δικαιώματος αυτού.
β) Η παγκόσμια πρωτοτυπία να έχει η Ελλάδα διαφορετικό εύρος στον εναέριο χώρο της, 10 ν.μίλια δηλαδή (που καθιερώθηκε μονομερώς με ένα απλό Προεδρικό Διάταγμα το 1931), έναντι του σημερινού εύρους των χωρικών υδάτων στα 6 μίλια, δεν έχει αναγνωριστεί από ορισμένα ισχυρά κράτη, που επιμένουν στην εναρμόνιση με τα χωρικά ύδατα μας. Δεν συγκεντρώνει άρα διεθνή υποστήριξη. Δημιουργεί μάλιστα επιπλέον ένταση στο Αιγαίο με την Τουρκία, καθώς ένα σημαντικό τμήμα των αερομαχιών (όχι όλες φυσικά) οφείλεται σε αυτήν ακριβώς την διαφορά. Οι συνέπειες είναι πολυδάπανες και επικίνδυνες για την ασφάλεια και των δύο χωρών.
Λύση θα μπορούσε να είναι η εναρμόνιση του εναέριου και του υποκείμενου θαλάσσιου χώρου στο Αιγαίο. Αυτή θα ήταν δυνατόν να εφαρμοστεί σε διαφορετικό εύρος κατά τόπους, από τα 6 σημερινά μίλια έως τα 12. Π.χ. αλλού 6, αλλού 8, αλλού 10, αλλού 12 μίλια, ανάλογα με την γεωφυσική διαμόρφωση των ακτών και των νησιωτικών συμπλεγμάτων. Εξάλλου το Δίκαιο της Θάλασσας λέει «έως», δηλαδή μέχρι τα 12 μίλια.
Μετά από αυτές τις ρυθμίσεις θα μπορούσε -σε συμφωνία με την Τουρκία- να υπογραφεί συνυποσχετικό για προσφυγή των δύο χωρών στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας, που αποτελεί από παλιά επίσημη ελληνική θέση. Έτσι θα άνοιγε ο δρόμος για αξιοποίηση του υποθαλάσσιου πλούτου του Αιγαίου, που σήμερα δεν γίνεται λόγω του ανταγωνισμού των δύο χωρών. Αφού επιτευχθεί η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας, και αναγνωριστεί αμοιβαία και τελεσίδικα το status του Αιγαίου, θα μπορούσε να υπάρξει ακόμα και κοινή εξερεύνηση και κοινή εκμετάλλευση των κοιτασμάτων.
Τα λάθη και η πελατειακή νοοτροπία είδαμε πού μας οδήγησαν. Οι επιλογές που γίνονται σήμερα θα καθορίσουν αν θα αφήσουμε οριστικά πίσω μας την κρίση ή αν θα ξαναμπούμε στον φαύλο κύκλο.
14°
