Στο ζήτημα της αναδοχής ή και της τεκνοθεσίας από ομόφυλα ζευγάρια, μία μετριοπαθής αρνητική στάση εδράζεται στο επιχείρημα ότι η ελληνική κοινωνία δεν είναι έτοιμη για τέτοιες αλλαγές, ακόμη κι αν αυτή είναι η διεθνής πρακτική. Αυτή η στάση αποτυπώνει ουσιαστικά τη θέση της Νέας Δημοκρατίας στη συζήτηση. Στην εύλογη αυτή ανησυχία θα προσπαθήσουμε να απαντήσουμε ευσύνοπτα.
Η έρευνα της ακαδημαϊκής βιβλιογραφίας στην επιστήμη της ψυχολογίας, που φέραμε στο προσκήνιο μία ομάδα 69 (αρχικά 55) πανεπιστημιακών ψυχολόγων δείχνει συστηματικά ότι ο σεξουαλικός προσανατολισμός των γονιών δεν επηρεάζει αρνητικά το παιδί σε μια σειρά κρίσιμων δεικτών, όπως είναι η κοινωνική προσαρμογή, το άγχος, η αυτοεκτίμηση, η κατάθλιψη, τα προβλήματα συμπεριφοράς. Με άλλα λόγια, δεν είναι από τη φύση τους τα ομόφυλα ζευγάρια ακατάλληλα να μεγαλώσουν παιδί. Η κριτική που μπορεί να ασκηθεί σε αυτό το συμπέρασμα είναι ότι δεν έχουν γίνει αντίστοιχες έρευνες στην Ελλάδα και άρα μπορεί τα παιδιά να έχουν προβλήματα με την ψυχική υγεία τους εξαιτίας του αρνητικού κοινωνικού περίγυρου και του στίγματος.
Πράγματι, η Ελλάδα δεν είναι η πιο προοδευτική χώρα στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Σύμφωνα με στοιχεία του ευρωβαρόμετρου και της Ευρωπαϊκής Ένωσης (στοιχεία του 2012), μέλη της ΛΟΑΤ κοινότητας αναφέρουν παρενόχληση σε ποσοστό 48% (μέσος όρος ΕΕ: 47%). Ειδικά η παρενόχληση από το προσωπικό του σχολείου ή του πανεπιστημίου ανέρχεται στο 25% (μέσος όρος ΕΕ: 18%). Aρνητικά σχόλια προς ΛΟΑΤ μαθητές αναφέρονται σε ποσοστό 96% (μέσος όρος ΕΕ: 91%) ενώ προς ΛΟΑΤ καθηγητές σε ποσοστό 81% (μέσος όρος ΕΕ: 72%). Τα ΛΟΑΤ άτομα αποκρύπτουν την ταυτότητά τους σε ποσοστό 76% (μέσος όρος ΕΕ: 67%). Το ποσοστό καταγγελίας διακρίσεων είναι μόλις 6% (μέσος όρος ΕΕ: 10%). Η Ελλάδα λοιπόν είναι κάτω από το μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης στους περισσότερους δείκτες διακρίσεων, χωρίς όμως να είναι αγεφύρωτες οι διαφορές.
Σύμφωνα με τα ίδια στοιχεία της ΕΕ, στο ερώτημα του τι πρέπει να γίνει για να βελτιωθεί η θέση τους, τα ΛΟΑΤ άτομα συμφωνούν ότι βοηθά η αναγνώριση των δικαιωμάτων τους σε όλα τα επίπεδα. Ο αποστιγματισμός που επέρχεται όταν τα ΛΟΑΤ άτομα αποκτούν ίσα δικαιώματα με την υπόλοιπη κοινωνία είναι ο βασικός λόγος που όλες οι ψυχολογικές, ψυχιατρικές και ιατρικές ενώσεις αποφεύγουν την παθολογικοποίηση του σεξουαλικού προσανατολισμού ή της ταυτότητας φύλου, πάντα σε συνδυασμό με τα ερευνητικά δεδομένα που το επιτρέπουν.
Στο κρίσιμο ζήτημα της ρύθμισης που επιτρέπει την αναδοχή από ομόφυλα ζευγάρια, ο αποστιγματισμός των αναδόχων ομόφυλων ζευγαριών περνάει αρχικά από την κατοχύρωση της δυνατότητάς τους να γίνουν ανάδοχα. Τα κρίσιμα αρχικά βήματα γίνονται πρώτα από όλα μέσα από την αναγνώριση των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Επόμενο βήμα πρέπει να είναι η συμμετοχή τους σε διαδικασία τεκνοθεσίας.
Πώς μπορούμε όμως να εξασφαλίσουμε ότι, στα μεταβατικά στάδια μέχρι τη δημιουργία μιας πιο ανεκτικής κοινωνίας, η σημερινή, σχετικά προκατειλημμένη ελληνική κοινωνία δεν θα είναι σκληρή απέναντι στα παιδιά των ομόφυλων ζευγαριών; Γιατί ενώ είναι σημαντικό να διασφαλίσουμε τα δικαιώματα των ομοφυλοφίλων ανθρώπων, αυτό δεν πρέπει να γίνει σε βάρος των παιδιών. Η απάντηση στο ερώτημα αυτό αφορά βεβαίως και το γενικότερο ερώτημα του τρόπου που διασφαλίζεται η μείωση της προκατάληψης απέναντι σε όλα τα παιδιά, όπως και σε κάθε μορφή διαφορετικότητας και διακρίσεων.
Όταν πριν από 30 χρόνια ξεκινούσαμε την επίπονη διαδικασία του αποϊδρυματισμού του ασύλου της Λέρου, της μέχρι σήμερα ανεκπλήρωτης ψυχιατρικής μεταρρύθμισης και της κοινωνικής επανένταξης των «επικίνδυνων τρελών», ήταν άραγε έτοιμη η ελληνική κοινωνία για ένα τόσο ριζοσπαστικό εγχείρημα;
Νομοθετικές αλλαγές, όπως αυτή που αφορά την αναδοχή, πρέπει να συνοδευτούν από την ενίσχυση των δομών του κοινωνικού κράτους και εξειδικευμένων υπηρεσιών ψυχοκοινωνικής παρέμβασης για ευάλωτες ομάδες πληθυσμού, με στόχο την συμβουλευτική, την ψυχοθεραπευτική υποστήριξη και την οργάνωση δράσεων προαγωγής και αγωγής ψυχικής υγείας για την πλήρη κοινωνική ενσωμάτωση των παιδιών που μπορούν να δεχτούν οποιαδήποτε διάκριση, συμπεριλαμβανομένης αυτής που εδράζεται στο γεγονός ότι το παιδί είναι σε μια ανάδοχη οικογένεια με ομόφυλο ζευγάρι. Υπάρχει εμπειρία και στην Ελλάδα από τεκμηριωμένες και αποτελεσματικές παρεμβάσεις σε σχολικό πλαίσιο ικανές να αλλάξουν στάσεις και συμπεριφορές των μαθητών απέναντι σε στερεότυπα και προκαταλήψεις για ευάλωτες κοινωνικές ομάδες.
Γνωρίζοντας ότι η πραγματικότητα στο εκπαιδευτικό πλαίσιο, ιδιαίτερα σε υποβαθμισμένες συνοικίες και περιοχές, είναι απορριπτική έως εχθρική για την ενσωμάτωση ακόμα και ομοφυλόφιλων εκπαιδευτικών, είναι σημαντικό να εκπονηθεί ένα σχέδιο παρέμβασης από τα Υπουργεία Υγείας και Παιδείας (πρόληψης, ψυχολογικής υποστήριξης των εκπαιδευτικών, ερευνητικής καταγραφής, συνδιαμόρφωσης τοπικών σχεδίων δράσης με την εκπαιδευτική κοινότητα) για τον αποστιγματισμό και την ενίσχυση της ενσωμάτωσης όλων των παιδιών, αλλά και εκπαιδευτικών, που πέφτουν θύματα διακρίσεων, σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης.
Η ανησυχία για τα παιδιά των ομόφυλων ζευγαριών είναι εύλογη, μόνο στο σκέλος που αφορά τον πιθανό στιγματισμό τους. Στην Ελλάδα, δεν βρισκόμαστε ακόμη στο επιθυμητό επίπεδο για την καταπολέμηση των διακρίσεων. Μια ή δύο νομοθετικές ρυθμίσεις δεν λύνουν το πρόβλημα. Από την άλλη, η αδράνεια δεν είναι λύση. Πρέπει να πάμε μπροστά. Ούτε η αριστερά του πολιτικού βολονταρισμού ούτε η δεξιά της πολιτικής αδράνειας προσφέρουν διέξοδο από το δισεπίλυτο πρόβλημα του κοινωνικού στιγματισμού.
Χρειάζεται λοιπόν ένα πολύπλευρο, επιστημονικά καταρτισμένο σχέδιο. Η απόσταση μεταξύ μιας επί της αρχής συμφωνίας για την προάσπιση των στοιχειωδών συνταγματικών δικαιωμάτων μέχρι την πλήρη υλοποίησή της πρέπει και οφείλει να μειωθεί. Μια πραγματική προοδευτική ατζέντα είναι αυτή η οποία δίνει τα επιστημονικά εργαλεία και προάγει τις αναγκαίες κοινωνικές διαδικασίες για να αντιμετωπίσει και να διαπραγματευτεί η κοινωνία την πολυπλοκότητα και τις αντιφάσεις της, χωρίς κραυγές, φόβο, υποκρισία και εύκολη λαϊκιστική συνθηματολογία.
** Ο Στέλιος Στυλιανίδης είναι Καθηγητής Κοινωνικής Ψυχιατρικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και ο Αλέξης Αρβανίτης είναι Επίκουρος Καθηγητής Κοινωνικής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης
10°
