Τα «φαντάσματα» της βίλας Κλωναρίδη στα Πατήσια

Δεν έχει περάσει πολύς καιρός από τη στιγμή που μία φωτιά παραλίγο να κάψει ολοσχερώς την βίλα Κλωναρίδη στο ομώνυμο πάρκο της οδού Πατησίων (Πάρκο Φιξ-Κλωναρίδη). Ήταν το μεσημέρι της 4ης Μαΐου και πυρκαγιά ξέσπασε στην παλιά έπαυλη που στέκεται εκεί για περισσότερα από 110 χρόνια. Ίσως κάποιοι βρήκαν προσωρινό καταφύγιο στη διώροφη κατοικία ή συνέβη κάτι άλλο, ευτυχώς η πυροσβεστική κινητοποιήθηκε άμεσα και γλίτωσε τη βίλα από τον ολοκληρωτική καταστροφή. Από τη μέρα εκείνη και για λόγους ασφαλείας, η βίλα Κλωναρίδη έχει κλειστεί περιμετρικά με λαμαρίνες.

Η βίλα Κλωναρίδη, με τον μοναδικό εξώστη πάνω από την είσοδο να μας «μαγεύει» ακόμα και σήμερα, βρίσκεται μεταξύ της οδού Πατησίων και των οδών Καυτατζόγλου και Τσίλλερ (υπάρχει και η ομώνυμη στάση Κλωναρίδη για όσους μετακινούνται με το λεωφορείο). Δεν μπορεί όμως να κρύψει τις πληγές της. Είναι κρίμα μία τόσο εντυπωσιακή κατοικία, σύμβολο της παλιάς Αθήνας, σε ένα πραγματικό υπέροχο πάρκο και σημείο της πόλης (ελπίζουμε και τα έργα στο πάρκο να ολοκληρωθούν γρήγορα), να μην έχει αξιοποιηθεί όλα αυτά τα χρόνια, αν και έχει χαρακτηριστεί διατηρητέα. Ακόμα και έτσι, είναι μία μικρή όαση στην ευρύτερη περιοχή των Πατησίων, μόλις λίγα λεπτά μακριά από το κέντρο της πόλης.

Στις αρχές του 20ού αιώνα η Αθήνα ήταν πολύ διαφορετική από ότι σήμερα. Σε περιοχές σαν τα Πατήσια, την Κηφισιά, τα Σεπόλια και την Κολοκυνθού υπήρχαν περιβόλια, ανθόκηποι και χωράφια, έβοσκαν πρόβατα, εκεί υπήρχαν τα αρχοντικά και εξοχικές επαύλεις των παλιών Αθηναίων και διάσπαρτα σπίτια των κατοίκων αυτής της τότε σκονισμένης και αραιοκατοικημένης πόλης.

Η βίλα Κλωναρίδη κατασκευάστηκε το διάστημα 1900-1902 και βρίσκεται στην καρδιά του ομώνυμου πάρκου, με την ονομασία της να οφείλεται στο  εργοστάσιο ζυθοποιίας και παγοποιίας των αδελφών Ερρίκου και Μιλτιάδη Κλωναρίδη που κατασκευαζόταν την ίδια περίοδο. Με εμπειρία στη ζυθοποιία και επιχειρηματικές δραστηριότητες στη Γαλλία και την Αίγυπτο, τα αδέλφια Κλωναρίδη, με ρίζες από τη Μικρά Ασία, αποφάσισαν να επενδύσουν και στην Ελλάδα. Το επιβλητικό εργοστάσιο ξεκίνησε να λειτουργεί το 1903 και χιλιάδες Αθηναίοι, από πολιτικοί, ιερείς, δήμαρχοι και απλοί πολίτες, παραβρέθηκαν στα εγκαίνια της 26ης Δεκεμβρίου της ίδιας χρονιάς. Μόνο οι επίσημες προσκλήσεις των αδελφών Κλωναρίδη ξεπερνούσαν τις χίλιες.

Από την πρώτη στιγμή, οι Έλληνες αγκάλιασαν τον ζύθο Κλωναρίδη, ενώ τα αδέλφια δεν άργησαν να γίνουν οι επίσημοι προμηθευτές της Βασιλικής Αυλής (θα τα έτσουζαν καλά εκεί), ενώ προμήθευαν με δωρεάν πάγο (και όχι μπύρα) το Δημοτικό Νοσοκομείο και το Βρεφοκομείο Αθηνών, ενώ πολλές εκδηλώσεις λάμβαναν χώρα στο εργοστάσιο και στην ευρύτερη περιοχή (ειδικά την Πρωτομαγιά). Τα Πατήσια στις αρχές του 20ού αιώνα, όπως καταλαβαίνετε, ήταν πολύ διαφορετικά από ότι σήμερα.

Δεν ήταν όλα ρόδινα για τα αδέλφια Κλωναρίδη, με τα πρώτα σοβαρά προβλήματα να εμφανίζονται λίγα μόλις χρόνια μετά τα μεγαλοπρεπή εγκαίνια του εργοστασίου. Η κυβέρνηση είχε αποφασίσει για την αύξηση του δασμού επί της βύνης, ενώ είχε ξεσπάσει και ένας τεράστιος ανταγωνισμός (μην πούμε «υπόγειος πόλεμος») με την άλλη μεγάλη ζυθοποιία της εποχής, αυτή του Καρόλου Φιξ. Μία σειρά από οικονομικά σκάνδαλα ακολούθησαν, με την εταιρία να φαίνεται να μην έχει καταβάλει τους νόμιμους δασμούς για την εισαγωγή κριθαριού, ενώ κατηγορήθηκε και για λαθρεμπόριο πεφρυγμένης βύνης. Το 1911 ο Ερρίκος Κλωναρίδης συνελήφθη και το εργοστάσιο σφραγίστηκε. Μέσα σε μόλις επτά χρόνια ο ζύθος Κλωναρίδη «αγκαλιάστηκε» από όλους τους Έλληνες, αλλά τα λάθη των αδελφών, ο αδυσώπητος ανταγωνισμός και το «αθάνατο» ελληνικό κράτος, το οδήγησαν στο κλείσιμο. Δεν θα ήταν το μοναδικό. Ενδιαφέρον είναι το στοιχείο πως η Αθήνα έχει τρία τοπωνύμια που σχετίζονται με την μπύρα. Φιξ, Μετς, Κλωναρίδη.

Το 1930, το εργοστάσιο πέρασε στην εταιρία του Καρόλου Φιξ, αλλά η βίλα παρέμεινε στην οικογένεια Κλωναρίδη, όπου και κατοικείτο μέχρι και το 1999. Το εργοστάσιο κατεδαφίστηκε το 2000 επί δημαρχίας Δημήτρη Αβραμόπουλου, σε μία κίνηση που ξεσήκωσε πλήθος διαμαρτυριών. Νωρίτερα, το 1980, το εργοστάσιο είχε περάσει στη δικαιοδοσία της Εθνικής Τράπεζας και λίγο αργότερα στον Δήμο Αθηναίων, μετά από οικονομικά προβλήματα της εταιρίας Φιξ.

Ο Βαυαρός αρχιτέκτονας Ερνέστος Τσίλλερ φέρεται να σχεδίασε την κόκκινη διώροφη βίλα (σε κάποια σημεία φαίνεται το χρώμα και σήμερα, αν και ξεθωριασμένο, όπως και κάποια ακροκέραμα στη στέγη), μία κατοικία που δεν χρησιμοποίησε η οικογένεια του Ερρίκου Κλωναρίδη μόνο σαν εξοχική αλλά και σαν κύρια, με το εργοστάσιο να βρίσκεται σε απόσταση λίγων μέτρων.

Ελπίζουμε η βίλα Κλωναρίδη να μην έχει την τύχη του εργοστασίου και κάποια στιγμή να υπάρξει μέριμνα για την πραγματική της αποκατάσταση και αξιοποίηση.