«Milky Way» vs «Έρημη Χώρα»: Δύο διαφορετικά εγχειρήματα ρεαλιστικής απεικόνισης του σήμερα

Από τις 27 σειρές που προβάλλουν φέτος οι τηλεοπτικοί σταθμοί, τόσο σε επίπεδο τηλεθέασης (παραδοσιακής και σύγχρονης) όσο και σε επίπεδο σχολιασμού, δύο έχουν κεντρίσει ιδιαίτερα το ενδιαφέρον, τουλάχιστον όσον αφορά τις δραματικές παραγωγές. Η μία είναι το Milky Way του Mega και η άλλη η Έρημη Χώρα της ΕΡΤ. Αυτό που τις καθιστά ιδιαίτερα σημαντικές δεν είναι μόνο η σαφής προσπάθεια των σκηνοθετών τους να ακολουθήσουν κινηματογραφική αισθητική, αλλά και το γεγονός ότι σπάνε τον κανόνα που έχει κυριαρχήσει σε αυτή τη νέα άνθιση εγχώριας τηλεοπτικής μυθοπλασίας.

Αποτελούν τις μοναδικές δραματικές σειρές της σεζόν μέχρι τώρα που δεν ακολουθούν την ιδιαίτερη ελληνική πατέντα των πολλών εβδομαδιαίων επεισοδίων, αλλά υπακούν περισσότερο στη λογική των πλατφορμών στις οποίες τα επεισόδια κάθε σεζόν δεν ξεπερνούν τα 10 (κάτι που έκανε και το Μαέστρο του Παπακαλιάτη). Μια επιλογή που έχει ξεκάθαρα διαφορετικό αποτέλεσμα στη δόμηση της αφήγησης αλλά και στην ίδια την πρακτική της θέασης των επεισοδίων (binge watching), αφού οι θεατές τείνουν να τις παρακολουθήσουν μαζεμένες σε σύντομο χρονικό διάστημα σαν μεγάλες ταινίες κι όχι πάντα από την τηλεοπτική οθόνη. Όσο κι αν φαίνεται ότι τα πολλά επεισόδια αποτελούν μια καλή λύση για τις παραγωγές των καναλιών (προσέλκυση διαφήμισης), δεν παύουν να επιφέρουν σημαντικό αποτέλεσμα στο σενάριο των σειρών το οποίο αναγκαστικά τείνει στη (σαπουνοπερική) υπερβολή και βραδύτητα της εξέλιξης των ιστοριών.

Ένα επίσης πολύ σημαντικό χαρακτηριστικό των δύο αυτών σειρών είναι ότι δεν αφηγούνται μια ιστορία του παρελθόντος αλλά του παρόντος. Οι υπόλοιπες φετινές δραματικές σειρές με πλούσιο προϋπολογισμό και αυξημένες προσδοκίες έχουν αφιερωθεί σε μια ιδιόμορφη νοσταλγία περασμένων δεκαετιών (Πανθέοι, Ναυάγιο, Παραλία κ.ά.). Είτε γιατί απευθύνονται σε τηλεοπτικό κοινό με συγκεκριμένο ηλικιακό όριο και παραδοσιακές πρακτικές τηλεθέασης, είτε γιατί θεωρούν ότι στο παρελθόν οι ιστορίες είναι πιο έντονες και δραματικές, η σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα σπανίζει ως εικονογραφικό πλαίσιο. Milky Way και Έρημη Χώρα (και βέβαια το επιτυχημένο Κάνε ότι κοιμάσαι που διανύει τη δεύτερη σεζόν του) είναι οι εξαιρέσεις του κανόνα που επιχειρούν να μας μεταφέρουν με δραματοποιημένους όρους στο σήμερα. Βέβαια, αν και ξεφεύγουν από την παρελθοντολογία, και οι δύο αυτές σειρές έρχονται να σχολιάσουν ένα επίσης αγαπημένο θέμα της εγχώριας τηλεοπτικής μυθοπλασίας: την αντιπαραβολή υπαίθρου και πόλης, επαρχιακού και αστικού τρόπου ζωής.

Κάπου εδώ όμως τελειώνουν τα κοινά στοιχεία των δύο αυτών σειρών. Διότι από κει και πέρα έχουμε να κάνουμε με δύο εντελώς διαφορετικά εγχειρήματα ρεαλιστικής απεικόνισης της σημερινής πραγματικότητας. Το Milky Way αποτελεί ίσως την πρώτη απόπειρα τηλεοπτικής σειράς στη weird και queer τεχνοτροπία που έχουμε δει εδώ και χρόνια στην ελληνικό κινηματογράφο. Η Έρημη Χώρα αποτελεί ένα εξελληνισμένο και προφανώς εκσυγχρονισμένο γουέστερν, μια πρώτη προσπάθεια να δούμε μια αφήγηση στα μονοπάτια που έχει χαράξει ο Κλιντ Ίστγουντ και ως σκηνοθέτης και ως ηθοποιός.

O Βασίλης Κεκάτος, με πράγματι μεγάλη επιδεξιότητα σε εικαστικούς και δραματουργικούς όρους, φέρει στις τηλεοπτικές οθόνες μας μια στρατευμένη πρόσληψη του σημερινού κόσμου. Το Milky Way, παρά το αισιόδοξο τέλος του, περιγράφει μια διαιρεμένη ελληνική κοινωνία μεταξύ φιλόδοξων νέων και παραιτημένων μεσήλικων, μεταξύ συντηρητικών επαρχιωτών και προοδευτικών πρωτευουσιάνων, μεταξύ πατριαρχικών στερεοτύπων και LGBTQ ταυτοτήτων απελευθέρωσης. Η αφανής αυτή διαίρεση αναδεικνύεται με το θέμα της εγκυμοσύνης μιας έφηβης κοπέλας στην επαρχία και του πώς το οικογενειακό, σχολικό και ευρύτερο περιβάλλον της την αποτρέπει από την έκτρωση και της στερεί τη δυνατότητα να επιδιώξει τα όνειρά της εγκλωβίζοντάς την πρόωρα στον ρόλο της μητέρας-συζύγου. Στη μίζερη, θρησκόληπτη και οπισθοδρομική ελληνική επαρχία έρχεται να αντιπαρατεθεί ο ερχόμενος από την Αθήνα, ευρηματικός, queer συμμαθητής της Τζο, o οποίος μέσα από διάφορες περιπέτειες (που περιλαμβάνουν ακόμη και την εμπλοκή στο εμπόριο ναρκωτικών!) οδηγεί την πρωταγωνίστρια στη χειραφέτηση της άμβλωσης.

Οι πολύ καλές ερμηνείες των ηθοποιών της σειράς, λίγοι αμφίσημοι χαρακτήρες (π.χ. ο πατέρας του Τζο) και κάποιοι ευρηματικοί διάλογοι (που εν μέρει μεταφέρουν τη σύγχρονη αργκό των νέων στην ελληνική τηλεόραση) δεν μπορούν να εξισορροπήσουν τη δυσκολία της να αποφύγει μια απλοποιημένη και γι’ αυτό ιδιαίτερα ιδεολογικοποιημένη απεικόνιση των συντηρητικών και δυναμικών στοιχείων της σύγχρονης πραγματικότητας στην Ελλάδα. Τα δίπολα, αν και κάμπτονται στο τέλος με έναν εντελώς παραμυθητικό τρόπο, είναι εκεί να μας μιλήσουν για δύο Ελλάδες που βρίσκονται σε μια εν δυνάμει σύγκρουση, έχοντας προδιαγράψει με σαφήνεια πού βρίσκεται το «καλό» και πού το «κακό», η πολύχρωμη εναλλακτική πραγματικότητα και η γκρίζα πραγματικότητα των «νοικοκυραίων».

Ο Γιώργος Γκικαπέππας στην Έρημη Χώρα έρχεται να πραγματευτεί σύγχρονα τραύματα και αντιθέσεις, αλλά δεν επιλέγει να κατατάξει τόσο εύκολα τους χαρακτήρες του στην καλή ή κακή πλευρά της ιστορίας. Ο πρωταγωνιστής, ο Λουκάς, ένας ξενοφοβικός, βίαιος, ερημίτης παππούς, που αναζητά να εκδικηθεί τη δολοφονία της γυναίκας του, στην πορεία της σειράς μεταστρέφεται σε μια προστατευτική πατρική φιγούρα για την ορφανή εγγονή του, την οποία αρνούνταν λόγω της ρουμανικής καταγωγής της μητέρας της. Όμως και οι υπόλοιποι χαρακτήρες φέρουν μικρές ή μεγάλες πληγές που καθορίζουν τη σκέψη και τη συμπεριφορά τους σε μια προσπάθεια επαναπροσδιορισμού του ηθικού πέρα από την οπτική του μαύρου-άσπρου, του τυπικού-ουσιαστικού (με πρώτη την κοινωνική λειτουργό που προσπαθεί να ενώσει τους κομματιασμένους πρωταγωνιστές, παππού και εγγονή). Οι ήρωες της σειράς δεν χαρακτηρίζονται από την καταγωγή τους (οι ομοιότητες της μιζέρας των ρουμάνων παππούδων με τους έλληνες είναι μάλλον πιο σημαντικές), δεν κατατάσσονται με βάση τον τόπο διαμονής τους (επαρχία-πόλη), δεν αξιολογούνται με βάση της σεξουαλική προτίμησή τους (μάλιστα σχετικές σκηνές σεξουαλικού περιεχομένου απουσιάζουν πλήρως).  Όλοι τους έχουν οικογενειακά κενά και τραύματα, όλοι έχουν δυσκολίες αποδοχής και ενσωμάτωσης στο επαγγελματικό και κοινωνικό τους περιβάλλον, όλοι τελικά βρίσκουν μια θεραπευτική ηθική μέσα από τον «άλλο» και όχι μέσα από τον εαυτό τους ή τον ξέχωρο κόσμο τους.

Εάν στην περίπτωση του Milky Way έχουμε ένα πρώτο παράδειγμα προοδευτικής (woke) τηλεοπτικής μυθοπλασίας και δικαίωσης της «διαφοράς» έναντι του καθωσπρεπισμού, στην Έρημη Χώρα έχουμε την επίπονη αναζήτηση ενός πατρικού προτύπου, που θα επαναφέρει τη συμβολική τάξη και μια δύσκολη συναισθηματική ισορροπία σε μια πραγματικότητα που τη σφραγίζουν οι απώλειες και όχι οι κατακτήσεις. Το Milky Way μιλάει για το σήμερα της εξαίρεσης και συναίρεσης, η Έρημη Χώρα για το σήμερα των επώδυνων επουλώσεων.