«Severance»: Το εργασιακό θρίλερ της διαμερισματοποιημένης εμπειρίας

Το «Severance» αφηγείται την ιστορία τεσσάρων ανθρώπων που έχουν αποφασίσει να χωρίσουν τη συνειδητότητά τους μεταξύ εργασιακής και προσωπικής ζωής, δημιουργώντας δύο αποκομμένες εκδοχές του εαυτού τους. Ποιο είναι το τίμημα της «διαμερισματοποίησης» των ζωών μας;

«Severance» σημαίνει «διαχωρισμός» ή «αποκοπή». Για έναν αγγλόφωνο, ο τίτλος «Severance» δένει αμέσως με την ιδέα του εργασιακού περιβάλλοντος, καθώς «severance» λέγεται και η αποζημίωση που παίρνει κανείς όταν απολύεται, ενώ «severance agreement» είναι το συμφωνητικό αποχώρησης.

Το «Severance» (2022) είναι μια τηλεοπτική σειρά, παραγωγή της Apple, που δημιουργήθηκε από τον Dan Erickson και σκηνοθετείται από τον Ben Stiller και τον Aoife McArldle. Η πρώτη σεζόν της (9 επεισόδια) ολοκληρώθηκε τον Απρίλιο του 2022 και τώρα περιμένουμε με ανυπομονησία τη δεύτερη, πιθανώς μέσα στο 2024. Το cliffhanger του τελευταίου επεισοδίου ήταν ένα από τα πιο εγκληματικά που έχω βιώσει ποτέ. Όχι γιατί ήταν «φθηνό», αλλά γιατί κάνει την αναμονή ανυπόφορη. Στο παρόν άρθρο δεν θα σας χαλάσουμε κανένα από τα μυστήρια της σειράς. Ό,τι αναφέρουμε περικλείεται στον «πιλότο».

Όταν ο Mark (Adam Scott) είναι στη δουλειά, δεν έχει καμία ανάμνηση από την προσωπική του ζωή. Όταν δεν είναι στη δουλειά, δε θυμάται απολύτως τίποτα για αυτήν. Ο «έξω» κι ο «μέσα» Mark ξέρουν καλά γιατί τους συμβαίνει αυτό: έχουν υποβληθεί, οικειοθελώς, σε μια επέμβαση ονόματι «Severance», η οποία τέμνει τη συνειδητότητά του υπαλλήλου σε δύο απομονωμένα κομμάτια: εργασιακή και προσωπική ζωή. Η εταιρεία βιοτεχνολογίας Lumon Industries, όπου απασχολείται ο Mark, είναι διαβόητη για την αμφιλεγόμενη «καινοτομία» της. Ο «έξω» Mark επέλεξε την τετμημένη ζωή, λίγο αφότου έχασε τη γυναίκα του. Ο «μέσα» Mark δεν το γνωρίζει αυτό.  Ξέρει απλώς ότι το επέλεξε ο «ίδιος».

Ο Mark δουλεύει σε έναν όροφο του εταιρικού κτιρίου που δεν επιτρέπει την πρόσβαση σε όσους δεν είναι «severed». Το «Τμήμα Βελτιστοποίησης Μακροδεδομένων», τον ακριβή σκοπό του οποίου δεν καταλαβαίνει ούτε ο ίδιος, είναι επίσης απομονωμένο από τα υπόλοιπα τμήματα του ορόφου. Τέσσερα άτομα εργάζονται στα «Μακροδεδομένα», συμπεριλαμβανομένου του πρωταγωνιστή, τα γραφεία τους κολλημένα μεταξύ τους, αλλά αυστηρά διαχωρισμένα. Στις οθόνες των υπολογιστών τους, κοιτούν ένα πλέγμα φαινομενικά τυχαίων αριθμών, μερικοί από τους οποίους πρέπει να απομονώνονται και να τοποθετούνται στα σωστά κουτάκια. Η δομή του «Severance» θυμίζει ένα θεματικό φράκταλ, με επαναλαμβανόμενα concept την «διαμερισματοποίηση» και την «απομόνωση».

Σύμφωνα με την Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρία, η διαμερισματοποίηση είναι «ένας αμυντικός μηχανισμός στον οποίο οι σκέψεις και τα συναισθήματα που φαίνονται να συγκρούονται ή να είναι ασύμβατα απομονώνονται μεταξύ τους σε ξεχωριστά και φαινομενικά αδιαπέραστα ψυχικά διαμερίσματα. Στην κλασική ψυχαναλυτική παράδοση, η διαμερισματοποίηση εμφανίζεται ως απάντηση στον κατακερματισμό του εγώ, το οποίο ιδανικά θα έπρεπε να είναι σε θέση να ανέχεται την ασάφεια και την αμφιθυμία.» Σχετική ψυχολογική έννοια είναι εκείνη της «απομόνωσης», η οποία στην ψυχαναλυτική θεωρία ορίζεται ως «ένας μηχανισμός άμυνας που στηρίζεται στο να εμποδίζει τις ανεπιθύμητες σκέψεις και τα συναισθήματα να σχηματίζουν συνειρμικούς δεσμούς με άλλες σκέψεις και συναισθήματα, με αποτέλεσμα η ανεπιθύμητη σκέψη σπάνια ενεργοποιείται». Στον αληθινό κόσμο, μπορεί να μην «κόβουμε» τη συνειδητότητά μας στα δύο τόσο κυριολεκτικά όσο ο Mark, αλλά η αλληγορία ρίχνει φως στην Σύμφωνα με έρευναπου γεννά την υπερβολή της.

Είναι κρίσιμο το γεγονός ότι στο «Severance», η ομώνυμη επέμβαση δεν είναι κάποιο καλά κουκουλωμένο σκάνδαλο, ούτε έχει συμβεί – απ’ ότι έχουμε δει – εκβιαστικά σε κάποιον που θα κάνει οτιδήποτε για την επιβίωσή του. Η συνειδησιακή επέμβαση της Lumon είναι το θέλγητρο. Κάθε «outie» (έτσι αποκαλούνται οι «έξω» εαυτοί των υπαλλήλων που έχουν γίνει «severed») έχει το δικό του κίνητρο για να επιθυμεί κάτι τέτοιο, κι αυτό είναι εξαρχής ένα πιο τα πιο ενδιαφέροντα μυστήρια της σειράς. Όλοι τους, όμως, επιδιώκουν την αποσύνδεση. Αυτό δεν είναι και τόσο sci-fi. Mία λειτουργία του αμυντικού μηχανισμού της διαμερισματοποίησης, είναι κατευνασμός της γνωσιακής ασυμφωνίας. Η γνωσιακή ασυμφωνία είναι μια κατάσταση δυσφορίας που προκύπτει όταν το άτομο αναγνωρίζει αντίθεση μεταξύ δύο συνδεδεμένων γνωστικών στοιχείων (απόψεις, στάσεις, συμπεριφορές ή οτιδήποτε μπορεί να γίνει αντικείμενο γνώσης). Απλό και σύνηθες παράδειγμα:

1. Χρειάζομαι τη δουλειά μου για να συντηρήσω το βιοτικό μου επίπεδο.
2. Η δουλειά μου είναι ανήθικη.

Απλούστατα, αυτά τα δύο στοιχεία δε μπορούν να συνυπάρξουν χωρίς να υποφέρουμε από αυτό. Για να αναιρέσουμε τον πόνο της δυσαρμονίας, ενδεχομένως να προσθέσουμε νέα γνωστικά στοιχεία, να μετατρέψουμε τα δεδομένα ή – στην περίπτωση που μας ενδιαφέρει – να απομονώσουμε, ασυνείδητα, τα δύο στοιχεία, ώστε να πάψουν να επικοινωνούν. Ανάλογα με τη σπουδαιότητα των στοιχείων αυτών, οι επιπτώσεις μιας τέτοιας «άμυνας» μπορεί αν είναι καταστροφικές. Η διαμερισματοποίηση είναι ένα φαινόμενο που συνδέεται ευρύτερα με την αποσυσχέτιση και ερευνάται στο πλαίσιο των ψυχώσεων, καθώς και της απόκρισης στο τραύμα. Στο παραπάνω ζεύγος, για παράδειγμα, το άτομο ενδέχεται να απομονώσει το μεταφορικό φάκελο «ηθικοί προβληματισμοί» από το φάκελο «εργασιακά ζητήματα», προκειμένου να αποφύγει μια ριζική, οδυνηρή αναδόμηση των αντιλήψεων και της συμπεριφοράς του.

Σύμφωνα με έρευνα που εκδόθηκε στο «frontiers in Psychology», «τα φαινόμενα διαμερισματοποίησης χαρακτηρίζονται από απώλεια της ικανότητας να ελέγχει σκόπιμα διαδικασίες ή ενέργειες στις οποίες συνήθως ένα άτομο θα είχε εκούσια πρόσβαση, μια επίδραση που είναι αναστρέψιμη, αλλά δεν είναι διαθέσιμη στον συνειδητό έλεγχο. Οι διαμερισματικές διαδικασίες λειτουργούν με κανονικό τρόπο, επηρεάζοντας τη γνώση, το συναίσθημα και τις πράξεις με τρόπο που το άτομα βιώνει ως διαισθητικά σωστό, προκαλώντας την αποδοχή της διαμερισματοποίησης και την υπεράσπισή της ως πραγματικότητα.»

Όσο η έρευνα προχωράει στην εξερεύνηση της συνειδητότητας και της «αυτόβουλης» δράσης, τόσο δυσκολότερο είναι να κοιτάξουμε την άσχημη κατάσταση του άλλου και να πούμε: «έκανε τις επιλογές του». Πρέπει να λάβουμε σοβαρά υπόψιν το περιβάλλον στο οποίο ζουν άνθρωποι που δεν είναι σε θέση να κάνουν τις καλύτερες αποφάσεις για τον εαυτό τους (συμπεριλαμβανομένων ημών). Τι ευκαιρίες για αυτοκαταστροφή παρέχει αυτό το περιβάλλον και, απεναντίας, ποια συστήματα για υποστήριξη είναι εγκατεστημένα; Το μυθοπλαστικό παράδειγμα του «Severance» δεν είναι αμελητέο.

Η Lumon Industries χρησιμοποιεί τον πλούτο της, πλούτο που φτάνει πολλές γενιές πίσω, καθώς και τις πολιτικές τις διασυνδέσεις, για να επιτρέψει στον εαυτό της τη νόμιμη προώθηση της αποσχιστικής της επέμβασης. Ακόμα τρομακτικότερο είναι το γεγονός ότι χρησιμοποιεί τους ίδιους τους «τσιπαρισμένους» εργάτες της – ή, μάλλον, μια κατασκευασμένη αναπαράσταση της πραγματικότητάς τους – για να προωθήσει την εγκληματική της εφεύρεση.  Όταν ο Mark χάνει τη γυναίκα του και αισθάνεται ανήμπορος να συνεχίσει τη δουλειά του ως καθηγητής ιστορίας, η πόρτα της Lumon είναι ανοικτή και το χειρουργικό τραπέζι στρωμένο. Στην πιο αδύναμη στιγμή του, το τέρας είναι λυμένο και έτοιμο να τον καταπιεί, ανεμπόδιστο από τον κρατικό μηχανισμό.