Η Μελέκ από την Αττάλεια και η Φατμά από το Netflix

Η ιστορία της Μελέκ Ιπέκ είναι πλέον γνωστή σε ολόκληρο τον κόσμο. Μετά από δώδεκα χρόνια ενδοοικογενειακής βίας, τον Ιανουάριο της προηγούμενης χρονιάς, εκπυρσοκροτεί η καραμπίνα του ανθρώπου που την κρατούσε δεμένη στην τουαλέτα του κοινού τους σπιτιού και τον τραυματίζει θανάσιμα. Το δικαστήριο δέχεται ότι αυτό συνέβη κατά τη διάρκεια μιας μικρής πάλης. Κι έτσι εκείνη αφήνεται ελεύθερη να επιστρέψει στα δύο της κορίτσια, έξι και οκτώ ετών, που αντιμετώπιζαν αντίστοιχες συνθήκες κακοποίησης.

Τα σημάδια στο πρόσωπο και το σώμα της Μελέκ στις 6 Ιανουαρίου, την ημέρα της σύλληψής της, δεν άφηναν περιθώρια παρερμηνειών. Τις τελευταίες ώρες είχε δεχτεί και ασφαλώς δεχόταν για πολύ καιρό ακραία σωματική, σεξουαλική, και λεκτική βία από τον σύζυγό της. Τον τελευταίο χρόνο, 312 γυναίκες έχασαν τη ζωή τους στην Τουρκία, πέφτοντας θύματα ενδοοικογενειακής βίας. Οι νόμοι που υπάρχουν όμως στη χώρα, προστατεύουν σε πολύ μεγάλο βαθμό τον άντρα-αφέντη. Μάλιστα, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, μέσα στη νύχτα της Παρασκευής προς Σάββατο 26 Μαρτίου με διάταγμά του, απέσυρε την Τουρκία από τη «Σύμβαση της Καταπολέμησης της Βίας κατά των Γυναικών», υποστηρίζοντας ότι «βλάπτει τις «παραδοσιακές» οικογενειακές αξίες γιατί προάγει την ισότητα των φύλων και «ευνοεί» την κοινότητα ΛΟΑΤΚΙ».

Έτσι, οι γυναίκες που έτσι κι αλλιώς ένιωθαν ανασφαλείς μέσα στο ίδιο τους το σπίτι, ένα είδος ιδιοκτησίας αρχικά του πατέρα και στη συνέχεια του συζύγου, έχουν κάθε λόγο να αντιμετωπίζουν με ακόμη μεγαλύτερο φόβο το μέλλον. Η απόφαση του δικαστηρίου της Αττάλειας πριν από μερικές ημέρες και η συγκινητική απελευθέρωση της Μελέκ Ιπέκ, ανοίγουν από την άλλη πλευρά ένα παράθυρο ελπίδας.

Οι κοινωνίες που βασίζουν ένα πολύ μεγάλο μέρος της ύπαρξής τους σε αμετακίνητες αξίες, όπως είναι η ύπαρξη και ο λόγος του –όποιου– θεού, αλλάζουν αργά. Κι αυτό επειδή οι μεγάλες και ανεκπαίδευτες μάζες δεν επικεντρώνουν συνήθως στην ουσία των λεγομένων αλλά στην αυθεντία –ή μη– του ομιλούντος. Έτσι, η αυθεντία του ιμάμη που –υποτίθεται ότι– μεταφέρει τον λόγο του Αλλάχ, δημιουργεί τόσο μεγάλο θόρυβο που σχεδόν ακυρώνει κάθε άλλη φωνή. Αν και ο ιμάμης ακούγεται τα τελευταία χρόνια -ελέω Ερντογάν- δυνατότερα από κάθε άλλον στη Τουρκία, όταν η συζήτηση μέσα στην κοινωνία ζωηρεύει, αρχίζουν να εμφανίζονται ρωγμές στο οικοδόμημα της ομερτά.

Ενδεχομένως κάθε κακοποιημένη γυναίκα στην Τουρκία και οπουδήποτε αλλού, κάθε ευαισθητοποιημένος άνθρωπος σε κάθε σημείο του κόσμου, θα προτιμούσε αντί το δικαστήριο της Αττάλειας να δεχτεί την εκδοχή της εκπυρσοκρότησης εκείνης της καραμπίνας, να δεχόταν ότι η Μελέκ αφόπλισε τον σύζυγό της και στη συνέχεια τον πυροβόλησε εν ψυχρώ, ξεπληρώνοντάς τον για όλα τα προηγούμενα χρόνια των βασανισμών. Και στη συνέχεια, να την αθώωνε πανηγυρικά και μετ’ επαίνων. Όμως κάτι τέτοιο θα ήταν αδύνατον να συμβεί. Η αυτοδικία δεν θεωρείται ανεκτή στον σύγχρονο κόσμο εδώ και πολλές δεκαετίες.

Εδώ πλέον, είναι το σημείο που επεμβαίνει η σύγχρονη τέχνη. Η τούρκικη σειρά έξι επεισοδίων «Φατμά» που κυκλοφόρησε πριν από μερικές μέρες στο Netflix, παρουσιάζει ως Φατμά μια καθαρίστρια, που αναζητά τον υπό εξαφάνιση σύζυγό της. Η Φατμά έχει δεχτεί σεξουαλική βία σε παιδική ηλικία, δέχεται συνεχώς λεκτική βία και απειλές για σωματική βία και προσπαθεί να τα βγάλει πέρα ολομόναχη με ένα παιδί με σύνδρομο αυτισμού. Θα μπορέσει άραγε να κάνει όσα δεν θα μπορούσε η Μελέκ Ιπέκ; 

Οι ιστότοποι που δημοσιεύουν κριτικές για σειρές και ταινίες του Netflix, μιλούν για thriller και για τη μετατροπή μιας καθαρίστριας σε serial killer. Όμως, πιστεύω ότι το ζήτημα δεν είναι εκεί: το ζήτημα είναι ότι θα πρέπει να περιμένουμε ότι κάποια στιγμή κάθε καταπιεσμένος άνθρωπος, θα αντιδράσει. Κι όσο πιο βαθιά είναι η καταπίεση, τόσο πιο έντονη θα είναι η αντίδραση. Η Φατμά δεν θα μείνει άπραγη. Την ίδια στιγμή, θα βασανίζεται όμως από βαθύτατες ενοχές, ακόμη και για όσα η ίδια δεν έχει ευθύνη. 

Η «Φατμά» φέρνει στην επιφάνεια βαθύτατα θέματα της τούρκικης κοινωνίας, ανοίγει σημαντικές συζητήσεις και κινείται παράλληλα με την υπόθεση της Μελέκ Ιπέκ. Η Burcu Biricik στήνει με εξαιρετικό τρόπο τον ρόλο και μοιάζει να μπορεί να οδηγήσει ολόκληρη τη σειρά μέσα από τις εκφράσεις των ματιών της.

Μια δικαστική απόφαση, δύο-τρεις πορείες και μια σειρά, δεν μπορούν να αλλάξουν ούτε την κοινωνία της Τουρκίας ούτε τις θρησκευτικές πεποιθήσεις που την καθοδηγούν. Ανοίγουν όμως μια μεγάλη συζήτηση. Κι αυτό είναι μια πολύ καλή αρχή…