Τι είναι η «Comfort TV» και γιατί την έχουμε ανάγκη

«Το Friends είναι μια "comfort-food" σειρά (που προκαλεί νοσταλγία και όμορφα συναισθήματα στον θεατή, σύμφωνα με το κολεγιακό λεξικό Μέριαμ-Γουέμπστερ). Είναι δύσκολοι οι καιροί και υπάρχουν συγκεκριμένοι άνθρωποι που αναζητούν αυτού του είδους την τηλεόραση αντί για τις σειρές που προβληματίζουν ή πιθανόν επηρεάζουν αρνητικά την ψυχολογία. Η σειρά δημιουργεί μια ζεστή και άνετη ατμόσφαιρα, οι χαρακτήρες αγαπούν ο ένας τον άλλον», δήλωσε το 2019 στο περιοδικό Rolling Stone η Μάρτα Κάουφμαν, συνδημιουργός του «Friends», για τη δημοτικότητα που απέκτησε ξανά η σειρά που αρχικά προβλήθηκε τη δεκαετία του 1990 –κυρίως στις νεότερες γενιές–, πριν από λίγα χρόνια, λόγω της διαθεσιμότητας όλων των επεισοδίων στο Netflix Αμερικής και στη συνέχεια σε άλλες χώρες.

Το «Friends» (1994) είναι από εκείνες τις feel-good σειρές που ακόμα και χρόνια μετά την προβολή του τελευταίου επεισοδίου βλέπουμε ξανά και ξανά κι ας γνωρίζουμε την πλοκή και τις ατάκες απέξω. Μαζί με άλλες σειρές, για παράδειγμα το «Grace and Frankie» (2015), το «The Office» (2005) και το «Gilmore Girls» (2000), αποτελεί την ιδανική παρέα που μας μεταφέρει σε έναν άλλο κόσμο μακριά από τον αληθινό, εκεί όπου δεν υπάρχει υπόβαθρο για να προβληματιστούμε.

Σύμφωνα με το κολεγιακό λεξικό, «comfort food» μπορεί να χαρακτηριστεί κάθε τροφή που καταναλώνουμε συχνά κατά τη διάρκεια περιόδων άγχους, συμβάλλει στη θετική διάθεση καθώς συνήθως συνδέεται με όμορφες αναμνήσεις από την παιδική μας ηλικία ή το σπιτικό φαγητό και σχετίζεται με σημαντικές –για τον καθένα– κοινωνικές σχέσεις. Ο όρος δεν άργησε να μεταφερθεί και στον κόσμο της ποπ κουλτούρας. Η «Comfort Food TV» ή «Comfort TV» έγινε γρήγορα γνωστή, αν και έχει πιθανώς διαφορετική ερμηνεία σε διαφορετικούς ανθρώπους.

Όμως τι ακριβώς σημαίνει αυτή η νέα κατηγορία; «Σε γενικές γραμμές, αφορά στην παρακολούθηση τηλεοπτικών εκπομπών που καλύπτουν κάποια συναισθηματική ανάγκη στους θεατές. Μια αγαπημένη σειρά που προσφέρει οικειότητα, προκαλεί ευχάριστη αίσθηση. Για παράδειγμα, μια κωμωδία θα κάνει τον θεατή να γελάσει, μια ρομαντική ιστορία θα φέρει ελπίδα, ένα δράμα θα αναπτύξει την ενσυναίσθηση και θα δώσει νόημα στη ζωή. Μια ταινία δράσης ή ένα θρίλερ θα ανεβάσει την αδρεναλίνη και μετά θα τον κάνει να αισθανθεί ικανοποίηση από τη διαλεύκανση της υπόθεσης», λέει στην ATHENS VOICE η Δρ. Πάμελα Ράτλετζ, ψυχολόγος, διευθύντρια του ανεξάρτητου ερευνητικού οργανισμού Media Psychology Center με έδρα το Νιούπορτ Μπιτς της Καλιφόρνια και συμπεριφορικός επιστήμονας με εξειδίκευση στον χώρο των μίντια.

Lockdown, νέο περιεχόμενο αλλά επιμονή στο παλιό

Η δυνατότητα παρακολούθησης μιας μεγάλης ποικιλίας προγραμμάτων που μπορούν να χαρακτηριστούν ως «Comfort TV», έχει αυξηθεί από τη ραγδαία ανάπτυξη των υπηρεσιών streaming τα τελευταία χρόνια, οι οποίες δίνουν την ευκαιρία για πολύωρο binge-watching (κυρίως σειρών). Αυτός ο τρόπος θέασης τηλεόρασης –στιλ «μαραθωνίου»– έγινε ιδιαίτερα δημοφιλής την άνοιξη του 2020 κατά τη διάρκεια του πρώτου lockdown σε όλο τον κόσμο, όπου ένας σημαντικός αριθμός πολιτών ξαφνικά βρέθηκε αντιμέτωπος με μια πρωτόγνωρη κατάσταση και απέκτησε το άγχος της αβεβαιότητας για το μέλλον. Η αβεβαιότητα δημιούργησε την ανάγκη για παρηγοριά. Έπρεπε λοιπόν να αποστασιοποιηθούμε με κάποιο τρόπο από στενάχωρες καταστάσεις που συμβαίνουν γύρω μας και να ψυχαγωγηθούμε κατά τον εγκλεισμό στο σπίτι.

Η τηλεόραση ήταν αναπόφευκτα ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες διασκέδασης και τώρα, τις ημέρες του lockdown, την έχουμε ανάγκη πιο πολύ από ποτέ ώστε αυτές να περάσουν πιο ευχάριστα, με την κατάλληλη επιλογή προγραμμάτων που θα φέρουν χαμόγελο στα πρόσωπά μας. «Η Comfort TV είναι ένας οικονομικός και εύκολος τρόπος ανακούφισης, μείωσης του άγχους και βελτίωσης των συναισθημάτων, όταν δοκιμάζεται η ψυχολογία όσων την παρακολουθούν», εξηγεί η ψυχολόγος. Σύμφωνα με τον ιστότοπο Forbes, μερικές από τα προγράμματα που παρακολούθησαν οι Αμερικανοί συνδρομητές του Netflix περισσότερο το 2020 ήταν: Το «The Queen's Gambit», το «Never Have I Ever», το «Love Is Blind». Στην Ελλάδα στην κορυφή βρέθηκαν σειρές όπως το «The Crown», το «The Last Dance», το «Unorthodox», το «The Queen's Gambit» κ.α., όπως παρατηρήσαμε στη λίστα με τις 10 επιλογές με τα πιο πολλά views.

Κάπου ανάμεσα στη δραματική σειρά «The Sopranos» (1999) του Ντέιβιντ Τσέις, το αστυνομικό θρίλερ «The Wire» (2002) του Ντέιβιντ Σάιμον που κατατάσσονται στην κατηγορία της «Prestige TV» (ακριβές παραγωγές με έντονα δραματικά στοιχεία που προβάλλονται στα premium καλωδιακά αμερικανικά κανάλια και απευθύνονται σε κοινό ηλικίας από 25 ετών και πάνω) και το ντοκιμαντέρ/ριάλιτι σόου «Tiger King» (2020) - παραγωγή του Netflix που ανήκει στην «Comfort TV»- ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε την ψυχαγωγία της μικρής οθόνης έχει αλλάξει.

Για πολλά χρόνια, ο παγκόσμιος κινηματογράφος ξεχώριζε από την τηλεόραση ως προς το περιεχόμενο αλλά και την εμπειρία της αίθουσας. Στη μεγάλη οθόνη υπήρχε μια ευρεία γκάμα ιστοριών με αφήγηση, διαφορετικές από αυτές της τηλεόρασης που κατά ένα μεγάλο μέρος έπαιζε ανάλαφρα sitcoms όπως τα «Cheers» (1982), «The Fresh Prince of Bel-Air» (1990), «Frasier» (1993), «Friends» (1994). Αυτές οι κωμικές σειρές προσέφεραν γέλιο στους θεατές οι οποίοι ανυπομονούσαν στο τέλος μιας κουραστικής ημέρας να παρακολουθήσουν κάτι που δεν απαιτούσε ιδιαίτερη συγκέντρωση. Σε αυτά και παρόμοια τηλεοπτικά πρότζεκτ, νέα ή παλαιότερα, ανατρέχουμε όταν αισθανόμαστε ψυχολογική πίεση κι άλλα δυσάρεστα συναισθήματα. Κι αυτό κυρίως σε εποχές που η ψυχαγωγική τηλεόραση διεθνώς έχει γίνει πιο περίπλοκη, μας βάζει σε σκέψη και σε πολλές περιπτώσεις επηρεάζει την ίδια την καθημερινότητα. Το Μέσο έχει πλέον κοινωνικοπολιτική χροιά: η πλοκή βασίζεται σε αληθινές καταστάσεις («When They See Us», «Chernobyl», «Unbelievable»), οι ιστορίες εστιάζουν στο τραύμα που προκάλεσαν τραγικά γεγονότα, σε βιωματικές εμπειρίες γυναικών και μαύρων ανθρώπων ως μειονότητες, σε φυλετικές προκαταλήψεις και στον αντίκτυπό τους στις διαφορετικές κοινότητες.

Κι όμως, παρά την πληθώρα νέων τηλεοπτικών παραγωγών που κυκλοφορούν κάθε χρόνο, έχουμε την τάση να προτιμούμε περιεχόμενο κυρίως από τις δεκαετίες των 80s, 90s και 00s που μας είναι γνώριμο και δεν θα απογοητεύσει, χωρίς διακοπή. Γιατί συμβαίνει αυτό; «Ουσιαστικά μιλάμε για επανάληψη παρακολούθησης. Η επανάληψη αυτή μπορεί να μας κάνει να αναπολήσουμε  το παρελθόν που προσφέρει άνεση ή μας επιτρέπει να περάσουμε χρόνο με χαρακτήρες τους οποίους αντιμετωπίζουμε ως παλιούς φίλους. Όταν οι θεατές παρακολουθούν ένα τηλεοπτικό ή κινηματογραφικό πρότζεκτ σε τακτική βάση, αναπτύσσουν μια αίσθηση στοργής και σχέση με ήρωες που μπορούν να τους εξασφαλίσουν ηρεμία και συναισθηματική ανταμοιβή. Οι παλιές σειρές πιθανόν να δώσουν την ψευδαίσθηση ότι ο χρόνος έχει γυρίσει πίσω: ακόμα κι αν ο θεατής δεν τις έχει παρακολουθήσει ποτέ, τα σενάρια συχνά παραπέμπουν στη χρονιά που αυτές δημιουργήθηκαν. Αυτό έχει ως συνέπεια αυτό που βλέπουμε στην οθόνη να επαναφέρει στη μνήμη, στιγμές από μια καλύτερη εποχή. Είναι αυτό που λέμε: ‘οι παλιές καλές ημέρες’»,  μας λέει η Δρ. Πάμελα Ράτλετζ.

«Comfort TV» εν μέσω πανδημίας

Είναι γεγονός ότι η πανδημία έφερε σημαντικές αλλαγές στα γυρίσματα ταινιών και σειρών: από την πλήρη διακοπή τους μέχρι την –υπό όρους– συνέχισή τους. Μάλιστα, η θεματική μερικών από τις νέες παραγωγές που δημιουργήθηκαν τον τελευταίο χρόνο, αφορά συνθήκες παρόμοιες με αυτές που βιώνουμε σήμερα με την απειλή της νόσου («Connecting» του NBC, «Social Distance» του Netflix, το σίκουελ του «Contagion»). «Οι απαιτήσεις για τη δημιουργία περιεχομένου θα εξαρτηθούν και από το πώς θα είναι η επόμενη μέρα μετά την πανδημία, κατά πόσο δυσκολεύονται οι άνθρωποι να ανταπεξέλθουν στη νέα πραγματικότητα, αν επιθυμούν την έμπνευση και την ευθυμία ώστε να γίνουν πιο αισιόδοξοι και ανθεκτικοί. Αν έχουν τη δύναμη να παρακολουθήσουν ταινίες που δείχνουν ανθρώπους να επιβιώνουν σε δυστοπικούς κόσμους και οικονομικές δυσκολίες, όπως πολλοί είδαν ξανά κατά τη διάρκεια του πρώτου lockdown την ταινία Contagion από το 2011, για να αποκτήσουν ελπίδα».

Ποια είναι όμως η προοπτική να παραχθούν την περίοδο αυτή προγράμματα που θα «γαληνέψουν» την ψυχή μας; «Η περίοδος της πανδημίας θα έχει πολλές επιπτώσεις στα τηλεοπτικά προγράμματα, η εμπειρία θα επηρεάσει σεναριογράφους και θεατές. Περιμένω όμως μεγαλύτερη αλλαγή ως προς τις νέες συνήθειες και τις προσδοκίες σχετικά με την πρόσβαση στο περιεχόμενο, το streaming σε σχέση με την εμπειρία στις κινηματογραφικές αίθουσες. Υπάρχει πάντα χώρος για Comfort TV, γιατί έρχονται καταστάσεις στην καθημερινότητα που χρειαζόμαστε έμπνευση ή κάποιας μορφής ‘απελευθέρωση’. Το αμερικανικό κανάλι Hallmark αποτελεί την απόδειξη της επιτυχίας των ανάλαφρων, προβλέψιμων και ευχάριστων ιστοριών», καταλήγει στην ATHENS VOICE η Δρ. Πάμελα Ράτλετζ.