Crazy, Not Insane: Ένα ιδιαίτερο ντοκιμαντέρ

Πριν λίγους μήνες χάζευα στο Facebook, κάτι το οποίο σπάνια κάνω πια, και εκεί που είχα πέσει σε μια μαύρη τρύπα προτεινόμενων βίντεο, ανακάλυψα μια Αμερικανίδα, την Bailey Sarian, η οποία είναι make-up artist with a twist! Γενικώς βαριέμαι οικτρά και δεν βλέπω ποτέ make-up tutorials, όμως η κοπελιά αυτή πριν λίγα χρόνια ξεκίνησε το εξής παράξενο αλλά έξυπνο: ένα εβδομαδιαίο βιντεάκι, το οποίο ανεβάζει στο κανάλι της στο YouTube κάθε Δευτέρα και το οποίο ονομάζει «Murder, Mystery and Make-up Monday». Τι κάνει σε αυτό; Εξιστορεί αναλυτικά και με πολύ διασκεδαστικό τρόπο πραγματικές ιστορίες εγκλημάτων (παλιές και καινούργιες) ενώ βάφεται. Σημειωτέον, έχει τώρα 3.000.000 συνδρομητές στο κανάλι της.

Αφού είδα το πρώτο με πολύ ενδιαφέρον, μετά είδα κι άλλο, κι άλλο, κι άλλο, μέχρι που έκανα και εγώ subscribe. Guilty as charged, your honor. Όπως όμως και στην Bailey, έτσι και σε μένα αρέσουν πολύ οι ιστορίες true crime (όπως ονομάζονται) και ενώ αυτή βρήκε έναν τρόπο να το συνδυάσει με το επάγγελμά της και να βγάλει χρήματα, εγώ απλά έχω ξοδέψει αμέτρητες ώρες (κυρίως στο Netflix αλλά και γενικότερα) να βλέπω ντοκιμαντέρ για φόνους, αποτρόπαια εγκλήματα, και δολοφόνους κατά συρροή. Υπάρχουν άπειρα· ούτε αυτή η μαύρη τρύπα φαίνεται να έχει πάτο. Να μου πεις, μόνο ντοκιμαντέρ υπάρχουν; Όχι βέβαια! Υπάρχουν και εξαιρετικές σειρές και ταινίες βασισμένες σε πραγματικά γεγονότα και με επίκεντρο πραγματικούς διάσημους δολοφόνους. Βλέπε: Zodiac, Unabomber, Monster, Mindhunter, και άλλες πολλές.

Πάντα όταν τα βλέπω αυτά με συναρπάζουν και με αηδιάζουν ταυτόχρονα με έναν περίεργο, και ομολογουμένως disturbing, τρόπο οι λεπτομέρειες του εγκλήματος, η προσωπικότητα του δολοφόνου, οι λόγοι για τους οποίους τους διέπραξε, αλλά και το γεγονός ότι σε συνεντεύξεις, ανακρίσεις, ή δίκες, οι άνθρωποι αυτοί... φαίνονται απλοί άνθρωποι. Δεν μπορείς, βλέποντάς τους σε κατάσταση ηρεμίας, να τους φανταστείς να κάνουν όλα αυτά για τα οποία κατηγορούνται, ή έχουν με ευκολία ορισμένες φορές παραδεχτεί. Και όταν τα ίδια τα εγκλήματα τα βλέπεις να λαμβάνουν χώρα σε μια ταινία ή σειρά, συχνά γυρνάς το βλέμμα σου μακριά από την οθόνη, γιατί δεν το αντέχεις. Ο νους ενός ανθρώπου που δεν έχει διαπράξει ένα τέτοιο έγκλημα δυσκολεύεται πάρα πολύ να εκλογικεύσει ή να καταλάβει πως μπορεί ένας άνθρωπος να κάνει τέτοιο κακό σε κάποιον άλλον. Και εδώ έρχεται το εύλογο και τολμηρό αλλά «άβολο» ερώτημα της Dr Dorothy Otnow Lewis, στο καινούργιο ντοκιμαντέρ του HBO «Crazy, Not Insane» να μας ταρακουνήσει: «Δεν αναρωτιέστε ποτέ γιατί εσείς δεν σκοτώνετε;»

Αυτό το ερώτημα οδήγησε τη δουλειά της Lewis για δεκαετίες, τοποθετώντας την στο ίδιο δωμάτιο με διάσημους δολοφόνους όπως ο Arthur Shawcross, ο Joseph Paul Franklin και ο Ted Bundy. Συνολικά, η ψυχίατρος πήρε συνέντευξη από 22 δολοφόνους κατά συρροή κατά τη διάρκεια μιας μακράς σταδιοδρομίας την οποία πέρασε εξερευνώντας το μυαλό των ανθρώπων που κάνουν κακό σε άλλους. Σε συνέντευξη μαζί τους, η Lewis βρίσκει πολλά στοιχεία που υποστηρίζουν την πεποίθησή της ότι δολοφόνος γίνεσαι, δεν γεννιέσαι. Το γεγονός ότι τόλμησε ακόμη και να αναρωτηθεί τι ωθεί μερικούς ανθρώπους να πράξουν εγκλήματα (και συγκεκριμένα ανθρωποκτονίες) που άλλοι ενδεχομένως συγκρατούν, καθιστά επίσης το έργο της επαναστατικό και με μεγάλη επιρροή στο δικαστικό σύστημα. Θεωρείται ότι επηρέασε τις αποφάσεις του Ανώτατου Δικαστηρίου σχετικά με τη θανατική ποινή το 1988 και το 2005.

Η Δρ Dorothy Otnow Lewis είναι μια ψυχίατρος και καθηγητής με μια ιδιαίτερη θεωρία δολοφονίας: πιστεύει ότι οι δολοφόνοι τείνουν να δρουν βάσει ενός συνδυασμού νευροβιολογικών και περιβαλλοντικών παραγόντων, και ότι οι προσχεδιασμένοι, επαναλαμβανόμενοι φόνοι δεν συμβαίνουν αποκλειστικά λόγω αυτού που ορισμένοι ψυχίατροι βλέπουν ως σοβαρή έλλειψη ενσυναίσθησης. Εάν κοιτάξουμε προσεκτικά, λέει, θα δούμε ότι η ψύχωση, η κακοποίηση ή η εγκεφαλική βλάβη είναι αναπόφευκτοι παράγοντες. Οι θεωρίες της Lewis όμως δεν είναι ο μοναδικός λόγος που οι άνθρωποι θα συντονιστούν στο «Crazy, Not Insane». Αυτό που θα ελκύσει τους περισσότερους είναι τα ονόματα των δολοφόνων και όχι η γιατρός που μίλησε μαζί τους, και των οποίων οι ηχογραφήσεις βίντεο και ήχου παίζουν κεντρικό ρόλο στο πως αυτό το ντοκιμαντέρ διαφοροποιείται από άλλα.

Ο σκηνοθέτης Alex Gibney φροντίζει να επικεντρωθεί στη Lewis και τη δουλειά της, δημιουργώντας ένα συναρπαστικό πορτρέτο με αντιθέσεις προσωπικότητας. Ο Gibney βρήκε την Lewis κατά τη διάρκεια της παραγωγής μιας δραματικής σειράς με τη Laura Dern για έναν ψυχίατρο, του οποίου η δουλειά είναι να ανακαλύψει ποιοι τρόφιμοι είναι αρκετά σώφρονες για να εκτελεστούν, και ενθουσιάστηκε τόσο από τη δουλειά της όσο και το πρόσωπο της. Χωρίς αμφιβολία, είναι η ευγενής περιέργεια της Lewis που ενεργοποιεί το «Crazy, Not Insane» σε αντίθεση με τους διάσημους δολοφόνους με τους οποίους πέρασε χρόνο. Μεγάλο μέρος του ντοκιμαντέρ λαμβάνει χώρα στο σαλόνι της όπου περιεργάζεται σημειώσεις από παλιές υποθέσεις της και ψάχνει παλιές κασέτες. Πολλές φορές τις διαβάζει δυνατά και μιλά για τις εμπειρίες της και τι έχει μάθει για την ανθρώπινη τάση για βία.

Κάποια στιγμή βλέπουμε τη Lewis να βρίσκει τυχαία μια κασέτα που νόμιζε ότι είχε χάσει εδώ και καιρό, η οποία ήταν μέρος των τεσσερισήμισι ωρών που πέρασε να παίρνει συνέντευξη από τον Ted Bundy την ημέρα πριν την εκτέλεσή του. Ότι ο Gibney το κρατάει αυτό για το τέλος του ντοκιμαντέρ είναι μια ανακούφιση. Επιτρέπει στον θεατή να κρατήσει την προσoχή του στα βασικά ερωτήματα που θέτει η Lewis στη δουλειά της, και εμποδίζει την δίωρη ταινία να γίνει άλλος ένας έντονος περισπασμός με σκοπό την εκμετάλλευση του λεγόμενου «ροκ σταρ status» των ανθρώπων όπως ο Bundy.

Κάπου εδώ να σημειώσω ότι πέρσι βγήκε μια ταινία ονόματι «Extremely Wicked, Shockingly Evil And Vile» με τον Zac Efron να παίζει τον Ted Bundy (περίεργη επιλογή ηθοποιού, ναι, αλλά ομολογουμένως του μοιάζει αρκετά), η οποία ήταν ασυνήθιστη για το είδος της καθότι δεν εστίασε καθόλου στα εγκλήματα, αλλά επέλεξε αντ’ αυτού να δείξει, σχεδόν εξ’ ολοκλήρου, την πιο ανθρώπινη και κοινωνική πλευρά του διάσημου αυτού δολοφόνου. Δεν μπορώ να πω ότι μου άρεσε, και αυτό δεν είναι επειδή δεν έγινε «πικάντικη» δείχνοντάς μας με πόση βιαιότητα σκότωνε, ακρωτηρίαζε και βασάνιζε γυναίκες. Καθ΄ όλη τη διάρκεια της (σχεδόν 2 ώρες) έβλεπες έναν άνθρωπο, που γνωρίζεις πια τι έχει κάνει και με πόση διαύγεια νου, να αρνείται τα πάντα, να παίζει τον αθώο, να εκλιπαρεί για την προσοχή και την αγάπη της συντρόφου του (στην οποία δεν είχε ποτέ κάνει κακό), και να αναπολεί, και αυτός και αυτή, τις στιγμές ευτυχίας και ξεγνοιασιάς. Ήταν άβολο, παράξενο, και οριακά «λάθος». Αλλά ίσως αυτό εντέλει να είχε ως στόχο.

Το εν λόγω ντοκιμαντέρ είναι σίγουρα δύσκολο να το παρακολουθήσεις μερικές φορές, αλλά σε αντίθεση με τα διάφορα ντοκιμαντέρ ή σεναριογραφικές ταινίες για κατά συρροή δολοφόνους, η προσέγγιση του Gibney δεν επιδιώκει προφανώς να εκμεταλλευτεί την αηδιαστική θεατρικότητα γύρω από τους διάσημους δολοφόνους και τα εγκλήματά τους. Αυτό που κάνει αντ 'αυτού είναι να πείσει τον θεατή να εξετάσει τη δική του κατανόηση για την πιθανή βιαιότητα που κρύβεται μέσα σε όλους μας. Ένα φρικιαστικό βίντεο είναι αυτό όπου η Δρ Lewis πήρε συνέντευξη από έναν ηλεκτρολόγο του οποίου η δουλειά ήταν να θανατώνει κρατούμενους με ηλεκτροπληξία. Η Lewis ισχυρίζεται ότι ήταν θέμα τύχης το γεγονός ότι η ζωή αυτού του ανθρώπου δεν είχε το ίδιο τέλος με αυτών που σκότωνε, καθότι μας λέει ότι ο ηλεκτρολόγος ήταν το ίδιο «μπερδεμένος, μελαγχολικός και κακοποιημένος, όπως και οι βίαιοι άντρες με τους οποίους είχα μιλήσει πριν θανατωθούν», κατέληξε.

Η ίδια η Lewis ξεκίνησε τη σταδιοδρομία της από μια βαθιά και ακαταμάχητη επιθυμία να καταλάβει γιατί δεν είχε καμία επιθυμία να βλάψει ή να δολοφονήσει άλλους, ενώ άλλοι έχουν. Εξηγεί ότι αυτό το «μικρόβιο» μπήκε μέσα της σε παιδική ηλικία, όταν η μητέρα της τής αποκάλυψε τα ονόματα των διάσημων αντισημιτών - συμπεριλαμβανομένου του Walt Disney, του ανθρώπου που ήταν υπεύθυνος για μερικές από τις αγαπημένες της παιδικές ταινίες. Μπόρεσε να καταλάβει ότι η μισαλλοδοξία και η παραφροσύνη είναι διαφορετικά πράγματα, και ότι κάποιος μπορεί να κρυφτεί εύκολα πίσω από ένα καλό «περίβλημα». Οι βίαιες παρορμήσεις ενός δολοφόνου μπορεί να λειτουργούν με τον ίδιο τρόπο.

Αυτό το στοιχείο της εξερεύνησης καθιστά το «Crazy, Not Insane» τροφή για σκέψη και στοχασμό, γιατί ενώ το ντοκιμαντέρ είναι φαινομενικά αφιερωμένο στη δολοφονία και το έγκλημα, εστιάζει επίσης στην κατανόηση του τρόπου εμφάνισης της βίας σε ένα άτομο.

Η σαφήνεια και η αισιόδοξη συμπεριφορά της Dr Lewis έρχονται σε αντίθεση με το μακάβριο υλικό το οποίο παρουσιάζει. Είναι αξιοσημείωτο ότι ένα μέρος της καριέρας της αφιερώθηκε στο ρόλο της ως εμπειρογνώμονας μάρτυρας σε υποθέσεις υψηλού επιπέδου, με εντολή δικηγόρων υπεράσπισης που ήθελαν να βοηθήσουν να μετατραπούν σε ποινή φυλάκισης οι θανατικές ποινές των κρατουμένων. Αυτό καθιστά την αποστολή ένα ανθρώπινο εγχείρημα. Αλλά η ίδια δεν έχει ψευδαισθήσεις ως προς τη δημοτικότητα του τι κάνει. «Το να κατανοείς μερικές φορές, σημαίνει και να συγχωρείς», λέει. «Και αυτές τις μέρες, οι άνθρωποι δεν έχουν πολύ διάθεση για συγχώρεση».

​*Με στοιχεία από New York Times και Salon