H κοινή πραγματικότητα δεν έχει πια θέση στην TV

ΤΟ ΠΑΡΑΞΕΝΟ ΕΙΝΑΙ ΤΗΣ ΜΟΔΑΣ

Ώρα για ένα κουίζ: ποιο το κοινό στοιχείο των τηλεοπτικών σειρών Stranger Things, Game of Thrones και American Gods? Εάν η απάντηση σας είναι πως έχουν φέρει και οι τρεις τεράστια επιτυχία στα κανάλια τους είστε μόνο εν μέρη σωστoί. Οι παραπάνω παραγωγές μοιράζονται επίσης την ίδια αφηγηματική τεχνική για να ξετυλίξουν τις ιστορίες τους, ένα είδος που οι σινεφίλ  ονομάζουν "magic realism" (μαγικός ρεαλισμός) και φαίνεται να γοητεύει ιδιαίτερα τους σύγχρονους θεατές.

O όρος χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στην δεκαετία του 1940 από τον Κουβανό νοβελίστα Alejo Carpentier, ο οποίος αναγνώρισε τον μαγικό ρεαλισμό στην λογοτεχνία  ως την "παρεμβολή μυθικών και εξωπραγματικών στοιχείων σε ένα κατά τα άλλα ρεαλιστικό κόσμο". Όταν για παράδειγμα ένα οχτάχρονο αγοράκι αποχωρίζεται την παρέα του μετά την καθιερωμένη τους βραδιά επιτραπέζιων και στην συνέχεια αρπάζεται από ένα εξωγήινο τέρας ενώ η υπόλοιπη πόλη κοιμάται ήσυχη. Έτσι ξεκινάει το Stranger Things.

 Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη του περιοδικού Quartz, η ανοδική πορεία του μαγικού ρεαλισμού μέσω της τηλεόρασης και η συνεχής αύξηση της δημοτικότητάς του βρίσκει τις ρίζες της σε μία προφανή ματαιώση του κοινού ως προς την πραγματική ζωή και την καθημερινότητα.

ΟΤΙ ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ ΕΞΩ ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ ΚΑΙ ΜΕΣΑ

Όπως όλες οι μορφές τέχνης, έτσι και οι τηλεοπτικές σειρές αντικατοπτρίζουν τις οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες που επικρατούν από χώρα σε χώρα την εποχή που γράφονται τα σενάρια και προβάλλονται τα επεισόδια.

Τα πρώτα χρόνια της αμερικάνικης TV επομένως, οι θεατές έβλεπαν στις οθόνες τους μία πιο εξιδανικευμένη εκδοχή της μικροαστής οικογένειας που επιθυμούσαν να αντιγράψουν. O πατέρας έφερνε στο σπίτι το "bacon", δηλαδή τα λεφτά, η μητέρα ήταν ο ανεπίσημος αρχηγός του σπιτιού αλλά υπάκουγε στις επιθυμίες του συζύγου της, η μεγαλύτερη κόρη βάδιζε στα χνάρια της καλής νοικοκυράς ενώ τα μικρότερα αδέρφια μάθαιναν σιγά σιγά τον κόσμο.  Σήριαλ όπως το I Love Lucy και το Father Knows Best της δεκαετίας του '50 αποτελούσαν μία φιλόδοξη, ευκολοχώνευτη μίμηση του Αμερικάνικου Ονείρου που γίνονταν αμέσως αγαπητή. Με την πάροδο του χρόνου όμως η τέχνη εξελίχθηκε, ωρίμασε, "σκοτείνιασε" και από την αλλαγή του αιώνα και έπειτα άλλαξε τελείως χαρακτήρα. Η τηλεόραση ξεκίνησε να ενδιαφέρεται για την απεικόνιση των αποτυχιών της κοινωνίας του παρόντος ενώ σταμάτησε να παρέχει ένα ευχάριστο, σχεδόν απλοϊκό όραμα του μέλλοντος.  

Από το 2000 μέχρι περίπου το 2010, το κυρίαρχο στοιχείο των πιο επιτυχημένων σειρών ήταν η αβεβαιότητα: χαρακτήρες με ήσυχο τρόπο ζωής και οικονομική ασφάλεια ξαφνικά έπεφταν σε παγίδες που τους οδηγούσαν σε επικίνδυνες καταστάσεις και τους έφερναν αντιμέτωπους με την σκοτεινή πλευρά του εαυτού τους.  Ο τρόμος της 11ης Σεπτεμβρίου, η άνοδος της τρομοκρατίας και στην συνέχεια η ραγδαία πτώση της παγκόσμιας οικονομίας έδινε άφθονες ιδέες και υλικό για σενάρια.  Εκείνο που μαγνήτιζε τον θεατή ήταν η ανατριχιαστική αλλά γοητευτική αίσθηση πως όλες οι κακοτοπιές των παραπάνω χαρακτήρων θα μπορούσαν εύκολα να συμβούν και στους ίδιους. Ο Walter White από το Breaking Bad, η Nancy Botwin από το Weeds, ακόμα και ο Tony Soprano από το The Sopranos είναι όλοι κεντρικοί ήρωες που βλέπουν την άνετη ρουτίνα τους να ξεριζώνεται από την μία στιγμή στην άλλη και στην συνέχεια πέφτουν σε έναν σκληρό υπόκοσμο που τους αναγκάζει να σκληρύνουν και οι ίδιοι. Ο συγγραφέας της Αλίκης στην Χώρα των Θαυμάτων Lewis Carol θα το αποκαλούσε "η άλλη όψη του καθρέφτη".

Το 2017, ο καθρέφτης φαίνεται να είναι από αυτούς που πουλάνε τα τσίρκα και τα δείχνει όλα δύσμορφα.

EΞΩΓΗΙΝΟΙ ΚΑΙ ΑΛΕΞΙΣΦΑΙΡΟΙ

Aς εξετάσουμε το Stranger Things, με δημιουργούς τους αδερφούς Duffer από το κανάλι Netflix.  Η πετυχημένη σειρά παρουσιάζει το"Upside Down" (το Πάνω-Κάτω)- ένα παράλληλο σύμπαν μέσα στο οποίο εξαφανίζεται και παγιδεύεται ο μικρός Will Byers- ως μία φρικιαστική αντανάκλαση του κόσμου μας. Οι χαρακτήρες δρουν σε ένα περιβάλλον χωρίς κανένα μεταφυσικό στοιχείο, δεν γνωρίζουν όμως πως υπάρχει κάποιο καταχθόνιο, σχεδόν αόρατο αντίγραφο της πόλης τους κρυμμένο στο εργαστήριο ενός τρελού επιστήμονα.

 "Η αλληγορία του Stranger Things είναι πασιφανής," υποστηρίζει ο αρθρογράφος Tom Hawking στο ηλεκτρονικό περιοδικό Vulture. "Το 2016 αισθανόμαστε όσο ποτέ άλλοτε πως τα θεμέλια του κόσμου μας δεν είναι καθόλου σταθερά. Όταν η τρέλα και ο τρόμος εισβάλουν στην καθημερινότητά μας, τα αποτελέσματα μας προκαλούν πανικό και θλίψη. Το Πάνω-Κάτω του Stranger Things αντιπροσωπεύει αυτήν την άσχημη ιδιομορφία της σημερινής κοινωνίας. Είναι μία φαντασμαγορική παρομοίωση της αδικίας και του πόνου που ζούμε."

Yπάρχουν πολλά ακόμα παραδείγματα. Η πολυσυζητημένη σειρά Westworld του HBO εξελίσσεται σε ένα θεματικό πάρκο που επιτρέπει σε κάθε θαμώνα να ζήσει την όποια φαντασίωση του με την βοήθεια ανθρωπόμορφων ρομπότ. Τονίζει έτσι την ανάγκη του ανθρώπινου είδους για ηδονή και τις καταστροφικές συνέπειες που συνοδεύουν την έλλειψη εγκράτειας. Το εξαιρετικό Luke Cage της Marvel ακολουθεί έναν άτρωτο μαύρο σούπερ ήρωα στους δρόμους της συνοικίας Harlem και θίγει σοβαρά ζητήματα όπως τον ρατσισμό στην Αμερική και την βία των αστυνομικών. Συζητώντας για το κίνημα Black Lives Matter και το αν επηρέασε το σενάριο της σειράς, ο πρωταγωνιστής Mike Colter δήλωσε τα εξής: "Κάθε μέρα διαβάζω την εφημερίδα και βλέπω τα ίδια. Άλλος ένας μαύρος νεκρός από λευκό αστυνομικό. Το παίρνω πολύ προσωπικά και με εξοργίζει που η κατάσταση δεν βελτιώνεται καθόλου. Δεν ξέρω αν το Luke Cage μπορεί να αλλάξει την Αμερική αλλά τουλάχιστον θα προσπαθήσουμε." Ο παραγωγός Cheo Hodari Coker συμπλήρωσε σε συνέντευξή του στο Comic Con: "Με όλα όσα γίνονται τα τελευταία χρόνια, πιστεύω πως ο κόσμος είναι έτοιμος για έναν αλεξίσφαιρο μαύρο άνδρα στους τηλεοπτικούς δέκτες του."

O μαγικός ρεαλισμός επιτρέπει σε σεναριογράφους και σκηνοθέτες να δανειστούν κάθε οικείο αλλά άσχημο στοιχείο της πραγματικότητας μας και να το παραμορφώσουν σε βαθμό που μας ελκύει. Ίσως είναι αυτή η μυστική συνταγή της απόλυτης επιτυχίας του Game of Thrones, το οποίο σαν σειρά έχει παρουσιάσει δράκους, μαγικά φίλτρα και ζόμπι όμως εστιάζει στην απληστία και την δίψα των ανθρώπων για δύναμη, στοιχείο που ο καθένας από εμάς δεν δυσκολεύεται να αναγνωρίσει.

Όπως και στον καθρέφτη του τσίρκου, κολλάμε στα στρεβλά σημεία της αντανάκλασης και εκείνα είναι που παραμένουν στην μνήμη μας για αρκετή ώρα αφού έχουμε σταματήσει να κοιτάμε. Σε μία Αμερική με πρόεδρο τον Trump και σε μία Ευρώπη με το ενδεχόμενο της τρομοκρατίας να έχει γίνει καθημερινότητα, κάτι τέτοιο είναι φυσικό.

 "Eίναι η καταστροφή και ο θάνατος. Ένα μέρος σκοτεινό και αφιλόξενο." διαβάζει η ομάδα παιδιών στο Stranger Things για την Κοιλάδα του Θανάτου. "Ζουν τέρατα εκεί. Είναι ακριβώς δίπλα σου και δεν το βλέπεις καν." Δυστυχώς, αυτή η περιγραφή ακούγεται οικεία και πολλές φορές σε περιμένει εκεί έξω, σκορπάει τον φόβο στην γειτονιά σου και περικυκλώνει το σπίτι σου, όσο εσύ βλέπεις Netflix.