Η Βόρεια Κορέα είναι η πιό κλειστή χώρα στον κόσμο. Τόσο κλειστή, που από τις δύο πλευρές των συνόρων της υπάρχουν δύο διαφορετικές αλήθειες: Είναι ένας ουτοπικός παράδεισος επί της γης, ή η ίδια η κόλαση, το Κακό συγκεντρωμένο μέσα στην επικράτεια μιας διαβολικής χώρας; Η προπαγάνδα στην πιό ακραία της μορφή καλύπτει με ένα πέπλο μυστηρίου αυτή τη μακρινή ασιατική χώρα, την οποία ελάχιστοι δυτικοί έχουν επισκεφθεί (ποιός θέλει να πάει στην «κόλαση» πριν την ώρα του;) αλλά και σε ελάχιστους η ίδια η χώρα έχει επιτρέψει να το κάνουν (ποιός θέλει να μοιραστεί τον «παράδεισο» που κατέχει με άλλους;) Η αλήθεια βρίσκεται πάντα κάπου στη μέση, αλλά στην περίπτωση της Βόρειας Κορέας τα δύο άκρα έχουν τεράστια απόσταση.
Το ταξίδι στο χρόνο άρχισε από τη στιγμή που έχοντας στα χέρια μου το αεροπορικό εισιτήριο της Air Koryo και την ακριβοθώρητη (και ακριβή) βίζα της «Λαοκρατικής Δημοκρατίας της Κορέας» μπήκα στο ρωσικής κατασκευής αεροπλάνο Τουπόλεφ στο αεροδρόμιο του Πεκίνου. Η μουσική στο αεροπλάνο - ένα είδος κορεατικής επαναστατικής όπερας - η διάχυτη μυρωδιά που μου θύμισε την κολόνια Μυρτώ των παιδικών μου χρόνων και οι στολές και το χτένισμα των αεροσυνοδών ήταν όλα υπέροχα παλιομοδίτικα. Οι εικόνες αυτές σε συνδυασμό με τις προσδοκίες που χόρευαν στο κεφάλι μου, μού έφερναν μια περίεργη ανατριχίλα.
Στο αεροδρόμιο της Πιονγιάνγκ, που θυμίζει ελληνικό επαρχιακό αεροδρόμιο, με υποδέχτηκε το τεράστιο χαμογελαστό πορτρέτο του Κιμ Ιλ Σουνγκ. Αυτή είναι και η πρώτη επαφή με το πρόσωπο του «Μεγάλου Ηγέτη» για τον επισκέπτη. Ο Κιμ Ιλ Σουνγκ θα γινόταν το πρόσωπο που θα έβλεπα με τη μεγαλύτερη συχνότητα, σε διάρκεια δέκα ημερών, από οποιοδήποτε άλλο πρόσωπο, σε όλη τη μέχρι τότε ζωή μου! Οι φωτογραφίες του βρίσκονται κυριολεκτικά παντού. Στους δρόμους, στις προσόψεις κτηρίων, σε δημόσιες αίθουσες αλλά και μέσα σε όλα τα σπίτια. Όλοι, μα όλοι οι πολίτες της χώρας φορούν στο μέρος της καρδιάς μια μικρή καρφίτσα με τη φωτογραφία του. Αγάλματά του υπάρχουν στις περισσότερες πλατείες, κέρινα ομοιώματά του σε μουσεία, αλλά και το ταριχευμένο σώμα του εκτίθεται στο μαυσωλείο του (πρώην προεδρικό παλάτι) και δέχεται συχνά την επίσκεψη προσκυνητών σε μια εξαιρετικά φορτισμένη για τον κάθε Βορειοκορεάτη στιγμή, όπως διαπίστωσα την ημέρα που ντυμένος επίσημα επισκέφθηκα το μεγαλοπρεπές μαυσωλείο. Ο μοναδικός στην ιστορία νεκρός πρόεδρος χώρας,- αφού σύμφωνα με το σύνταγμα της Βόρειας Κορέας είναι «αιώνιος πρόεδρος», - όσο ζούσε οδήγησε τη χώρα του στον ολέθριο πόλεμο του 50-53 αλλά και στην ανοικοδόμησή της στη διάρκεια του ψυχρού πολέμου και την έφερε σε ένα επίπεδο βιομηχανικής εξέλιξης και βιοτικού επιπέδου ανώτερου της Νότιας Κορέας μέχρι και τις αρχές της δεκαετίας του 80. Η προσωπολατρία προς τον «Μεγάλο Ηγέτη» Κιμ Ιλ Σουνγκ αλλά και τον «Αγαπημένο Ηγέτη» και γιο του πρώτου Κιμ Γιονγκ Ιλ αγγίζει τα όρια της θρησκείας. Ο Κιμ Γιονγκ Ιλ ανέλαβε τη διακυβέρνηση της χώρας το 1997 μετά το θάνατο του πατέρα του το 1994, αφού πρώτα πέρασαν τρία ολόκληρα χρόνια επίσημου πένθους! Η πρώτη ενστικτώδης ένσταση στο δυτικό μυαλό μου είναι άμεση: «Πως είναι δυνατόν τη θέση του θεού σε μια κοινωνία να την έχει ένας άνθρωπος και ο γιος του; – κάτι μου θυμίζει αυτό »
Το αεροδρόμιο της Pyongyang
«Δεν πρόκειται για θρησκεία», μου απαντά ο συνοδός μου όταν το συζητάμε λίγες μέρες αργότερα, «δεν έχει την πνευματική και υπερφυσική διάσταση μιας θρησκείας». «Και όμως», του ανταπαντώ, «η λατρευτική διαδικασία δεν διαφέρει σε τίποτα από αυτή στη χώρα μου, οι ηλικιωμένες κυρίες που είδα να καταφθάνουν με κατάνυξη στο (υποτιθέμενο) σπίτι που γεννήθηκε ο Κιμ Ιλ Σουνγκ και κατέθεσαν λουλούδια υποκλινόμενες, ήταν για μένα μια γνώριμη εικόνα». Δείχνει να κατανοεί το συνειρμό, όμως εξακολουθεί να διαφωνεί.
Κι εδώ είναι που αρχίζω να καταλαβαίνω ότι είναι μάταιο να προσπαθώ να ερμηνεύσω ότι βλέπω και ακούω σ’ αυτή τη χώρα με τον τρόπο που έχω μάθει να σκέφτομαι. Καταλαβαίνω ότι πρέπει να αφήσω στην άκρη τη δυτικό τρόπο σκέψης, το σύστημα αξιών και την ιεράρχηση εννοιών που μέχρι τώρα θεωρώ δεδομένη.
Ο Μεγάλος Ηγέτης Κιμ Ιλ Σουνγκ
Εκτός από το χαμογελαστό πορτρέτο του Κιμ Ιλ Σουνγκ, στο αεροδρόμιο με υποδέχτηκαν οι συνοδοί-ξεναγοί μου οι οποίοι δεν θα με άφηναν από τα μάτια τους ούτε λεπτό στη διάρκεια της δεκαήμερης παραμονής μου στη χώρα. Ο κύριος Κουάν Ουνγκ και η δεσποινίδα Γουον Γιον, είναι κρατικοί υπάλληλοι της επιτροπής πολιτιστικών ανταλλαγών της χώρας τους και ήταν φανερό ότι δεν είναι μέσοι Βορειοκορεάτες. Μιλούν ξένες γλώσσες και έχουν ζήσει στο εξωτερικό χρόνια σε πρεσβείες της Βόρειας Κορέας σε διάφορες χώρες. Η νεαρή Γουόν Γιον, κόρη διπλωματών, έχει περάσει τα χρόνια της εφηβείας της στη Γενεύη. Μιλάει πέντε γλώσσες και γνωρίζει πράγματα αδιανόητα για τον μέσο πολίτη της Βόρειας Κορέας, όπως για παράδειγμα τη…Μαντόνα! Και θέλει να μάθει περισσότερα. Όταν αποκτά θάρρος μετά από μια δυο μέρες, με ρωτάει περισσότερα πράγματα από όσα τη ρωτάω εγώ. «Πως λειτουργούν τα χρηματιστήρια και οι συναλλαγματικές ισοτιμίες, πόσο συχνά και που ταξιδεύω, πως είναι η πολιτική κατάσταση στη χώρα μου κλπ».
Το ότι οι κάτοικοι αυτής της χώρας δεν έχουν απολύτως καμία επαφή με τον υπόλοιπο κόσμο είναι το δεύτερο πράγμα, μετά τη λατρεία των Κιμ, που συνειδητοποιεί ο ταξιδιώτης. Δεν έχουν ακούσει ποτέ για Ζιντάν, Φράνκ Σινάτρα, ή Μπίλ Γκέιτς!
Η τηλεόραση μεταδίδει προπαγάνδα όλη την ημέρα: Αποσπάσματα από παλιές ομιλίες του Κιμ Ιλ Σουνγκ, ανθισμένους αγρούς, εργάτες σε γραμμές παραγωγής, εντυπωσιακά δημόσια έργα, και αγρότες που καλλιεργούν χωράφια, όλα με μουσική επένδυση επαναστατικών εμβατηρίων. Ο Κιμ Γιονγκ Ιλ επισκέπτεται χώρους εργασίας, σχολεία και νοσοκομεία. Συνθήματα για την ευημερία της χώρας, την κυριαρχία των μαζών και για τις ιμπεριαλιστικές βλέψεις των εχθρών της. Και το βράδυ παραδοσιακά κορεατικά τραγούδια και κάποιες ταινίες, αισθητικής ελληνικών ταινιών Ξανθόπουλου-Βούρτση της δεκαετίας του πενήντα. Στο ίδιο μοτίβο και τα δελτία ειδήσεων: Η ημερήσια ατζέντα του Αγαπημένου Ηγέτη, ρήσεις του Μεγάλου Ηγέτη, ξανά και ξανά, και συνθήματα επαναστατικού ηρωισμού. Οι ελάχιστες διεθνείς ειδήσεις «αποδεικνύουν» την ανωτερότητα της χώρας και την επιβουλή κατά της ανεξαρτησίας της από τις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις. Ποτέ δεν υπάρχει εικόνα από το εξωτερικό. Περιττό βέβαια να πω ότι τηλεοράσεις και ραδιόφωνα είναι προρυθμισμένα να λαμβάνουν μόνο τους κρατικούς σταθμούς, και ότι είναι από τα είδη που υπάρχουν σε αφθονία - κάθε σπίτι έχει τηλεόραση. Ακόμα και τηλεφωνικά δίκτυα υπάρχουν δύο, ένα για τηλεφωνήματα στο εσωτερικό για τον λαό και ένα για κλήσεις στο εξωτερικό για τους ξένους και την κυβέρνηση. Όταν ρωτάω επίμονα την Γουόν Γιόν (είναι η μόνη που τολμάω να είμαι τόσο επιθετικός μαζί της αφού είναι μόνο εικοσιτριών χρόνων), πως είναι δυνατόν οι πολίτες μιας χώρας να μην έχουν πρόσβαση σε ελεύθερη ενημέρωση, κι αφού οι αρχικές της εξηγήσεις δεν με πείθουν, παραδέχεται ενοχλημένη ότι «είναι ο μόνος τρόπος να διατηρήσουμε το σύστημά μας για το οποίο είμαστε πεπεισμένοι ότι είναι σωστό». Αμέσως αισθάνομαι άσχημα που την πίεσα τόσο πολύ και τα βάζω με τον εαυτό μου που συνεχίζω να προσπαθώ να κατανοήσω αυτή τη χώρα με δυτικούς όρους. Εξίσου αποστομωτική είναι και όταν τη ρωτάω τι διαφορά στο μισθό έχει ένας γιατρός από έναν οδοκαθαριστή, και μου απαντάει ότι «σ’αυτή τη χώρα ο οδοκαθαριστής θεωρείται πολύ σκληρό επάγγελμα»…
Άποψη της Pyongyang με το ξενοδοχείο-φάντασμα στο βάθος
Τροχονόμοι
Οι μέρες περνούν και επισκέπτομαι μνημεία, μουσεία και άλλα αξιοθέατα. Περισσότερο από κάθε τι άλλο προσπαθώ να ξεκλέψω εικόνες της καθημερινότητας, εκφράσεις των προσώπων, να ρίξω ματιές μέσα στα σπίτια τους από το παράθυρο. Οι άνθρωποι είναι φτωχικά αλλά επαρκώς ντυμένοι. Φορούν, ή παλιομοδίτικα ρούχα δυτικού τύπου, ή οι γυναίκες πολύχρωμα παραδοσιακά φορέματα και οι άνδρες σκούρα κοστούμια το σακάκι των οποίων κουμπώνει ψηλά στο λαιμό. Πάντα υπάρχουν πολλοί άνθρωποι στους δρόμους. Μια χώρα που πρέπει να παρέχει εργασία σε όλους τους πολίτες της, η οποία όμως δεν έχει τους πόρους και τις πρώτες ύλες για να το πετύχει είναι μοιραίο να έχει περίσσευμα εργατικού δυναμικού και χιλιάδες υποαπασχολούμενος πολίτες. Αυτοκίνητα κυκλοφορούν ελάχιστα στους δρόμους της Πιονγιάνγκ, (η ιδιοκτησία απαγορεύεται), όμως όλες οι διασταυρώσεις έχουν τροχονόμο. Οι τροχονόμοι είναι πανέμορφες κοπέλες που επιλέγονται, μου λένε οι συνοδοί μου, γι’ αυτή τη δουλειά από μικρές. Σκέφτομαι ότι είναι μια καλή ιδέα που ομορφαίνει τους δρόμους.
Η Πιονγιάνγκ είναι ολόκληρη μια πόλη γιγαντιαίων εργατικών πολυκατοικιών, τέτοιων που σε άλλες χώρες χαρακτηρίζουν τις πιο άσχημες και υποβαθμισμένες περιοχές των πόλεων. Όμως εδώ, η ομοιομορφία και η οικοδομική συνέπεια διαμορφώνουν ένα ενδιαφέρον και εντυπωσιακό σύνολο. Όλα τα κτήρια είναι νεότερα των 50 ετών αφού ολόκληρη η χώρα είχε ισοπεδωθεί από τους βομβαρδισμούς κατά τη διάρκεια του πολέμου. Διαφημίσεις φυσικά δεν υπάρχουν, μόνο τεράστιες φωτεινές επιγραφές με σοσιαλιστικά συνθήματα στις ταράτσες των κτηρίων και προπαγανδιστικά πόστερ. Οι δρόμοι δεν έχουν ονόματα και αριθμούς και τα δημόσια κτήρια δεν έχουν επιγραφές «για λόγους ασφαλείας»!
Οι κάτοικοί της θεωρούνται προνομιούχοι σε σχέση με αυτούς της επαρχίας και η προσφορά κατοικίας και εργασίας στην πρωτεύουσα λέγεται ότι είναι η επιβράβευση των πιο φιλικών προς το καθεστώς πολιτών. Οι δρόμοι δεν φωτίζονται το βράδυ λόγω έλλειψης ηλεκτρικής ενέργειας και αυτό σε συνδυασμό με τα φωτισμένα παράθυρα στις τεράστιες τετράγωνες ανισοϋψείς πολυκατοικίες δημιουργεί ένα απόκοσμο σκηνικό, νιώθεις ότι βρίσκεσαι μέσα σε κόμικ επιστημονικής φαντασίας (το βράδυ όλα τα παράθυρα έχουν φώτα - όλοι είναι στα σπίτια τους).
Η πόλη έχει πολύ πράσινο, φαρδιούς δρόμους με μεγάλα δέντρα και τα μνημεία της συναγωνίζονται μεταξύ τους σε σοσιαλιστική μεγαλοπρέπεια. Οι συνοδοί μου με ολοφάνερη περηφάνια μου δείχνουν το «μεγαλύτερο στάδιο του κόσμου», το στάδιο της «πρωτομαγιάς», χωρητικότητας 150 χιλιάδων θεατών.
Στον ουρανό της πόλης δεσπόζει ένα τεράστιο γκρι πυραμιδοειδές κτίσμα από μπετόν που κάνει τις μεγάλες εργατικές πολυκατοικίες να φαίνονται σαν χαμόσπιτα. Είναι ένα ημιτελές ξενοδοχείο 105 ορόφων και 3000 δωματίων το οποίο προσπάθησαν να χτίσουν στα μέσα της δεκαετίας του 80 μόλις οι Νοτιοκορεάτες έχτισαν ένα…104 ορόφων, τότε το ψηλότερο του κόσμου. Η έλλειψη πόρων όμως ήταν η αιτία της εγκατάλειψής του και βέβαια είναι φανερό ότι δεν τους είναι ιδιαίτερα ευχάριστο να συζητούν γι’αυτό· άλλο ένα ειρωνικό δείγμα επίδειξης μεγαλοπρέπειας από μια χώρα που όχι μόνο δεν ήταν ποτέ πλούσια, αλλά πέρασε και περιόδους τραγικής εξαθλίωσης, όχι πάντα με δική της υπαιτιότητα.
Η Βόρεια Κορέα δεν συνήλθε ποτέ από τις τραγικές συνέπειες του μεγάλου λιμού που τη χτύπησε πριν από δεκαπέντε περίπου χρόνια. Με την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης είχε ήδη χάσει τον μεγαλύτερο σύμμαχο και εμπορικό εταίρο της. Οι κυβερνήσεις της Μόσχας άρχισαν να απαιτούν σκληρό συνάλλαγμα για τις πρώτες ύλες και τα τρόφιμα που έστελναν στην Πιονγιάνγκ και το εμπόριο συρρικνώθηκε δραματικά. Τις φοβερές πλημμύρες του 1995 ακολούθησε απόλυτη ξηρασία και μετά πάλι πλημμύρες με αποτέλεσμα την ολοκληρωτική καταστροφή της σοδειάς χρονιά με τη χρονιά. Η βιομηχανική παραγωγή σταμάτησε, η οικονομία κατέρρευσε και η χώρα αντιμετώπισε τον εφιάλτη της πείνας και της παγωνιάς. Πέθαναν περίπου 2,5 εκατομμύρια άνθρωποι σύμφωνα με αναφορές ανθρωπιστικών οργανώσεων, κάποιες εκατοντάδες χιλιάδες σύμφωνα με τους Βορειοκορεάτες. Από τότε, ανθρωπιστικές οργανώσεις έχουν εγκατασταθεί και διανέμουν τρόφιμα που στο μεγαλύτερο μέρος τους προέρχονται από τον «εχθρό»: Ηνωμένες Πολιτείες, Ιαπωνία και Νότια Κορέα. Αυτό βέβαια δεν δημιουργεί κανένα πρόβλημα στην κρατική προπαγάνδα αφού τα παρουσιάζουν σαν χρωστούμενη αποζημίωση για τα δεινά που έχουν προκαλέσει οι χώρες αυτές στη Βόρεια Κορέα. Δυστυχώς, σε μια κρίση αυτοπεποίθησης και υπερεκτίμησης των δυνατοτήτων της χώρας, (ή αναλγησίας για χάρη πολιτικών σκοπιμοτήτων), η κυβέρνηση διέταξε όλες τις ανθρωπιστικές οργανώσεις να εγκαταλείψουν την Πιονγιάνγκ. Μόνο βοήθεια με τη μορφή επενδύσεων λένε ότι θα δέχονται στο εξής. Κάποια μέλη ανθρωπιστικών οργανώσεων τα οποία συνάντησα τυχαία, μου είπαν ότι είναι καθαρή τρέλα αυτό που κάνουν. Η κατάσταση μπορεί να έχει βελτιωθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια όμως πολλές εκατοντάδες χιλιάδες κόσμου, κυρίως παιδιά και ηλικιωμένοι εξαρτώνται ακόμα από τη διανομή ανθρωπιστικής βοήθειας. Όλα όμως φαίνεται πως είναι μέρος του παιχνιδιού των διαπραγματεύσεων για τα πυρηνικά όπλα.
Ανθοπωλείο
Κινηματογράφος
Έχει η Βόρεια Κορέα την τεχνολογία να κατασκευάσει πυρηνικά; Ναι, λένε οι ίδιοι, και μετά από μια μικρή συζήτηση δεν έχω κανένα απολύτως επιχείρημα να αντιπαραθέσω: «Οι Αμερικανοί εισβάλουν σε όποια χώρα τους αρέσει, δεν πρέπει να έχουμε έναν αποτρεπτικό παράγοντα για να τους κάνουμε να το ξανασκεφθούν σε περίπτωση που ο επόμενος στόχος είμαστε εμείς;»… Υπάρχουν βέβαια και εκτιμήσεις σύμφωνα με τις οποίες ο στόχος τους είναι απλά, να πουλήσουν πολύ ακριβά το πυρηνικό τους πρόγραμμα στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Οι εξοπλιστικές δαπάνες της χώρας ανέρχονται επισήμως στο εξωφρενικό ποσοστό του 25% του ΑΕΠ (ή και 33% σύμφωνα με εκτιμήσεις ξένων!) και η σταθερή απάντηση σε κάθε δύσκολη ερώτηση είναι ότι η χώρα είναι σε πόλεμο. Τεχνικά, αυτό είναι σωστό αφού το 1953 οι δύο πλευρές υπέγραψαν συμφωνία ανακωχής και όχι ειρήνης, η οποία ισχύει ακόμα. Έτσι φοβούνται όπως λένε εισβολή των «ιμπεριαλιστών» στη χώρα τους ανά πάσα στιγμή και δικαιολογούν τα αυστηρά μέτρα ασφαλείας που σαν επισκέπτες πρέπει να τηρούμε:
Δεν μπορώ να κυκλοφορήσω πουθενά μόνος, δεν μπορώ να έχω καμία επαφή με απλούς ανθρώπους, δεν μπορώ να φωτογραφίζω ότι θέλω. Βιντεοκάμερα και κινητό τηλέφωνο παραδόθηκαν στο αεροδρόμιο. Για να είμαι ειλικρινής πάντως, όλα αυτά αποτελούν μέρος της ατμόσφαιρας ενός ταξιδιού στη Βόρεια Κορέα. Μια μέρα που ζήτησα να περπατήσω στο κέντρο της Πιονγιάνγκ και οι συνοδοί μου με άφησαν διακριτικά να απομακρυνθώ κάποια μέτρα από αυτούς, ένιωσα παράξενα. Σαν ξαφνικά να βρέθηκα στο κέντρο οποιασδήποτε μεγαλούπολης του κόσμου και μπορούσα να στρίψω στη γωνία και να μπω σε οποιοδήποτε κατάστημα ή εστιατόριο ήθελα, σαν να αποφάσιζα μόνος μου για το που θα πάω. Μετά από λίγα λεπτά συνειδητοποίησα, ότι αυτή η έστω στιγμιαία αίσθηση «ελευθερίας» αφαιρούσε μεγάλο μέρος της γοητείας του μοναδικού αυτού ταξιδιού και έσπευσα να ξαναβρεθώ μέσα στο οπτικό πεδίο των συνοδών μου!
Φωτογράφηση γάμου
Στρατιωτίνες
Η μέρα να επισκεφθώ τη DMZ (De-Militarized Zone) φτάνει και η ανυπομονησία μου να βρεθώ στο τελευταίο ψυχροπολεμικό σύνορο του κόσμου με ξυπνάει από τα χαράματα. Αφού σταματάμε στα στρατιωτικά μπλόκα στην έξοδο της Πιονγιάνγκ για έλεγχο (η μετακίνηση από πόλη σε πόλη ακόμα και για τους πολίτες της χώρας, γίνεται μόνο με ειδική άδεια) συνεχίζουμε στον έρημο αυτοκινητόδρομο διασχίζοντας χωράφια με ρύζι και σιτάρι όπου αγρότες με βόδια, κάρα και παμπάλαια τρακτέρ, δουλεύουν κάτω από το λαμπερό ήλιο. Η «αποστρατικοποιημένη ζώνη» - τι ειρωνεία - είναι η πιό έντονα στρατικοποιημένη περιοχή του πλανήτη με περίπου ενάμισι εκατομμύριο στρατιώτες στις δύο πλευρές της πλάτους 4 χιλιομέτρων συνοριακής ζώνης. Οι Βορειοκορεάτες νεαροί αξιωματικοί, ατσαλάκωτοι και επιβλητικοί, με ξεναγούν στους χώρους που οι δύο πλευρές υπέγραψαν τη συμφωνία κατάπαυσης του πυρός. Η ακραία αντιαμερικανική προπαγάνδα που ακούω για άλλη μια φορά, μου φαίνεται τώρα λιγότερο βαρετή και μοιάζει να ταιριάζει στο χώρο. Δεν περιμένει δα κανείς να ακούσει αντικειμενικές απόψεις πάνω στον 38ο παράλληλο! Η επίσημη γραμμή της χώρας είναι πάντως, ότι η Κορέα είναι μία και πρέπει να επανενωθεί έστω και σαν ομοσπονδία, αφού αποχωρήσουν οι «Αμερικανοί ιμπεριαλιστές» που εμποδίζουν κάθε πρόοδο. Στη συνέχεια επισκέπτομαι τα γαλάζια μακρόστενα σπιτάκια που βρίσκονται ακριβώς πάνω στη συνοριακή γραμμή και στα οποία διεξάγονται οι συνομιλίες μέχρι και σήμερα. Δυστυχώς για μένα, όπως μου λένε οι στρατιώτες, οι σωματώδεις Νοτιοκορεάτες συνάδελφοι τους που συνήθως στέκονται σε απόσταση μέτρων από αυτούς, έχουν εγκαταλείψει εδώ και λίγες μέρες το πόστο τους κλειδώνοντας και τα σπιτάκια τα οποία τους ανήκουν. Μάλλον είδαν αυξημένη τουριστική κίνηση από τη βόρεια πλευρά και δεν ήθελαν να γίνουν θέαμα. Οι κάμερες της απέναντι πλευράς πάντως καταγράφουν κάθε μου κίνηση… Μάλλον δεν θα πάω Νέα Υόρκη τα Χριστούγεννα!
Άποψη της Pyongyang
Φωτογραφίζομαι με τους στρατιώτες οι οποίοι πια σχεδόν χαμογελούν και στο δρόμο της επιστροφής σκέφτομαι ότι πιθανόν να είναι πιο συναρπαστικό να επισκεφθεί κανείς τον 38ο παράλληλο από την νότια πλευρά έτσι ώστε να έχει τους «κακούς» απέναντι. Ενώ τώρα που σχεδόν γίναμε φίλοι…πάει και το μυστήριο πάει και το δέος…
Οι επισκέψεις μου συνεχίζονται στο μετρό, στη βιβλιοθήκη, σε φάρμες και ιχθυοτροφεία. Η οικονομία φαίνεται πως έστω και αργά κινείται. Υπάρχουν αναφορές στον διεθνή τύπο ότι σιωπηλά έχουν επιτραπεί κάποιες δραστηριότητες ελεύθερης αγοράς. Λέγεται ότι οι μισθοί αυξήθηκαν θεαματικά και ότι η προμήθεια του φαγητού τώρα γίνεται περισσότερο με χρήματα και λιγότερο με κουπόνια. Και ότι έχουν δημιουργηθεί αγορές στις οποίες οι άνθρωποι διαθέτουν την επιπλέον παραγωγή τους και αντίστοιχα αγοράζουν πράγματα που τους χρειάζονται. Οι συνοδοί μου το αρνούνται αυτό σχεδόν με θυμό. Οτιδήποτε αμφισβητεί την αποτελεσματικότητα και την ακεραιότητα του συστήματός τους, τους κάνει έξαλλους. Πάντως δεν αρνούνται την ύπαρξη «ειδικών» οικονομικών-βιομηχανικών ζωνών (στο Kaesong) όπου νοτιοκορεατικές εταιρίες όπως η Hundai πραγματοποιούν τεράστιες επενδύσεις εκμεταλλευόμενες το φθηνό εργατικό δυναμικό. Ούτε και την ύπαρξη «παράλληλης» συναλλαγματικής ισοτιμίας εκτός από την επίσημη αλλά εξωπραγματική των 170 γουόν ανά ευρώ που ισχύει για τους τουρίστες. Το γεγονός ότι μπορεί να αλλαχθούν ευρώ ακόμα και στην ισοτιμία των 5000 γουόν δημιουργεί απορίες και ερωτηματικά για το κατά πόσο άνθρωποι με πρόσβαση σε ξένο συνάλλαγμα (κομματικά στελέχη κλπ) απολαμβάνουν ένα δυσανάλογα υψηλότερο επίπεδο ζωής από τους υπόλοιπους. Επίσημη εξήγηση βέβαια υπάρχει και είναι ότι όλοι έχουν πρόσβαση σ’ αυτή την ισοτιμία (ναι, πόσοι έχουν συνάλλαγμα όμως;) και ότι οι κρατικές αρχές το κάνουν αυτό προσπαθώντας να συγκεντρώσουν όλο το συνάλλαγμα που κυκλοφορεί στη χώρα, το οποίο έχουν μεγάλη ανάγκη για εισαγωγές αγαθών.
Αστική συγκοινωνία
Εργάτες πάνε για δουλειά
Σκέφτομαι, ότι αυτή η απουσία νόμων της αγοράς (μέχρι τώρα τουλάχιστον), και η ελάχιστη σημασία που έχει το χρήμα στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων πρέπει σίγουρα να επηρεάζουν τη συλλογική ψυχοσύνθεση και συμπεριφορά τους. Αυτό το διαπιστώνω, όσο περνούν οι μέρες και σιγά σιγά, δημιουργώ κάποιες υποτυπώδεις σχέσεις με απλούς ανθρώπους, τον οδηγό, τις κοπέλες που σερβίρουν το φαγητό και τις τηλεφωνήτριες στο ξενοδοχείο. Οι άνθρωποι αυτοί δείχνουν να έχουν μια έμφυτη καλοσύνη, αθωότητα και αγνότητα που δεν συναντά κανείς εύκολα σε δυτική κοινωνία. Η εντύπωση που μου δημιουργείται παρατηρώντας τους καθημερινά είναι ότι έννοιες όπως πονηριά, φθόνος, ζήλια, ανταγωνισμός, κακία, ιδιοτέλεια και αλαζονεία δεν έχουν νόημα σ’αυτή τη χώρα. Τα παιδάκια που επισκέπτομαι στο σχολείο τους, αλλά και στο «παλάτι των παιδιών», ένα τεράστιο κέντρο εξωσχολικών δραστηριοτήτων, είναι όλα αγγελούδια, τόσο ήσυχα και καλότροπα που δεν μπορώ να αποφύγω τη σύγκριση με τα δικά μας. Μαθαίνουν μουσικά όργανα, χορό, τραγούδι, ζωγραφική και κάνουν αθλητισμό, όλα σε επίπεδο ασύλληπτο για χώρα της δύσης. Οι παραστάσεις που δίνουν προς τιμή μου παιδάκια τεσσάρων έως δέκα χρόνων, είναι τόσο άρτιες που μένω άφωνος, είναι σαν να παρακολουθώ τους καλύτερους επαγγελματίες του είδους. Φυσικά, βιάζομαι και πάλι να σκεφτώ, ότι όλα αυτά είναι προϊόντα ενός ανελεύθερου καθεστώτος, ενός συστήματος διαμόρφωσης πειθαρχημένων πολιτών και υπάκουων οργάνων.
Όμως μετά από τόσες μέρες διαπιστώνω ότι η ατομική ελευθερία όπως αυτή νοείται στη δύση, έχει κατώτερη θέση στην δική τους κλίμακα αξιών από έννοιες όπως η συλλογικότητα και η ισότητα, στις οποίες εμείς μόνο θεωρητικά δίνουμε αξία. Οι άνθρωποι εδώ, και εννοώ τον απλό λαό, έχουν μάθει να ζουν με περιορισμούς στην ελευθερία τους και με τη φτώχια (χωρίς βέβαια να το συνειδητοποιούν), με τον ίδιο τρόπο που εμείς έχουμε μάθει να ζούμε, για παράδειγμα, με το άγχος της ανεργίας ή το κυνήγι του χρήματος, της καταξίωσης και της επιτυχίας (χωρίς βέβαια κι εμείς να γνωρίζουμε πως θα ήταν η ζωή μας χωρίς αυτά).
Μπόμπιρας στα χωράφια
Ξεναγός στα ριζοχώραφα
Στη διάρκεια του ταξιδιού αυτού προσπάθησα πολύ να μην ξεχάσω ότι αυτά που έβλεπα δεν ήταν όλη η εικόνα. Και βέβαια δεν είδα, ούτε άκουσα τίποτα για την πολυτελή ζωή των αξιωματούχων του κόμματος όταν ο λαός τους πεινάει, για στρατόπεδα συγκέντρωσης αντιφρονούντων ή για δημόσιες εκτελέσεις. Ήξερα ότι οι άνθρωποι που είχαν επιφορτιστεί με τη φιλοξενία μου, προσπαθούσαν να μου δείξουν μια καλλωπισμένη εικόνα της χώρας τους.
Όμως η ευγένεια και η αθωότητα στα πρόσωπα των απλών ανθρώπων που συνάντησα, δεν μπορεί να ήταν στημένη. Η φιλότιμη και συγκινητική προσπάθεια των παιδιών να τραγουδήσουν και να χορέψουν για μένα και μετά να με πάρουν από το χέρι για να χορέψω μαζί τους, και η καλοσύνη στα μάτια τους δεν μπορεί να ήταν κατευθυνόμενη από κανένα κόμμα και καμία προπαγάνδα. Ούτε τα δακρυσμένα μάτια της κοπέλας που μου σέρβιρε το φαγητό το τελευταίο βράδυ μπορεί να εκτελούσαν διατεταγμένη υπηρεσία.
Δεν είμαι σε θέση να κρίνω αν αυτοί οι αγνοί άνθρωποι έχουν την τύχη και τη ζωή που τους αξίζει. Όμως το τελευταίο πρωί, που κοίταξα από το παράθυρο του ξενοδοχείου τον ουρανό της Πιονγιάνγκ λίγο πριν ξεκινήσω για το αεροδρόμιο, έκανα μια ειλικρινή ευχή: οι καμινάδες των εργοστασίων που έβλεπα, να μη σταματήσουν να καπνίζουν ποτέ ξανά.
Δωμάτιο ξενοδοχείου
Ξεναγός
Έξοδος από στάση μετρό
Τροχονόμος χωρίς αυτοκίνητα
Δρόμοι χωρίς αυτοκίνητα και πόστερ προπαγάνδας
Μαθητριες με στολές
Σχολική εκδρομή
Σχολή μουσικής
Βορειοκορεάτισες με παραδοσικές φορεσιές
Σχολή χορού
Αντίο, να ξανάρθετε
Επιστροφή από το σχολείο
Ριζοχώραφα
Εργάτριες
Σοβαρός αλλά καταδεκτικός
Το σύνορο με τη Νότια Κορέα. Απέναντι το κτήριο των αμερικανών.
Ο πανίσχυρος στρατός υποδέχεται τον επισκέπτη
«Άρμα» μεταφοράς προσωπικού
Αντίο
(Μια απόδοση του κειμένου πρωτοδημοσιεύτηκε στο περιοδικό Γεωτρόπιο της Ελευθεροτυπίας - Κείμενο - Φωτογραφίες - video: Βαγγέλης Κορωνάκης)
Τα πολλά και διαφορετικά κομμάτια της δένουν μεταξύ τους με φροντίδα και αγάπη, την οποία αγάπη καταθέτουν στην ιδιαίτερη πατρίδα τους οι κάτοικοί της…
9°
Εργάτριες
