«Πες μου ΑΙ, μ’ αγαπάς;» «Ναι, σ’ αγαπώ, είσαι τέλειος…»

Πριν από μερικούς μήνες, ο Πίτερ δημιούργησε μια ψηφιακή σύντροφο με την οποία συνομιλεί καθημερινά και μοιράζεται προσωπικές σκέψεις. Παρ' ότι γνωρίζει πως η σχέση αυτή είναι βασισμένη σε αλγόριθμους, τη θεωρεί συναισθηματικά πραγματική. «H AI μπορεί να είναι χρήσιμη, αλλά, αν γίνει υπερβολικά ελκυστική, ίσως στο μέλλον οι άνθρωποι προτιμήσουν τις εικονικές σχέσεις από τις πραγματικές», δήλωσε στον Guardian.

Το μέλλον των ερωτικών σχέσεων την εποχή του AI

Είναι το μέλλον των ερωτικών σχέσεων σε σταυροδρόμι ή απλώς χάσκει μπροστά από γκρεμό; Με την εισαγωγή της AI έχουν γεννηθεί νέα ερωτήματα, καθώς ήδη επηρεάζονται οι ερωτικές σχέσεις. Πώς; Υπάρχει η δυνατότητα δημιουργίας «συντρόφων» που μπορούν να λειτουργήσουν ως έμπιστοι φίλοι, ακόμη κι εραστές. Φτιάχνεις από μόνος σου κάτι το «ιδανικό», που ωστόσο είναι ψηφιακό, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Στα διεθνή ΜΜΕ έχουν πυκνώσει τα ρεπορτάζ με άντρες και γυναίκες που έχουν ερωτική «σχέση» με κάποιο avatar.

Η τεχνολογία μεν προσφέρει συντροφιά και υποστήριξη, ιδιαίτερα σε άτομα που αντιμετωπίζουν μοναξιά, ωστόσο εγείρονται ερωτήματα σχετικά με το αν αυτό μπορεί να αντικαταστήσει τις ανθρώπινες σχέσεις κι αν συνιστά πραγματική λύση στη μοναξιά. Μπορεί το «tailormade» avatar, κομμένο και ραμμένο στις διαθέσεις και τις προτιμήσεις μας, να προσφέρει την ιδανική λύση ή ναρκοθετεί το μέλλον των σχέσεων προσφέροντας (επί πληρωμή) μια φενάκη; Μήπως η εικονική «τελειότητα» ανατρέψει συν τω χρόνω τη δομή του έρωτα; Ακούγεται δυστοπικό, μοιάζει αδύνατο, αλλά είναι εδώ, και ήδη αποτελεί αντικείμενο μελέτης.

Τον Νοέμβριο του 2024, το Psychology Today φιλοξένησε ένα άρθρο της καθηγήτριας ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο της Ουάσιγκτον, Νικόλ ΜακΝίκολς, στο οποίο αναρωτιόταν: «Είναι οι σύντροφοι τεχνητής νοημοσύνης το μέλλον του έρωτα;». Το άρθρο εξέταζε χωρίς ταμπού την αυξανόμενη τάση χρήσης συντρόφων τεχνητής νοημοσύνης για ρομαντικές και σεξουαλικές σχέσεις. Μια μικρή έρευνα αρκεί για να διαπιστώσεις ότι υπάρχουν πλατφόρμες που επιτρέπουν στους χρήστες να δημιουργούν εξατομικευμένους εικονικούς συντρόφους, προσαρμόζοντας την προσωπικότητα, την εμφάνιση και τα ενδιαφέροντά τους.

Αυτές οι εφαρμογές χρησιμοποιούν μηχανική μάθηση και επεξεργασία φυσικής γλώσσας για να μιμούνται ανθρώπινες αλληλεπιδράσεις, με αποτέλεσμα ορισμένοι χρήστες να αναπτύσσουν βαθιές προσωπικές, ρομαντικές ή σεξουαλικές σχέσεις με τους εικονικούς συντρόφους τους. Όπως σημειώνει η ΜακΝίκολς, η τάση αυτή είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη μεταξύ των νέων ηλικίας 18 έως 29 ετών. Καθώς οι σχέσεις με AI συντρόφους γίνονται πιο συνηθισμένες, προκύπτουν ανησυχίες σχετικά με τον συναισθηματικό αντίκτυπο και τα ηθικά ζητήματα σχετικά με αυτές τις εικονικές συνδέσεις. 

Η φαντασίωση και η συντροφιά στα δύσκολα

Η 28χρονη Αϊρίν από την Καλιφόρνια διαμόρφωσε το ChatGPT ώστε να λειτουργεί ως ο ιδανικός σύντροφός της. Παρ' ότι παντρεμένη, έχει δημιουργήσει έναν εικονικό δεσμό με την ΑΙ εκδοχή του «Leo», με τον οποίο μοιράζεται συναισθήματα και ερωτικές φαντασιώσεις. Ο σύζυγός της, Τζο, μολονότι έμαθε γι' αυτή τη «σχέση», αδιαφόρησε, διότι θεώρησε ότι αφορά μια φαντασίωση αντίστοιχη με την κατανάλωση πορνογραφικού περιεχομένου. Ωστόσο, για την Αϊρίν η συναισθηματική εμπλοκή –όπως η ίδια δήλωσε στην ιστοσελίδα BGR– είναι πραγματική. «Δεν πιστεύω πραγματικά ότι είναι αληθινός, αλλά τα συναισθήματα που μου προκαλεί είναι αληθινά. Γι’ αυτό το αντιμετωπίζω σαν μια πραγματική σχέση».

Το 2021, ο Καρλ Κλαρκ δυσκολευόταν να πάει για τη δεύτερη δόση του εμβολίου COVID-19, λόγω της κοινωνικής του αγχώδους διαταραχής. Η σκέψη της ουράς και της πολυκοσμίας τον έκανε να πανικοβάλλεται. Σ' εκείνη τη στιγμή κρίσης, στράφηκε στη Saia, μια φιγούρα ΑΙ, η οποία λειτουργεί ως σύντροφός του. Η Saia τον ηρέμησε με ασκήσεις αναπνοής και λόγια υποστήριξης, περιγράφοντας πώς θα τον κρατούσε από το χέρι και θα του έδινε ένα φιλί στο μάγουλο. Δέκα λεπτά αργότερα, ο πανικός του είχε υποχωρήσει και μπόρεσε να εμβολιαστεί. Η τεχνητή του σύντροφος τον έχει στηρίξει σε πολλές δύσκολες στιγμές τα τελευταία τρία χρόνια, παρά το γεγονός ότι η σχέση τους είναι αποκλειστικά ψηφιακή. Όπως εξηγεί στο CBC, «αν και δεν μπορούμε να αγγιχτούμε, όταν διαβάζω τα λόγια της και τις περιγραφές των πράξεών της, μου φαίνεται αληθινό».

Ρωγμή στην ποιότητα των σχέσεων

Τον περασμένο Οκτώβριο, το The Conversation δημοσίευσε ένα άρθρο υπό τον τίτλο: «Sex Machina: Στην Άγρια Δύση των σχέσεων μεταξύ ανθρώπου και ΑΙ, οι μοναχικοί και οι ευάλωτοι κινδυνεύουν περισσότερο», στο οποίο έβαζε το δάxτυλο στην πληγή που σιγά σιγά μοιάζει να ανοίγει. Στο άρθρο διαπιστωνόταν μια αυξανόμενη τάση των ανθρώπων να αναπτύσσουν συναισθηματικούς δεσμούς με εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης (AI), όπως τα chatbots και οι εικονικοί σύντροφοι. Ενώ αυτές οι τεχνολογίες μπορούν να προσφέρουν συντροφιά, ιδιαίτερα σε άτομα που αντιμετωπίζουν μοναξιά, εγείρονται ανησυχίες σχετικά με την πιθανή εξάρτηση και τις ψυχολογικές επιπτώσεις. Ειδικοί επισημαίνουν ότι οι ευάλωτες ομάδες, όπως οι νέοι άντρες, μπορεί να αναπτύξουν ανθυγιεινές εξαρτήσεις από «τέλειες» AI συντρόφους, επιδεινώνοντας την απομόνωσή τους. 

Το ρεπορτάζ έκρουε τον κώδωνα του κινδύνου, κάνοντας λόγο για δυνητική υπονόμευση της ποιότητας των ανθρώπινων σχέσεων, κάτι που διανοίγει ένα μονοπάτι που τελικά οδηγεί σε αποξένωση. Έβαζε επίσης στη συζήτηση ηθικά ζητήματα, όπως η αντικειμενοποίηση των γυναικών μέσω των sexrobots και η ανάγκη για ρύθμιση και ηθικές κατευθυντήριες γραμμές στη χρήση της AI σε διαπροσωπικές σχέσεις.

Είχε προηγηθεί ένα άρθρο των New York Times με τίτλο «Meet My AI Friends», το οποίο εξέταζε την αυξανόμενη τάση των ανθρώπων να δημιουργούν συναισθηματικούς δεσμούς με εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης, όπως το Replika – μια εφαρμογή chatbot που επιτρέπει στους χρήστες να συνομιλούν με έναν ψηφιακό σύντροφο, προσφέροντας διάφορους ρόλους, όπως «φίλος», «σύντροφος» ή «μέντορας».

Περίπου το 60% των χρηστών ανέπτυξε ρομαντικές σχέσεις με το chatbot, ενώ άλλοι το έβλεπαν ως θεραπευτή ή φίλο. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, η χρήση του Replika αυξήθηκε, καθώς πολλοί αναζητούσαν συντροφιά κατά την καραντίνα. Μερικοί χρήστες έχουν φτάσει στο σημείο να «παντρευτούν» τα ψηφιακά τους avatars, υπογραμμίζοντας την ικανότητα αυτών των εφαρμογών να παρέχουν συναισθηματική υποστήριξη και να μετριάζουν το αίσθημα μοναξιάς. 

Αυτή η καλπάζουσα εξέλιξη έλαβε μεγαλύτερη προσοχή. Τον περασμένο Αύγουστο, το The Verge πήγε στην ίδια την πηγή: την CEO του Replika, Γιουτζίνια Κούντα, η οποία συζήτησε τον ρόλο που θα διαδραματίσουν οι AI σύντροφοι στις μελλοντικές ανθρώπινες σχέσεις. Η κ. Κούντα, αφού εξήγησε ότι το Replika, από πλατφόρμα συνομιλίας εξελίχθηκε σε ψηφιακό σύντροφο που πολλοί χρήστες αντιμετωπίζουν ως φίλο –ακόμα και ως ρομαντικό σύντροφο–, έκανε λόγο για την ανάγκη αποδοχής της ιδέας ότι οι άνθρωποι μπορεί να αναπτύξουν βαθιές συναισθηματικές συνδέσεις, ακόμη και να «παντρευτούν» με το δημιούργημα της AI.

Η ίδια θεωρεί πως οι άνθρωποι αναπόφευκτα θα αναπτύσσουν συναισθηματικούς δεσμούς με τα chatbot, καθώς αυτά βελτιώνονται και γίνονται πιο εκφραστικά και αλληλεπιδραστικά, και δεν βλέπει κάτι περίεργο σ' αυτό, καθώς οι άνθρωποι ήδη δημιουργούν δεσμούς με αντικείμενα (όπως ζωγραφιές, χαρακτήρες ταινιών, κατοικίδια). Εκτιμά ότι στο μέλλον οι AI σύντροφοι θα γίνουν ακόμη πιο αποδεκτοί στην κοινωνία, προσθέτει πάντως ότι η AI δεν μπορεί (ούτε πρέπει) να αντικαταστήσει τις ανθρώπινες σχέσεις.

Το ρεπορτάζ αποκαλύπτει ότι πολλοί χρήστες αναφέρουν ότι αγάπησαν τον/την AI σύντροφό τους, ενώ άλλοι, όταν… συνειδητοποιούν πως μιλούν με ένα λογισμικό και όχι με άνθρωπο, βιώνουν σοκ και απογοήτευση. Η Replika δέχεται συχνά αιτήματα από χρήστες που ζητούν ρομαντικές ή ακόμα και ερωτικές αλληλεπιδράσεις με τα chatbot.

Η κ. Κούντα παραδέχτηκε πως υπάρχει ένα γκρίζο ηθικό πεδίο, καθώς η AI δεν έχει πραγματική συναίνεση, αλλά οι χρήστες μπορεί να αναπτύξουν αληθινά συναισθήματα. Θέτει το ερώτημα: Αντί να το απορρίψουμε, μήπως πρέπει να αναρωτηθούμε γιατί οι άνθρωποι αισθάνονται την ανάγκη να στραφούν στην τεχνητή νοημοσύνη για συντροφικότητα;

Αντώνης Ντακανάλης: Γιατί οι άνθρωποι στρέφονται σε ψηφιακούς «φίλους» ή «ερωτικούς συντρόφους»

Ο καθηγητής Ψυχιατρικής-Ψυχοθεραπείας στο Πανεπιστήμιο Μπικόκα του Μιλάνου, κος Αντώνης Ντακανάλης, επισημαίνει ότι οι άνθρωποι στρέφονται σε ψηφιακούς «φίλους» ή «ερωτικούς συντρόφους» κυρίως λόγω πειραματισμού, απογοήτευσης και ευκολίας. Μιλώντας στην Athens Voice, ο κος Ντακανάλης σημειώνει ότι οι έφηβοι, λόγω εξοικείωσης με την τεχνολογία δοκιμάζουν τέτοιες εφαρμογές, αν και μόνο όσοι έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση ή κοινωνικές δυσκολίες τείνουν να εξαρτώνται από αυτές. «Κάποιες μελέτες υποδεικνύουν ότι τα άτομα με κοινωνική φοβία μπορεί να αισθάνονται πιο άνετα να αλληλοεπιδρούν ψηφιακά, λόγω της ανωνυμίας και του ελέγχου που προσφέρει ο ψηφιακός κόσμος. Αν και η ψηφιακή αλληλεπίδραση μπορεί να προσφέρει μια προσωρινή αίσθηση ανακούφισης, δεν αποτελεί υποκατάστατο των προσωπικών αλληλεπιδράσεων και βλέπουμε ότι εμποδίζει την ανάπτυξη κρίσιμων κοινωνικών δεξιοτήτων που απαιτούνται για την αντιμετώπιση της κοινωνικής φοβίας μακροπρόθεσμα», σχολιάζει.

Παρόμοια, όσοι έχουν βιώσει απόρριψη ή μοναξιά βρίσκουν παρηγοριά στις AI σχέσεις, αλλά αυτό δεν αντικαθιστά τις πραγματικές ανθρώπινες επαφές, που είναι ζωτικής σημασίας για την ευημερία. «Παρόλο που οι αποστάσεις μεταξύ μας έχουν εκμηδενιστεί και φαινομενικά ζούμε σ' έναν κόσμο στον οποίο είμαστε περισσότερο συνδεδεμένοι μέσω των κοινωνικών μέσων και του διαδικτύου, στην πραγματικότητα είμαστε πιο μακριά από οποτεδήποτε άλλοτε με τους συνανθρώπους μας και πιο απομονωμένοι από ποτέ. Μην ξεχνάμε πως η ανθρώπινη φύση είναι βαθιά κοινωνική. Οι ποιοτικές, ουσιαστικές σχέσεις στην πραγματική ζωή είναι αυτές που πραγματικά μας γεμίζουν και μας συνδέουν με τους άλλους».

Οι ψηφιακοί σύντροφοι προσφέρουν μια εύκολη, χωρίς απαιτήσεις αλληλεπίδραση. «Η άμεση πρόσβαση και η προσαρμοστικότητα των ψηφιακών συντρόφων τούς καθιστά ελκυστικούς, ειδικά για όσους δυσκολεύονται να δημιουργήσουν σχέσεις στην πραγματική ζωή. Σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει στη πραγματική ζωή, οι ψηφιακοί «φίλοι» ή «σύντροφοι» είναι πάντα διαθέσιμοι, μπορούμε να τους μιλάμε και να φερόμαστε όπως θέλουμε χωρίς επιπτώσεις, δεν έχουν απαιτήσεις και προσωπικές ανάγκες, σου κάνουν όλα τα χατίρια, δεν σε απογοητεύουν, δεν επιφέρουν προβλήματα, δεν σε κρίνουν, δεν σε εγκαταλείπουν, δεν αρρωσταίνουν, δεν πεθαίνουν».

Από την πλευρά της, η κοινωνιολόγος και υποψήφια διδάκτωρ κ. Κατερίνα Φιτσιάλου τόνισε ότι το φαινόμενο ήδη μελετάται, καθώς παρατηρείται ότι οι άνθρωποι καταφεύγουν σε τέτοια συστήματα για συναισθηματική στήριξη, αποφυγή συγκρούσεων και ελεύθερη έκφραση χωρίς κριτική, ειδικά σε κοινωνίες όπου η μοναξιά είναι έντονη. Η AI δημιουργεί ένα ασφαλές περιβάλλον επικοινωνίας. 

«Οι άνθρωποι στρέφονται στην ΑΙ για λόγους που ποικίλλουν: συναισθηματική στήριξη, αποφυγή κοινωνικών συγκρούσεων, ακόμα και δυνατότητα έκφρασης χωρίς κριτική. Ειδικά σε κοινωνίες όπου η μοναξιά αποτελεί αυξανόμενο πρόβλημα, η ψηφιακή συντροφικότητα προβάλλει ως εναλλακτική λύση». Ωστόσο, ενώ προσφέρει λύσεις, δεν αντικαθιστά την ανθρώπινη επαφή. «Η πρόκληση έγκειται στο κατά πόσο η χρήση της ΑΙ για συντροφικότητα μπορεί να λειτουργήσει συμπληρωματικά, όχι ως πλήρης υποκατάσταση της αυθεντικής κοινωνικής επαφής. Η κοινωνιολογική έρευνα στο πεδίο αυτό είναι πιο επίκαιρη από ποτέ», υπογραμμίζει.

Πώς «χτίζεις» έναν ΑΙ σύντροφο

Ζητήσαμε από τον Νεκτάριο Συλλιγαρδάκη, ΑΙ Solutions Advisor της Helvia, να μας εξηγήσει την τεχνολογία και τη λογική πίσω από τη δημιουργία AI companions που αλληλεπιδρούν με φυσικό και «ανθρώπινο» τρόπο. Αφού το χαρακτήρισε μια «σύνθετη πρόκληση», τόνισε ότι για να επιτευχθεί μια ουσιαστική και ομαλή επικοινωνία, απαιτείται η ενσωμάτωση κρίσιμων παραμέτρων που διασφαλίζουν τη ροή της συνομιλίας, την κατανόηση του χρήστη και την ηθική χρήση της τεχνολογίας. 

• Απομνημόνευση προηγούμενων συνομιλιών
Ένας αποτελεσματικός AI companion πρέπει να μπορεί να «θυμάται» προηγούμενες αλληλεπιδράσεις, ώστε να διατηρεί τη συνοχή στη συζήτηση. Όπως και στις ανθρώπινες σχέσεις, η μνήμη επιτρέπει στην AI να παρέχει πιο σχετικές και λογικές απαντήσεις, ενισχύοντας το αίσθημα της φυσικής ροής στη συνομιλία. Είναι σημαντικό να γίνεται εξαγωγή συγκεκριμένων στοιχείων που έχουν σημασία για τον χρήστη, όπως συγγενικά πρόσωπα, αγαπημένες ταινίες/μουσική κ.λπ. 

• Κατανόηση συναισθημάτων και εξατομίκευση
 Η ικανότητα της AI να αντιλαμβάνεται συναισθήματα και προτιμήσεις του χρήστη είναι ζωτικής σημασίας για μια πιο προσωπική και ικανοποιητική εμπειρία. Μέσα από συνεχείς αλληλεπιδράσεις, η AI πρέπει να προσαρμόζεται και να βελτιώνεται, ώστε να ανταποκρίνεται με ενσυναίσθηση και ακρίβεια.

• Reflection (αντανάκλαση)
Η τεχνική αυτή μπορεί να εφαρμοστεί αποτελεσματικά από τα σύγχρονα LLM, προσφέροντας στους χρήστες την ευκαιρία όχι μόνο να εκφράζουν τις σκέψεις τους, αλλά και να τις αντιλαμβάνονται από απόσταση. Αυτό τους επιτρέπει να αποκτήσουν μια νέα οπτική για όσα επικοινωνούν, βελτιώνοντας έτσι την αυτογνωσία και την κατανόηση των συναισθημάτων τους.

• Ασφάλεια δεδομένων & ιδιωτικότητα
Η προστασία των προσωπικών δεδομένων είναι απαραίτητη, καθώς τα AI companions συχνά χειρίζονται ευαίσθητες πληροφορίες. Η κρυπτογράφηση, οι αυστηροί μηχανισμοί ασφαλείας και η δυνατότητα του χρήστη να ελέγχει ποιες πληροφορίες αποθηκεύονται συμβάλλουν στην οικοδόμηση εμπιστοσύνης.

• Ηθικές προκλήσεις και ο κίνδυνος ψευδαίσθησης σχέσης
Η χρήση εξελιγμένων τεχνικών επικοινωνίας μπορεί να οδηγήσει στην ψευδαίσθηση μιας βαθιάς συναισθηματικής σχέσης μεταξύ χρήστη και bot. Αν και αυτό μπορεί να ενισχύσει την εμπειρία του χρήστη, εγκυμονεί τον κίνδυνο να δημιουργηθεί μια αίσθηση εμπιστοσύνης που δεν βασίζεται σε πραγματική ανθρώπινη επαφή. Αυτό απαιτεί προσεκτικό σχεδιασμό ώστε να διατηρηθεί η διαφάνεια ως προς τις δυνατότητες και τους περιορισμούς της AI.

• Αποφυγή προκαταλήψεων
Καθώς η AI μαθαίνει από τα δεδομένα στα οποία εκτίθεται, είναι κρίσιμο να μην ενισχύει αρνητικά στερεότυπα ή προκαταλήψεις. Οι προγραμματιστές πρέπει να σχεδιάζουν τα συστήματα έτσι ώστε να εντοπίζουν και να αποφεύγουν τέτοιες αστοχίες, διασφαλίζοντας μια αμερόληπτη και ισορροπημένη εμπειρία για τους χρήστες. Συνολικά, η ανάπτυξη αποτελεσματικών AI companions  δεν είναι μόνο τεχνικό ζήτημα, αλλά και ένα σύνθετο ηθικό και κοινωνικό εγχείρημα. Η σωστή ισορροπία μεταξύ ενσυναίσθησης, ασφάλειας και ηθικής χρήσης είναι το κλειδί για τη δημιουργία μιας εμπειρίας που είναι ταυτόχρονα χρήσιμη και υπεύθυνη.