Πώς μπορεί η επιστήμη της Αστρονομίας να καταστεί προσιτή προς όλους;

Αστεροειδείς, γαλαξίες, πλανήτες, εξερεύνηση του κοντινού και μακρινού διαστήματος, απεικονίσεις του σύμπαντος. Και ποιος δεν έχει μαγευτεί από την θέαση ενός έναστρου ουρανού; Η Αστρονομία, που ενθουσιάζει και εμπνέει μικρούς και μεγάλους, εμπλέκει στη μελέτη της ποικίλους τομείς θετικών επιστημών αποτελώντας έναν διαθεματικό επιστημονικό τομέα. Σε μια εποχή που οι τεχνολογικές εξελίξεις τρέχουν, η διάδοση και η επικοινωνία της Αστρονομίας προς το ευρύ κοινό αποκτά ακόμα μεγαλύτερη σημασία. Για τον νέο ρόλο της ως εθνική συντονίστρια διάχυσης της Αστρονομίας αλλά και για το ποια θα μπορούσε να είναι η μελλοντική κατεύθυνση της Αστρονομίας με βάση τα σύγχρονα επιστημονικά επιτεύγματα μιλά στην ATHENS VOICE η Αστροφυσικός Δρ. Φιορη - Αναστασία Μεταλληνού.  

Η μελλοντική κατεύθυνση της Αστρονομίας - Η Αστροφυσικός Δρ. Φιορη - Αναστασία Μεταλληνού απαντά στην ATHENS VOICE

Τι σημαίνει ο τίτλος εθνική συντονίστρια διάχυσης της Αστρονομίας και από ποιον φορέα προκύπτει; 

Πρόκειται για έναν τίτλο που αποδίδει η Διεθνής Αστρονομική Ένωση, σε εκπροσώπους της σε όλον τον κόσμο με σκοπό την διάδοση και επικοινωνία της Αστρονομίας προς το ευρύ κοινό. Η θέση γίνεται με επιλογή και έχει εθελοντικό χαρακτήρα.

Η Διεθνής Αστρονομική Ένωση - International Astronomical Union (IAU) ιδρύθηκε το 1919 και την απαρτίζουν πλέον πάνω από 12.000 αστρονόμοι από 92 χώρες του κόσμου. Αξίζει να αναφέρουμε ότι ο Δημήτριος Αιγινίτης, αστρονόμος, και Δ/ντης του Αστεροσκοπείου Αθηνών από το 1890 έως το 1934, αποτέλεσε από τα ιδρυτικά μέλη της IAU.

Σκοπός της IAU είναι να προάγει την Αστρονομία σε ότι αφορά την έρευνα, την διάχυση της επιστήμης, την εκπαίδευση και την ανάπτυξη, μέσω διεθνών συνεργασιών. Τα μέλη της, διαρθρωμένα σε τμήματα, επιτροπές και ομάδες εργασίας, είναι επαγγελματίες αστρονόμοι από όλο τον κόσμο, σε επίπεδο διδακτορικού διπλώματος και όχι μόνο, οι οποίοι εργάζονται στην έρευνα, την εκπαίδευση και την προβολή της αστρονομίας. 

Ποιος είναι ο σκοπός των συντονιστών διάχυσης της Αστρονομίας; 

Το γραφείο διάχυσης της Αστρονομίας (Office for Astronomy Outreach) της Διεθνούς Αστρονομικής Ένωσης ασχολείται με την διάδοση της Αστρονομίας στο ευρύ κοινό και για το σκοπό αυτό επιλέγει από κάθε χώρα - μέλος της IAU συντονιστές – εκπροσώπους της που εργάζονται σε αυτή την κατεύθυνση.

Ο ρόλος των συντονιστών διάχυσης είναι η υλοποίηση των πρωτοβουλιών προβολής της IAU σε εθνικό επίπεδο, η διάδοση των επιστημονικών πληροφοριών και η γεφύρωση με τις τοπικές κοινότητες επαγγελματιών και ερασιτεχνών αστρονόμων και άλλων τοπικών φορέων εκπαίδευσης και πολιτισμού. 

Οι εθνικοί συντονιστές προβολής - διάχυσης της Αστρονομίας έχουμε την δυνατότητα να προτείνουμε πρωτότυπες δράσεις και συνεργασίες τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο, ώστε να καταστεί η επιστήμη της Αστρονομίας προσιτή σε όλους.

Προσωπικά, καθώς εργάζομαι συστηματικά τα τελευταία χρόνια στην κατεύθυνση της επικοινωνίας της Αστρονομίας προς το ευρύ κοινό και τους μαθητές, είμαι ιδιαίτερα χαρούμενη που έχω πλέον την ευκαιρία να επεκτείνω την δραστηριότητα και τις συνεργασίες μου σε διεθνές επίπεδο. 

Στη χώρα μας υπάρχει κοινό όλων των ηλικιών που ενδιαφέρεται για την Αστρονομία και άνθρωποι που διαθέτουμε τις γνώσεις και τα ταλέντα της επικοινωνίας της επιστημονικής πληροφορίας. Έχουμε λοιπόν το χρέος να συμβάλλουμε στην επιστημονική καλλιέργεια του κοινού σε εθνικό επίπεδο και να δημιουργούμε τις προϋποθέσεις για να εμπνέονται οι νέοι και οι μαθητές, ώστε να αναδεικνύονται οι επιστήμονες του μέλλοντος.

Πόσοι είναι οι συντονιστές που έχουν επιλεγεί για την χώρα μας; 

Για την χώρα ως συντονιστές διάχυσης της Αστρονομίας έχουμε επιλεγεί, εκτός από εμένα, που είμαι αστρονόμος και υπεύθυνη επικοινωνίας της Αστρονομίας στο Κέντρο Επισκεπτών Θησείου του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, οι: 

Μαργαρίτα Μεταξά, αστροφυσικός και καθηγήτρια Αρσακείου, της οποίας της ζητήθηκε να συνεχίσει για την επόμενη τριετία στην θέση αυτή και ο Δημήτρης Μαραγκός, επικοινωνιολόγος και υπεύθυνος διάχυσης αποτελεσμάτων ευρωπαϊκών προγραμμάτων από το Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Συστημάτων Επικοινωνιών και Υπολογιστών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου.

Εκτός από την δραστηριότητα που ο καθένας μας ανεξάρτητα αναπτύσσει στην διάδοση της Αστρονομίας, ξεκινήσαμε ήδη επικοινωνία με το Ευρωπαϊκό Γραφείο Πόρων Εκπαίδευσης για το Διάστημα, το οποίο δραστηριοποιείται και στην Ελλάδα από το 2021 με σκοπό την ένταξη των επιστημών του Διαστήματος τόσο στην Πρωτοβάθμια όσο και στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, ακολουθώντας καινοτόμες μεθόδους διδασκαλίας και μάθησης, επιμορφώνοντας παράλληλα και εκπαιδευτικούς.

Παράλληλα με τους συντονιστές διάχυσης της Αστρονομίας, η Διεθνής Αστρονομική Ένωση ορίζει και συντονιστές εκπαίδευσης με σκοπό να ενθαρρύνει τη χρήση της αστρονομίας ως κίνητρο για τη διδασκαλία σε διάφορους τομείς.

Στοχεύουμε λοιπόν ως συντονιστές διάχυσης της Αστρονομίας να συντονιστούμε και να συνεργαστούμε με φορείς που δραστηριοποιούνται ήδη στη χώρα μας, αλλά και άλλες χώρες, στην επικοινωνία και την εκπαίδευση της Αστρονομίας, Αστροφυσικής και Διαστημικής Φυσικής και σύντομα να ανακοινώσουμε νέες δράσεις, στις οποίες οι πολίτες θα μπορούν ελεύθερα να συμμετέχουν.

Η ευρύτερη επικοινωνία της επιστήμης με τρόπο απλό και κατανοητό έχει κερδίσει τα τελευταία χρόνια περισσότερο το ενδιαφέρον του κόσμου; 

Και διεθνώς και στη χώρα μας, η επικοινωνία της επιστήμης είναι ένα πεδίο που αναπτύσσεται συστηματικά τα τελευταία χρόνια. Την τάση αυτή στηρίζουν και προωθούν πανεπιστήμια, ερευνητικά ιδρύματα, φορείς επιστήμης και πολιτισμού, φεστιβάλ επιστήμης και επιστημονικοί σύλλογοι σε όλο τον κόσμο, καθώς και η Διεθνής Αστρονομική Ένωση όπως έχουμε προαναφέρει.

Ειδικότερα στην χώρα μας, τις τελευταίες δεκαετίες έχουν αναπτυχθεί δεκάδες σύλλογοι ερασιτεχνών αστρονόμων οι οποίοι καλλιεργούν τον ενθουσιασμό και την αγάπη του κοινού για την Αστρονομία, συνεργαζόμενοι και με τους επαγγελματίες αστρονόμους. Στις Ολυμπιάδες Αστρονομίας που λαμβάνουν χώρα διεθνώς, έλληνες μαθητές συμμετέχουν, αποσπώντας μετάλλια και διακρίσεις, αποδεικνύοντας ότι υπάρχει ισχυρό δυναμικό νέων ανθρώπων από τους οποίους θα αναδειχθούν οι μελλοντικοί επιστήμονες και αστρονόμοι.

Παράλληλα, είναι λυπηρό να γνωρίζουμε ότι και στη χώρα μας ανθούν θεωρίες συνομωσίας, λόγω ελλιπούς επιστημονικής πληροφόρησης, καθώς και το γεγονός ότι το μάθημα της Αστρονομίας δεν διδάσκεται στα σχολεία. 

Προσωπικά είμαι αισιόδοξη ότι η χαρά, η γνώση και ο ενθουσιασμός που προσφέρει η επιστήμη στους μαθητές, τους νέους και τους ενήλικες γίνεται όλο και ισχυρότερη, οδηγώντας στον επιστημονικό τρόπο σκέψης.

Ο ρόλος των επιστημόνων, εκπαιδευτικών και επικοινωνιολόγων της επιστήμης είναι λοιπόν σημαντικός και είμαι χαρούμενη που ανήκω σε αυτή την ομάδα, τόσο σε εθνικό δίκτυο, όσο και στο παγκόσμιο που η Διεθνής Αστρονομική Ένωση ενισχύει και προωθεί.

Η αστρονομία είναι ένα πεδίο που μαγεύει τους μικρούς και εντυπωσιάζει τους μεγάλους. Με βάση της σύγχρονες επιστημονικές εξελίξεις ποια θα μπορούσε να είναι η μελλοντική κατεύθυνση της Αστρονομίας;

Πράγματι η Αστρονομία είναι μια επιστήμη που ενθουσιάζει και εμπνέει μικρούς και μεγάλους. Ποιος δεν έχει μαγευτεί από την θέαση του έναστρου ουρανού; Αν αναλογιστούμε ότι η Αστρονομία εμπλέκει στη μελέτη της πολλούς τομείς των θετικών επιστημών και όχι μόνο, καταλαβαίνουμε ότι αποτελεί έναν διαθεματικό επιστημονικό τομέα. 

Η φυσική, η χημεία, η γεωλογία, τα μαθηματικά, η μηχανολογία, η ρομποτική, η βιολογία, οι επιστήμες των υπολογιστών είναι από τους σημαντικούς τομείς που συνεργάζονται για τη σχεδίαση και μελέτη των διαστημικών αποστολών, των δεδομένων που λαμβάνουμε από αυτές, καθώς και των δεδομένων των μεγάλων, επίγειων και διαστημικών τηλεσκοπίων.

Η τεχνολογία μας έχει επιτρέψει να αναπτύσσουμε εφαρμογές, να εκτοξεύουμε δεκάδες δορυφόρων για την εξερεύνηση του κοντινού και μακρινού διαστήματος και να ερμηνεύουμε με μεγαλύτερη ακρίβεια τον κόσμο μας.

Τα μεγάλα τηλεσκόπια, λειτουργώντας σε μεγάλο εύρος του ηλεκτρομαγνητικού φάσματος, μας δίνουν ακόμη πιο λεπτομερείς απεικονίσεις του σύμπαντος. Το διαστημικό τηλεσκόπιο James Web προσφέρει άφθονο υλικό για την δομή και εξέλιξη του σύμπαντος. Οι αποστολές που ανιχνεύουν εξωπλανήτες μας αποκαλύπτουν χιλιάδες «κόσμους» - πλανήτες που περιφέρονται γύρω από άλλους αστέρες, των οποίων τα χαρακτηριστικά καλούμαστε οι αστρονόμοι να μελετήσουμε.

Οι αποστολές που σχεδιάζονται στο ηλιακό μας σύστημα στοχεύουν στην λεπτομερέστερη κατανόηση των συνθηκών που επικρατούν στους πλανήτες που περιφέρονται γύρω από το δικό μας άστρο.

Η Αστρονομία, η Διαστημική Φυσική και η Κοσμολογία είναι επιστήμες του μέλλοντος, προσφέροντας όλο και περισσότερα δεδομένα για τους σύγχρονους και μελλοντικούς ερευνητές.

Λίγα λόγια για την Φιόρη – Αναστασία Μεταλληνού

Η Δρ. Φιόρη – Αναστασία Μεταλληνού εργάζεται στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών (ΕΑΑ) ως υπεύθυνη σε θέματα Επικοινωνίας της Επιστήμης, στο Κέντρο Επισκεπτών Θησείου. Είναι Εθνική Συντονίστρια Διάχυσης της Αστρονομίας της Διεθνούς Αστρονομικής Ένωσης στην Ελλάδα. Έλαβε Πτυχίο Φυσικής και Μεταπτυχιακό Δίπλωμα στην Φυσική Ατμόσφαιρας και Περιβάλλοντος από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, στην Θεσσαλονίκη. Στην Διδακτορική Διατριβή της ασχολήθηκε με την «Ανάπτυξη και Εξασθένηση Μαγνητικών Καταιγίδων στο Γεωδιάστημα». Έχει συνεργαστεί με το Centre d’étude des Environnements Terrestre et Planetaires στο Παρίσι, το Κέντρο Ηλιακής Φυσικής της NASA στο Goddard Space Flight Center, στις ΗΠΑ και τη Σχολή Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών, Εργαστήριο Υπολογιστικών Συστημάτων, του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου. Το ερευνητικό της υπόβαθρο αφορά στην προσομοίωση επιτάχυνσης φορτισμένων σωματιδίων στην γήινη μαγνητόσφαιρα κατά τη διάρκεια μαγνητικών καταιγίδων. Έχει λάβει πτυχίο μονωδίας. Εχει φοιτήσει στην Σχολή Μελοδραματικής του Κρατικού Ωδείου Θεσσαλονίκης. Χρησιμοποιεί τον ήχο και την μουσική ως μέσο επικοινωνίας και διδασκαλίας της Αστρονομίας. Συνεργάζεται με το Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και το Τμήμα Τεχνών Ήχου και Εικόνας του Ιονίου Πανεπιστημίου σε θέματα ηχοποίησης αστρονομικών δεδομένων. Δίνει διαλέξεις και αρθογραφεί με σκοπό την δημόσια κατανόηση της αστρονομίας και διαστημικής φυσικής προς τους μαθητές και το ευρύ κοινό. Οργανώνει και συμμετέχει σε βραδιές που συνδυάζουν την μουσική με την ποίηση και την αστρονομία.