O συγγραφέας απέναντι στο ChatGPT

Το μέλλον της λογοτεχνίας βρίσκεται αντιμέτωπο με ερωτήματα που κάποτε φάνταζαν αδιανόητα: Μπορεί η AI, το ChatGPT, να δημιουργήσουν αριστουργήματα; Θα αντικαταστήσει τους ανθρώπους-συγγραφείς ή θα γίνει σύμμαχός τους στην καλλιτεχνική αναζήτηση;

Η Κέρτις Σίτενφελντ, Αμερικανίδα μυθιστοριογράφος, ξέρει πώς να «γεννά» best sellers. Τον περασμένο Αύγουστο, οι New York Times την κάλεσαν να λάβει μέρος σε ένα πρωτότυπο πείραμα: Να ανταγωνιστεί το ChatGPT, στη συγγραφή μιας μικρής νουβέλας.

Τηρουμένων όλων των αναλογιών, η ιδανική σύγκριση θα ήταν με τη «μάχη» του Γκάρι Κασπάροφ, το μακρινό 1997, με τον «Deep Blue», τον υπολογιστή της IBM, ο οποίος μπορούσε να παίζει σκάκι. Στις 11 Μαΐου εκείνης της χρονιάς, το μηχάνημα νίκησε τον παγκόσμιο πρωταθλητή στο σκάκι με δύο νίκες και τρεις ισοπαλίες. Ο Κασπάροφ είχε νικήσει στον πρώτο αγώνα, το 1996.

Στην τρέχουσα «μάχη», ο στίβος ήταν ένα podcast των ΝΥΤ και κριτές οι αναγνώστες της αμερικανικής εφημερίδας. Το διακύβευμα σε αυτή την περίπτωση δεν ήταν ποιος θα γράψει καλύτερο κείμενο (καθώς αυτό υπόκειται σε υποκειμενικές διαθέσεις), αλλά στο κατά πόσο, έχοντας ακριβώς το ίδιο θέμα, θα είναι σαφές και κατανοητό ποιος έχει γράψει τι. Πιο συγκεκριμένα, τόσο η Σίτενφελντ όσο και το ChatGPT είχαν μπροστά τους μία εντολή: Γράψτε ένα διήγημα χιλίων λέξεων στο ύφος της Κέρτις Σίτενφελντ που να περιλαμβάνει τα εξής στοιχεία: πόθο, φιλιά, σαγιονάρες, λύπη και μέση ηλικία.

Η Σίτενφελντ έπρεπε να στοχαστεί, να αφήσει τη φαντασία της ελεύθερη, να φέρει πίσω στη μνήμη της περιστατικά από το παρελθόν, να τα περιπλέξει, να γεννήσει λέξεις και να συνθέσει τη νουβέλα. Χρειάστηκε χρόνο, όπως κάθε συγγραφέας. Το ChatGPT χρειάστηκε μερικά δευτερόλεπτα... 

«Το να βλέπω την ταχύτητα με την οποία “φτύνει” προτάσεις ήταν το πιο ανησυχητικό κομμάτι, επειδή, με έναν πολύ προκατειλημμένο τρόπο, σκέφτομαι ότι η ιστορία μου είναι καλύτερη. Αλλά έγραψε την ιστορία του ένα εκατομμύριο φορές πιο γρήγορα. Και η δική μου ιστορία δεν είναι πιθανώς ένα εκατομμύριο φορές καλύτερη. Η ταχύτητα είναι ανησυχητική», είπε η συγγραφέας μιλώντας στο podcast των ΝΥΤ.

Κατόπιν, χωρίς να γνωρίζουμε ποιος έχει γράψει τι, αφηγητής διάβασε (με τον ίδιο ακριβώς τόνο και ρυθμό) τις δύο νουβέλες – το ζητούμενο ήταν να καταλάβει ο ακροατής ποιο ήταν το κείμενο της Σίτενφελντ και ποιο του ChatGPT. 

Πρώτα ακούσαμε τη δημιουργία της ΑΙ, μια καλοδομημένη ιστορία που υπηρετούσε ακριβώς ό,τι είχε ζητηθεί: οι εντολές ήταν εκεί. Δεν ήταν κακό, δεν ήταν βαρετό, αλλά υπήρχε ένα κενό, κάτι έλειπε. Ακολούθησε το κείμενο της συγγραφέως. Κάθε απορία διαλύθηκε αυτοστιγμεί. Αυτό που έλειπε ήταν το ανθρώπινο συναίσθημα: Το πάθος που οδηγεί κάποιες επιλογές, ο ανορθολογισμός ορισμένων κινήσεων, ο κυματισμός των σκέψεων. Τελικά, ήταν εύκολο να καταλάβεις ποιος είχε γράψει τι. Μολονότι η εντολή στο ChatGPT ήταν να μιμηθεί το στιλ της Σίτενφελντ –κάτι που όντως έπραξε–, δεν ήταν (σε αυτή τη φάση) δυνατό να φτάσει το μπρίο, τη φινέτσα, την πλοκή λέξεων και τη συνείδηση της ίδιας της Σίτενφελντ. Υπήρχαν σημαντικές διαφορές στο ύφος, τον τόνο και την αντίληψη. 

Ενώ το ChatGPT παρήγαγε ένα καλά δομημένο και γραμματικά σωστό κείμενο, δεν είχε τη δημιουργικότητα, το βάθος και τη μοναδική φωνή που οι συγγραφείς προσδίδουν. Το περιεχόμενο που παρήγαγε ήταν τυπικό, επαναλαμβανόμενο και στερούνταν της αφηγηματικής φινέτσας ή/και της προσωπικής πινελιάς.

Ένα παρόμοιο πείραμα της Hotjar ανέδειξε τις ίδιες διαφορές – το κείμενο που έγραφε ο άνθρωπος ήταν πιο ελκυστικό, με καλύτερη αφήγηση, διέθετε προσωπικότητα, ενώ η γραφή της ΑΙ ήταν γενική και λιγότερο συναρπαστική για τους αναγνώστες. Επιπλέον, η τεχνητή νοημοσύνη δυσκολευόταν με τον έλεγχο των γεγονότων και τη δημιουργικότητα, βασιζόμενη σε μεγάλο βαθμό σε επαναλαμβανόμενες δομές. Και κάπου εδώ είμαστε... η ΑΙ τρέχει (καλπάζει), διαμορφώνει, ανατρέπει τον κόσμο όπως τον γνωρίζουμε, αλλά ακόμα δεν μπορεί να αντικαταστήσει έναν συγγραφέα. Ακόμα...

Το μέλλον είναι εδώ
Η συζήτηση είναι μεγάλη κι έχει ανοίξει. Κινδυνεύει με εξαφάνιση το επάγγελμα του συγγραφέα, όπως πολλά ακόμα, λόγω της επέλασης της ΑΙ; Εύκολες απαντήσεις δεν υπάρχουν, ούτε κάποια βεβαιότητα στην πρόβλεψη. Τα διεθνή ΜΜΕ φιλοξενούν σειρά από άρθρα που εξετάζουν τον αντίκτυπο της τεχνητής νοημοσύνης στα βιβλία, τη συγγραφή, εν γένει σε όλη τη βιομηχανία της ψυχαγωγίας. Κοινή συνισταμένη είναι η δυνατότητα της ΑΙ να ενισχύσει, αλλά ταυτόχρονα και να διαταράξει τη δημιουργική διαδικασία. 

Πού είμαστε: Ορισμένοι συγγραφείς βλέπουν την ΑΙ ως ένα εργαλείο που μπορεί να βοηθήσει στην αποτελεσματικότερη παραγωγή περιεχομένου. Ωστόσο, άλλοι εκφράζουν ανησυχία για τον αντίκτυπο στη δημιουργικότητα, την πρωτοτυπία και την αγορά εργασίας. Στο Χόλιγουντ, οι σεναριογράφοι ανησυχούν για το ενδεχόμενο η ΑΙ να χρησιμοποιηθεί για να τους αντικαταστήσει, παρ’ ότι το περιεχόμενο που παράγεται από την τεχνητή νοημοσύνη δεν έχει το συναισθηματικό βάθος που προσφέρουν οι ίδιοι. Το θέμα αναδείχθηκε ως κεντρικό κατά τη διάρκεια της περσινής απεργίας των συγγραφέων.

Το εργαλείο με τις δύο κόψεις
Long story short: Όπως κάθε τεχνολογική εξέλιξη, έτσι και η έλευση της AI στον κόσμο της συγγραφής συνοδεύεται από ενθουσιασμό, ανησυχίες και ατελείωτες δυνατότητες. Σήμερα, μπορούμε να φανταστούμε ένα μέλλον όπου η συγγραφή βιβλίων δεν θα περιορίζεται μόνο από τη φαντασία του ανθρώπου, αλλά θα τροφοδοτείται και από την τεράστια επεξεργαστική δύναμη των αλγορίθμων, δίνοντας νέα διάσταση στην ίδια τη φύση της δημιουργίας. Ως εκ τούτου, ο ρόλος της ΑΙ στο μέλλον (αν όχι ήδη στο παρόν...) φαντάζει διττός: Από τη μία η ενίσχυση της αποτελεσματικότητας και από την άλλη η απειλή για τη δημιουργική ακεραιότητα. Και σε αυτή την περίπτωση, η τεχνητή νοημοσύνη φαντάζει με μαχαίρι με δύο όψεις και δύο κόψεις – ένα εργαλείο η αποτελεσματικότητα του οποίου εξαρτάται από τη χρήση.

Πλατφόρμες, όπως το ChatGPT, μπορούν να αξιοποιηθούν ως εργαλεία, να προτείνουν ιδέες, να προσφέρουν διαφορετικές γλωσσικές επιλογές ή ακόμα και να συνθέσουν ολόκληρες παραγράφους βασισμένες σε προκαθορισμένα μοτίβα. Η AI, σε αυτή την εκδοχή της, δεν αντικαθιστά τον συγγραφέα, αλλά γίνεται εργαλείο που τον ενισχύει. Η αλληλεπίδραση μεταξύ ανθρώπου και μηχανής μπορεί να καταλήξει σε μια δημιουργική ανταλλαγή, στην οποία ο συγγραφέας παραμένει πρωταγωνιστής.

Περίπλοκα ερωτήματα εγείρονται, ωστόσο, όταν η AI δεν περιορίζεται στον ρόλο του εργαλείου, αλλά αναλαμβάνει αυτόν του συγγραφέα. Ήδη έχουν γραφτεί κείμενα, από επιστημονική φαντασία μέχρι ποίηση. Ένα από τα πιο γνωστά παραδείγματα είναι το «1 the Road», μυθιστόρημα που δημιουργήθηκε από ένα σύστημα AI που είχε εκπαιδευτεί σε κείμενα ταξιδιωτικής λογοτεχνίας.

Μπορεί η τέχνη να δημιουργηθεί χωρίς τη «ζωτική» εμπειρία του ανθρώπου; Μπορεί μια μηχανή που δεν έχει αισθήσεις, συναισθήματα ή βιώματα να παραγάγει τέχνη; Ή μήπως η λογοτεχνία που δημιουργείται από AI είναι απλά μια άψυχη επανάληψη προγραμματισμένων μοτίβων;

Η αλήθεια βρίσκεται στη μέση. Η AI μπορεί να συνθέσει έργα που μοιάζουν ανθρώπινα, αλλά λείπει το «κάτι» που κάνει τη λογοτεχνία μοναδική: το προσωπικό αποτύπωμα. Η γραφή, ως τέχνη, είναι μια απόπειρα να κατανοήσουμε τον κόσμο μέσω της εμπειρίας. Η AI δεν μπορεί να ζήσει, να πονέσει, να αγαπήσει, άρα οι λέξεις –προσώρας– παραμένουν κενές από αυτή τη βαθύτερη αλήθεια.

Το μέλλον της λογοτεχνίας
Το αύριο της λογοτεχνίας μοιάζει αβέβαιο. Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να φέρει νέα πνοή στη δημιουργία ή να την απλοποιήσει σε μια διαδικασία μαζικής παραγωγής. Το πώς θα εξελιχθεί εξαρτάται από πολλούς παράγοντες: τους συγγραφείς, τους εκδότες, αλλά και το αναγνωστικό κοινό. Το μέλλον θα το διαμορφώσουν οι επιλογές μας. Τουλάχιστον, όπως έχουν τα πράγματα τώρα.

Η λογοτεχνία όχι μόνο δεν θα εξαφανιστεί, αλλά ενδέχεται να μεταμορφωθεί. Δεν αποκλείεται να ζήσουμε την ανάδυση νέων μορφών έκφρασης, που θα συνδυάζουν τη δύναμη των αλγορίθμων με την προσωπική, ανθρώπινη εμπειρία. Η ΑΙ θα μπορεί να προσφέρει εναλλακτικές οπτικές, να πειραματίζεται με τη γλώσσα, να ανακαλύπτει νέες αφηγηματικές τεχνικές, αλλά το συναισθηματικό και υπαρξιακό βάθος θα συνεχίσει να προέρχεται από την ανθρώπινη φύση.

Οι αναγνώστες του μέλλοντος μπορεί να βρεθούν μπροστά σε βιβλία που έχουν γραφτεί εν μέρει ή εξ ολοκλήρου από μηχανές, αλλά το ερώτημα που θα τους απασχολεί δεν θα είναι ποιος έγραψε το βιβλίο, αλλά αν το βιβλίο τους συγκίνησε και τους προκάλεσε σκέψεις. Όπως κι αν έχει, η λογοτεχνία αφορά ιστορίες και τον τρόπο με τον οποίο αυτές αγγίζουν τον αναγνώστη. Το πώς θα χρησιμοποιήσουμε την ΑΙ είναι το «κλειδί» που διασφαλίζει ότι το ανθρώπινο στοιχείο δεν θα χαθεί από την τέχνη της γραφής.  

Παραδείγματα σύγκρισης μεταξύ κειμένου που γράφτηκε από AI και από άνθρωπο

Εισαγωγή
AI: Στον σημερινό γρήγορο κόσμο, η άνοδος της τεχνητής νοημοσύνης (AI) έχει φέρει άνευ προηγουμένου ευκαιρίες και προκλήσεις σε διάφορους τομείς.

Άνθρωπος: Θυμάστε την εκρηκτική είσοδο του ChatGPT στα τέλη του 2022; Μέσα σε λίγους μήνες, η AI κατάφερε να συναρπάσει όλο τον κόσμο με εφαρμογές που μπορούν να αλλάξουν τη δομή, την ίδια την ύφανση της ζωής και της εργασίας όπως την ξέραμε.

Συμπέρασμα: Η εισαγωγή από την AI είναι τυπική και γενική, ενώ το κείμενο που έχει γραφτεί από άνθρωπο έχει ζωντανή και προσωπική προσέγγιση, επιδιώκει να αγγίξει τον αναγνώστη και να τον κάνει να ταυτιστεί μαζί του.

Ύφος γραφής
AI: Καθώς η τεχνολογία συνεχίζει να εξελίσσεται με ταχείς ρυθμούς, είναι σημαντικό για όσους ενδιαφέρονται για τις επιχειρήσεις και την καινοτομία να κατανοήσουν τον πραγματικό αντίκτυπο της AI.

Άνθρωπος: Πείτε αντίο στα πάλαι ποτέ ρομπότ που βρίσκονταν στη σφαίρα της επιστημονικής φαντασίας – η πραγματικότητα είναι εδώ: Το μόνο που χρειάζεται είναι να αντιληφθείτε τι μπορείτε να πετύχετε με την AI: Μία πολυπρισματική τεχνολογία με αναρίθμητες δυνατότητες.

Συμπέρασμα: Η AI παράγει ένα επίπεδο, γραφειοκρατικό, ύφος, ενώ ο άνθρωπος χρησιμοποιεί πιο φιλική γλώσσα, προσφέροντας στον αναγνώστη μια προοπτική που είθισται να είναι πιο προσιτή, πιο ζεστή, ακόμα και συνήθης. 

Αλλά είμαστε ακόμα στην αρχή. Οι δυνατότητες της τεχνητής νοημοσύνης, πέρα από απεριόριστες, είναι και διαρκώς βελτιούμενες. Αυτό που καταγράφουμε τώρα είναι η κατάσταση σε ενεστώτα χρόνο. Το αύριο είναι αδύνατο να προβλεφθεί με ακρίβεια.