Θοδωρή Αναγνωστόπουλε, τι διαφορετικό θα δούμε στο φετινό Athens Science Festival;

Ήταν «σπασικλάκι» από μικρός, όπως μου λέει. Του άρεσε να διαβάζει και να θέτει στόχους. Έφυγε στα 18 του για να σπουδάσει Γενετική στην Αγγλία, όπου παρέμεινε μέχρι και την ολοκλήρωση του διδακτορικού του. O Θοδωρής Αναγνωστόπουλος συνέχισε με την ακαδημαϊκή έρευνα, στη διάρκεια της οποίας ξεχώρισε μια μελέτη του για τον κληρονομικό καρκίνο του μαστού και των ωοθηκών στις Ελληνίδες. Σταδιακά η ζωή του ερευνητή έπαψε να τον εκφράζει και αποφάσισε να δημιουργήσει κάτι δικό του. Του πήρε πολύ χρόνο να το βρει, μέχρι που κάποια στιγμή πήρε μέρος σε έναν διαγωνισμό επικοινωνίας της επιστήμης που είχε πρωτοέρθει στην Ελλάδα. Τότε ήταν που ανακάλυψε έναν νέο τρόπο έκφρασης και δημιούργησε τη SciCo (Science Communication), έναν εκπαιδευτικό οργανισμό που στοχεύει στην κατανόηση της επιστήμης από το ευρύ κοινό, αλλά και στην προώθηση της επιστημονικής σκέψης στην εκπαίδευση.

Τα ταξίδια βέβαια είχαν πάντα ιδιαίτερη θέση στη ζωή του, επαγγελματικά και οικογενειακά – δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι έχει επισκεφτεί μέχρι σήμερα 103 χώρες. Tου αρέσει να παίζει πιάνο, να βλέπει τους φίλους του, να περιηγείται στην Αθήνα κάνοντας βόλτες γύρω από το Θησείο και το Μοναστηράκι, στην Αρχαία Αγορά. Θεωρεί ότι είναι ένα μέρος που ξεχειλίζει επιστήμη, μια και εκεί σύχναζαν οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι. Μιλήσαμε με τον Θοδωρή με αφορμή το Athens Science Festival, το οποίο συμπληρώνει φέτος τα 10 χρόνια, έχει κεντρικό σύνθημα «Tales of Change» και θα διεξαχθεί 16-21 Απριλίου 2024 στην Τεχνόπολη Δήμου Αθηναίων, για το φεστιβάλ, την επιστήμη και τη ζωή του.

Athens Science Festival: Συνέντευξη με τον Θοδωρή Αναγνωστόπουλο με αφορμή τα 10 χρόνια του φεστιβάλ

― Ποια είναι η πιο ωραία επιστημονική ερώτηση που έχετε ακούσει;
Κάποτε ήμουν ξεναγός σε μια έκθεση του Γάλλου Παλαιοντολόγου Ιβ Κοπέν, ο οποίος παρουσίαζε αναλυτικά σε ένα οριζόντιο, πολύμετρο γράφημα την εξέλιξη του ανθρώπου επί δεκάδες χιλιάδες χρόνια – από το μακρινό παρελθόν μέχρι σήμερα. Παράλληλα, είχε κάνει το ίδιο για την εξέλιξη του χιμπατζή, του πλησιέστερου, εν ζωή, είδους στον άνθρωπο. Μόνο που στην περίπτωση του χιμπατζή, η εξέλιξή του περιγραφόταν από μια ευθεία γραμμή, χωρίς ενδιάμεσα στάδια εξέλιξης. Ένα παιδάκι, λοιπόν, τετάρτης δημοτικού καθώς παρατηρούσε και τα δύο με ρώτησε: «Ώστε μόνο ο άνθρωπος εξελίχθηκε κατά τη διάρκεια των ετών, ο χιμπατζής δεν εξελίχθηκε καθόλου;» Ήταν σαφές ότι ακόμα και ο μεγάλος Ιβ Κοπέν, με την ανθρωποκεντρική προσέγγισή του, είχε ξεχάσει να ενημερώσει ανάλογα και τα εξελικτικά βήματα του χιμπατζή. Πόσο ανθρωποκεντρικό όμως είναι το είδος μας, δεν είναι;

― Από το 2020 ανήκετε στη μεγάλη οικογένεια των εξερευνητών του National Geographic. Πώς αισθάνεστε γι’ αυτό; Ποιο είναι το project που τρέχετε τώρα;
Η οικογένεια του National Geographic είναι πράγματι υπέροχη. Και αυτό διότι οι 5.000 περίπου εν δράσει εξερευνητές είναι άτομα πολύ ιδιαίτερα. Είναι άτομα που λατρεύουν τον φυσικό κόσμο, λατρεύουν την περιπέτεια και την εξερεύνηση, ρισκάρουν και θέλουν να μοιράζονται τα ευρήματά τους. Για εμένα η οικογένεια αυτή είναι μόνο έμπνευση.

Η δική μου ειδικότητα είναι η επικοινωνία επιστημονικών θεμάτων και η δημιουργία καινοτόμων εκπαιδευτικών προγραμμάτων που εμπεριέχουν την επιστήμη, την τεχνολογία. Ιδίως σε απομονωμένους ή μη προνομιούχους πληθυσμούς. 

― Πώς θα περιγράφατε με λίγα λόγια την εμπειρία σας από τη συμμετοχή σας ως explorer στην αποστολή του National Geographic στον Ειρηνικό Ωκεανό με το εξερευνητικό πλοίο «Nautilus» το οποίο έπλεε γύρω από τα νησιά της Χαβάης μελετώντας τη ρύπανση του ωκεανού από μικροπλαστικό, δύο χρόνια μετά;
Το γεγονός ότι δούλεψα με κορυφαίους εξερευνητές τους οποίους θαύμαζα μια ζωή, σε ένα απομακρυσμένο σημείο του πλανήτη μας, σε ένα ιστορικό, αλλά υπερσύγχρονα εξοπλισμένο πλοίο, ενώ παράλληλα παρατήρησα από πρώτο χέρι κάποια περιβαλλοντικά ζητήματα του πλανήτη μας, ήταν σκέτη έμπνευση.  

― Πόσα περίπου έργα έχετε εκτελέσει μέχρι σήμερα με την ομάδα σας για τη διάχυση της επιστήμης στην Ελλάδα και διεθνώς; Ποιο είναι το τρέχον;
Έχουμε εκτελέσει περίπου 300 έργα τα τελευταία 10 χρόνια. Τα περισσότερα είναι εκπαιδευτικά. Τα τρέχοντα είναι άνω των 40 και έτσι θα εστιάσω σε μερικά ενδεικτικά: Δέκα χρόνια Athens Science Festival στην Τεχνόπολη Δήμου Αθηναίων, 16 έως 21 Απριλίου. Ό,τι μεγαλύτερο έχουμε σχεδιάσει ποτέ, κατάλληλο για τον/την οποιονδήποτε και για όλες τις ηλικίες. Έβδομος χρόνος «Generation Next», Πανελλήνιο πρόγραμμα και διαγωνισμός STEM με άνω των 100.000 πλέον επωφελούμενων στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση. «Silver STEM», από τα πρώτα παγκοσμίως προγράμματα STEM στην τρίτη ηλικία σε 4 ΚΑΠΗ της Αττικής όπου οι ηλικιωμένοι έρχονται σε επαφή με την επιστήμη και την τεχνολογία. Τρίτος χρόνος «Κυκλική Οικονομία στην πράξη» ένα πρωτοποριακό εκπαιδευτικό πρόγραμμα στα σχολεία για τις βασικές αρχές της κυκλικής οικονομίας. «STEM4 Equality», ένα πρόγραμμα καταπολέμησης των έμφυλων στερεοτύπων το οποίο απευθύνεται στα νήπια όλης της χώρας.

― Αν είχατε να επιλέξετε μόνο ένα από τα αγαπημένα ταξίδια σας ποιο θα ήταν αυτό και γιατί;
Θα επέλεγα την ιστιοπλοΐα που κάναμε πριν αρκετά χρόνια στα νησιά Γκαλαπάγκος στον Ειρηνικό Ωκεανό. Εκεί έχεις την ευκαιρία να παρατηρήσεις διάφορα ενδημικά είδη, όπως τεράστιες χελώνες, θαλάσσια και χερσαία ιγκουάνα, τη γαλαζοπόδαρη σούλα (blue footed booby), θαλάσσιους λέοντες και άλλα. Νομίζω ότι ως βιολόγος δεν θα μπορούσα να επιλέξω κανένα άλλο, μια και εκεί πρωτοπεριέγραψε ο Δαρβίνος τη θεωρία της εξέλιξης.

― Το επόμενό σας ταξίδι;
Το επόμενο ταξίδι μου θα είναι στην Τανζανία στην Αφρική. Εκεί διοργανώνουμε με την ομάδα μου (SciCo) ένα βιωματικό camp θετικών επιστημών (STEM) για παιδιά σε συγκεκριμένα χωριά, όπου εθελοντές από όλο τον κόσμο έρχονται και μας βοηθούν στο εκπαιδευτικό αυτό έργο. Το ίδιο θα κάνουμε και στο Μπανγκλαντές μέσα στο 2024 και είμαστε πολύ ενθουσιασμένοι γι’ αυτά τα δύο ταξίδια αποστολές.

― Το Explorers Club της Νέας Υόρκης σας συμπεριέλαβε στα «50 άτομα που αλλάζουν τον κόσμο» για το 2022. Πώς αλλάζει στην πραγματικότητα ο κόσμος;
Ο κόσμος χρειάζεται όραμα, έμπνευση και απόδειξη ότι τα πράγματα μπορούν να αλλάξουν προς το καλύτερο. Η απόδειξη έρχεται συχνά από συνανθρώπους μας οι οποίοι με επιμονή και σκληρή δουλειά καταφέρνουν τον στόχο τους. Οι ιστορίες αυτών αποτελούν τα μεγαλύτερα κίνητρα αλλαγής. «Ιστορίες αλλαγής» λοιπόν και εδώ… Το αμέσως επόμενο βήμα –για να μην πω το παράλληλο βήμα– είναι η στελέχωση μιας ομάδας η οποία συμμερίζεται το ίδιο όραμα. Καμία αλλαγή δεν επιτυγχάνεται χωρίς ομάδα!

― Mπορεί τελικά η επιστήμη να εκλαϊκευτεί;
Προφανώς και μπορεί, και υπάρχουν βασικοί κανόνες στη σωστή επικοινωνία της επιστήμης. Για παράδειγμα, όταν περιγράφεις ένα θέμα σε ένα κοινό το οποίο δεν έχει προηγούμενη γνώση επ’ αυτού, χρησιμοποιείς έως τρεις νέες λέξεις-ορισμούς. Έτσι, εάν θέλεις να μιλήσεις για το κύτταρο μπορείς να ορίσεις την «κυτταρική μεμβράνη», το «κυτταρόπλασμα» και τον «πυρήνα». Δεν μπορείς να ορίσεις και τα «ριβοσώματα» και τα «μιτοχόνδρια» και το «mRNA» και το «ενδοπλασματικό δίκτυο» στην ίδια εισήγηση. Επίσης, ανάλογα με το κοινό που απευθύνεσαι μπορείς να χρησιμοποιείς παραδείγματα και μεταφορές. Πρέπει δε, να τους το κάνεις όσο πιο συναφές με την καθημερινότητά τους γίνεται. 

― Εκπονείτε κάθε χρονιά προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης μαθητών τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, σε περιοχές που είναι απομονωμένες και όχι τόσο «σύγχρονες». Πείτε μας για την εμπειρία σας στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, αλλά και για τις προκλήσεις.
Γενικότερα προσπαθούμε να δίνουμε προτεραιότητα σε περιοχές που δεν έχουν τις ίδιες ευκαιρίες εκπαίδευσης με τα αστικά κέντρα, υλοποιώντας τόσο περιβαλλοντικά προγράμματα όσο και προγράμματα STEM κ.ά. Σίγουρα υπάρχουν προκλήσεις όταν, για παράδειγμα, καλείσαι να σχεδιάσεις ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα που θα υλοποιηθεί σε σχολεία της Τανζανίας. Επαναπροσδιορίζεις τα πάντα. Πρέπει να λάβεις υπόψη σου πολλούς παράγοντες που για ένα αντίστοιχο πρόγραμμα στην Ελλάδα δεν θα σου περνούσαν καν από το μυαλό. Δεν υπάρχει ρεύμα και ίντερνετ, δεν μπορείς να χρησιμοποιήσεις ηλεκτρονικές συσκευές όπως κινητά ή τάμπλετ, δεν υπάρχουν υποδομές και βασικά υλικά, και τα σχολεία είναι «ασφυκτικά» γεμάτα (μέχρι και 150 παιδιά σε μία τάξη). Σε αυτήν την περίπτωση πρέπει να φανείς ευρηματικός και να αντιμετωπίσεις τους περιορισμούς ως ευκαιρίες να δημιουργήσεις κάτι καινούργιο.

Επίσης, πρέπει να συνσχεδιάσεις το εκπαιδευτικό σου πρόγραμμα με τους εκάστοτε τοπικούς εκπαιδευτικούς. Δεν γίνεται να αγνοήσεις τις υπέροχες τοπικές γνώσεις που συνήθως έχουν. Με την αλληλεπίδραση με διαφορετικούς πολιτισμούς και ανθρώπους, έχουμε μάθει πολλά σαν ομάδα. Θυμηθήκαμε αξίες που έχουμε «ξεχάσει», εμπνευστήκαμε από παραδοσιακές πρακτικές κυκλικής οικονομίας και ανακαλύψαμε στην επιστήμη και τη βιωματική μάθηση γέφυρες επικοινωνίας που μας βοήθησαν να δημιουργήσουμε ισχυρούς δεσμούς με τις εκάστοτε τοπικές κοινωνίες.

Η ανταπόκριση των παιδιών είναι συχνά «life changing». Μπορεί δηλαδή να τους αλλάξει (και να σου αλλάξει) τη ζωή. Ειδικά όταν εκπονούμε εκπαιδευτικά προγράμματα στις πιο απομακρυσμένες και στερημένες περιοχές. Στην Αφρική, για παράδειγμα, τα παιδιά μετά το μάθημα παίζουν ποδόσφαιρο, τραγουδάνε, χορεύουν μαζί μας και μας ακολουθούν στα δωμάτιά μας. Είναι υπέροχα.

― Πέντε ευφάνταστοι και διαδραστικοί τρόποι που μπορούν τα παιδιά να έρθουν σε επαφή με την επιστήμη;
Είναι σημαντικό να ενθαρρύνουμε τα παιδιά να διεξάγουν πειράματα στο σπίτι ή στην τάξη με απλά υλικά ή με κιτ πειραμάτων. Η επιστήμη που γίνεται υλική και εμπειρική μπορεί να εξιτάρει την περιέργεια και τον ενθουσιασμό. Επίσης, δημιουργούμε ιστορίες ή σενάρια με θέμα την επιστήμη, όπου τα παιδιά μπορούν να υποδυθούν επιστήμονες, εξερευνητές ή ακόμα και φανταστικούς χαρακτήρες που λύνουν επιστημονικά μυστήρια ή πραγματοποιούν περιπέτειες στο διάστημα ή στον φυσικό κόσμο. Πηγαίνουμε με τα παιδιά στη φύση για περιπάτους και εξερεύνηση. Εκεί μπορούν να παρατηρήσουν και να αλληλεπιδράσουν με το φυσικό περιβάλλον. Τα ενθαρρύνουμε να κάνουν ερωτήσεις, παρατηρήσεις και να διεξάγουν απλά πειράματα στο πεδίο. Επιπλέον, συμμετέχουμε σε διαγωνισμούς STEAM (Επιστήμη, Τεχνολογία, Μηχανική, Τέχνες και Μαθηματικά) όπου τα παιδιά μπορούν να συνεργαστούν, να καινοτομήσουν και να επιλύσουν προβλήματα της πραγματικής ζωής. Τέλος, πηγαίνουμε σε μουσεία επιστήμης, κατασκηνώσεις, εργαστήρια και άλλα συναφή, διότι εκεί μπορούν να εξερευνήσουν διαδραστικές εκθέσεις, να συμμετέχουν σε δραστηριότητες και να αλληλεπιδρούν με επιστήμονες και εκπαιδευτικούς.

― Το Athens Science Festival κλείνει φέτος τα 10 του χρόνια. Τι σημαίνει αυτό για εσάς;
Είναι πράγματι μεγάλη η σημασία αυτής της επετείου. Όταν προσφέρεις κάτι που απαιτεί σκέψη, είναι δύσκολο να γίνεις «mainstream». Όμως δέκα χρόνια και περίπου 200.000 επισκέπτες αργότερα αποδεικνύεται ότι ο κόσμος αγαπάει την επιστήμη και γενικότερα αναζητά τρόπους επιμόρφωσης. Επίσης, αποδεικνύει τη σημασία των θεμάτων που πραγματεύεται το φεστιβάλ όπως η κλιματική αλλαγή, η Τεχνητή Νοημοσύνη, η υγεία, το διάστημα και πολλών άλλων.

― Τι διαφορετικό θα δούμε στο φετινό φεστιβάλ;
Το φετινό φεστιβάλ θα είναι πράγματι διαφορετικό. Πρώτα απ’ όλα θα έχουμε συνολικά τους σημαντικότερους ομιλητές που είχαμε ποτέ. Από τη CEO του National Geographic, Jill Tiefenthaler, η οποία θα έρθει για το φεστιβάλ για πρώτη φορά στην Ελλάδα, μέχρι την επικεφαλής του προγράμματος με το τηλεσκόπιο James Web, Jeyhan Kartaltepe, τον δημιουργό της Google Maps, Lars Rasmussen, τους ακαδημαϊκούς Σταμάτη Κριμιζή και Γιώργο Χρούσο και 6 εξερευνητές του National Geographic οι οποίοι θα μας αφηγηθούν το εξερευνητικό τους έργο.

Η Jill, με την οποία συμμετείχαμε από κοινού σε μια αποστολή στον Ειρηνικό Ωκεανό το 2022, θα μας κάνει μια συνολική περιγραφή του National Geographic, με συγκεκριμένες αναφορές σε επίλεκτους εξερευνητές και το έργο αυτών. Επιπρόσθετα θα έχουμε πέντε διαδραστικά εκθέματα από μουσεία της Ευρώπης συμπεριλαμβανομένης και μιας πελώριας υδρογείου στο προαύλιο της Τεχνόπολης Δήμου Αθηναίων, ενός ψηφιακού ενυδρείου, και δεκάδες ομιλίες, πάνελ και workshops ενηλίκων και παιδιών.

― Ποια είναι η πιο δυνατή δική σας «ιστορία αλλαγής»;
Χρόνια νόμιζα ότι η δική μου ιστορία αλλαγής, αυτής δηλαδή που άφησα τα 12 χρόνια ερευνητικής δουλειάς και αποφάσισα να πειραματιστώ με τη δημιουργικότητα, την επιχειρηματικότητα και την επικοινωνία της επιστήμης, ήταν μια ισχυρή «ιστορία αλλαγής» για να αφηγούμαι. Κάποια στιγμή το 2019, βρισκόμενος σε ένα μεταπτυχιακό πρόγραμμα ηγεσίας και κοινωνικής επιχειρηματικότητας στην Αμερική, και αφού είχα ήδη αφηγηθεί τη δική μου ιστορία στους συμμαθητές μου, ένας άλλος συμμαθητής μας ξεκίνησε να αφηγείται τη δική του. «Γεννήθηκα σε μια φυλακή στο Αφγανιστάν» μας είπε, «από πατέρα πολιτικό που είχαν φυλακίσει οι Ταλιμπάν». Και συνέχισε μετά την ιστορία του έχοντας αφήσει όλους μας άφωνους μέχρι που στο τέλος όλοι χειροκροτούσαμε όρθιοι. Όταν λοιπόν ακούς ιστορίες σαν και αυτές, καταλαβαίνεις πόσο προνομιούχοι είναι κάποιοι πληθυσμοί έναντι κάποιων άλλων. Όλες όμως οι ιστορίες αλλαγής έχουν μοναδική αξία για τον καθένα μας. Αλλά καλό είναι μερικές φορές, ιδίως όταν προβληματιζόμαστε πολύ με τα δικά μας, να αντιλαμβανόμαστε και τι άλλα προβλήματα μπορεί να απασχολούν τους συνανθρώπους μας.

― Tι είναι η «Αστυνομία του Πλαστικού»;
Δεδομένου ότι δεν υπήρχε μέχρι σήμερα, έπρεπε να την εφεύρουμε. Και παρ’ όλο που η «Αστυνομία του Πλαστικού» αποτελεί ένα μεταφορικό σχήμα λόγου, η Dr. Imogen Napper έρχεται στο ASF προκειμένου να εξιχνιάσει ένα σύγχρονο κοινωνικό και περιβαλλοντικό ζήτημα: να αναδείξει πώς με τη μικρή συμβολή όλων μας είναι εφικτό να αντιμετωπιστεί η ρύπανση από πλαστικά. Η Imogen θα μας αποκαλύψει απροσδόκητες πηγές ρύπανσης, παρέχοντας παράλληλα λύσεις περιορισμού της και θα μας καθοδηγήσει σε ένα «ταξίδι» που ξεκινάει από το πλυντήριο του σπιτιού μας και καταλήγει έως και την κορυφή του Έβερεστ και την τροχιά της Γης.

― Ποιες είναι οι προκλήσεις που αντιμετωπίσατε φέτος στο φεστιβάλ;
Όταν κάτι πραγματοποιείται σε ετήσια βάση, πρέπει κάθε χρόνο να «ξεπερνάει τον εαυτό του» προκειμένου να παραμένει ελκυστικό. Πόσο μάλλον όταν πραγματοποιείται για δέκατη διαδοχική χρονιά. Επιπρόσθετα, η βαθιά εμπειρία της ομάδας είναι συχνά παγίδα καθότι για να καινοτομήσεις πρέπει να κάνεις το λεγόμενο «unlearning». Να ξεχάσεις ή αλλιώς να «ξεμάθεις» αυτά που ήξερες. Αυτό λοιπόν κάναμε και εμείς για το φεστιβάλ του 2024. Αναθεωρήσαμε και ανατρέψαμε παλιές διαδικασίες, εμπλουτίσαμε την ομάδα με νέο κόσμο, ενώ οι παλαιότεροι περάσαμε στην πίσω γραμμή και ρωτήσαμε τη γνώμη των επισκεπτών μας για διάφορα θέματα. Επιπρόσθετα τολμήσαμε. Τολμήσαμε να προσκαλέσουμε τον/την οποιοδήποτε επιθυμούσαμε, να ανοιχτούμε οικονομικά και να απορρίψουμε οτιδήποτε μη συμβατό με τα νέα μας δεδομένα.

― Πώς μπορεί τελικά η Τεχνητή Νοημοσύνη να συμβάλει στην αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης;
Η Tεχνητή Nοημοσύνη (ΤΝ) πράγματι μπορεί να συμβάλει στην αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης. Για παράδειγμα, μέσω της πρόβλεψης και της παρακολούθησης των αλλαγών στο κλίμα, η ΤΝ μπορεί να αναλύσει μεγάλα σύνολα δεδομένων για να προβλέψει τις τάσεις και τις αλλαγές στο περιβάλλον. Ένα σύστημα ΤΝ μπορεί να αναλύσει δεδομένα σχετικά με την κίνηση των νεφών, την ποσότητα των βροχοπτώσεων, την υδρολογική κατάσταση των ποταμών και άλλες μετεωρολογικές παραμέτρους. Με βάση αυτήν την ανάλυση, μπορεί να εκδοθούν προειδοποιήσεις για πιθανές πλημμύρες και να ληφθούν προληπτικά μέτρα, όπως η εκκένωση ευπαθών περιοχών ή η ενεργοποίηση συστημάτων προστασίας. Το μέλλον μπορεί να είναι φωτεινό και ελπιδοφόρο για την ανθρωπότητα. Αυτές οι δυνατότητες αντιπροσωπεύουν μόνο μερικούς από τους τρόπους με τους οποίους η ΤΝ μπορεί να συμβάλει στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.

Φέτος στο Athens Science Festival, η Τεχνητή Νοημοσύνη και η κλιματική αλλαγή είναι θεματικές που θα αναπτυχθούν εκτενώς. Ένα παράδειγμα είναι η ομιλία του Yanni Assael με θέμα «AI for the greater good» – ανοίγει τη συζήτηση για το πώς η Tεχνητή Nοημοσύνη μπορεί να χρησιμοποιηθεί για το κοινό καλό. Επομένως, σας περιμένουμε από κοντά για να μάθουμε ακόμη περισσότερα σχετικά με τα οφέλη της ΤΝ.

― Υπάρχει άραγε όριο στην αξιοποίηση της τεχνολογίας προς όφελος της ανθρωπότητας;
Στα πάντα υπάρχουν δύο πλευρές. Αν και η τεχνολογία είναι αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητάς μας και σε έναν συνεχώς μεταβαλλόμενο κόσμο πάντα θα υπάρχουν περιθώρια εξέλιξης και ανάπτυξης νέων τεχνολογιών, δεν θα μπορούσαμε να αγνοήσουμε όσα μας έχει διδάξει η ιστορία. Βάσει αυτού, έχουμε δει πως ακόμα και οι πιο σπουδαίες επιστημονικές και τεχνολογικές ανακαλύψεις μπορούν να χρησιμοποιηθούν προς όφελος μιας μερίδας πληθυσμού και να έχουν αρνητικό αντίκτυπο για μια άλλη μερίδα πληθυσμού.

Θα φέρω ως παράδειγμα κάτι πολύ απλό, την επικοινωνία. Η τεχνολογία έχει βοηθήσει στη διευκόλυνση της επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων, κάνοντάς την άμεση και ευέλικτη. Μπορούμε να επικοινωνούμε με τον οποιονδήποτε, από οπουδήποτε, οποιαδήποτε στιγμή. Έτσι, έχουμε καταφέρει να διατηρήσουμε σχέσεις με αγαπημένα πρόσωπα, να αναπτύξουμε νέες, ενώ παράλληλα έχουν δημιουργηθεί καινούργιες ευκαιρίες εργασίας και ανάπτυξης δεξιοτήτων. Από την άλλη πλευρά όμως, η αμεσότητα και η ευελιξία της επικοινωνίας μπορεί να οδηγήσουν σε αποξένωση, αύξηση περιπτώσεων διαδικτυακού εκφοβισμού, επιδείνωση της ψυχικής υγείας και ούτω καθεξής.

Επομένως, κάθε βήμα προς την πρόοδο έχει και το ανάλογο κόστος και πρέπει να το λαμβάνουμε υπόψη. Το όριο, λοιπόν, ως προς την αξιοποίηση της τεχνολογίας είναι καθαρά ηθικό και υποκειμενικό. Το σίγουρο είναι πως δεν μπορούμε να αναστείλουμε τη ραγδαία αυτή εξέλιξη, ούτε και θα ήταν προς όφελος της ανθρωπότητας. Αυτό που μπορούμε, όμως, να κάνουμε είναι να λαμβάνουμε υπόψη τις αρνητικές συνέπειες, να φροντίζουμε να υπάρχει ένα συμπεριληπτικό πλαίσιο στην ανάπτυξη και τη διάδοση των νέων τεχνολογιών, προστατεύοντας έτσι τους εαυτούς μας και την ανθρωπότητα.

― Πώς θέλετε να δείτε την εξέλιξη του φεστιβάλ; Υπάρχει κάποιος ή κάτι που ακόμη δεν το έχετε φιλοξενήσει;
Θα θέλαμε το Athens Science Festival να καθιερωθεί σαν ένα από τα πιο έγκυρα και ενδιαφέροντα φεστιβάλ επιστήμης παγκοσμίως και να αποτελέσει λόγο τουρισμού για την Ελλάδα. Αισθανόμαστε ότι είμαστε κοντά στους στόχους αυτούς. Προφανώς υπάρχουν δεκάδες άτομα που θέλουμε να φιλοξενήσουμε ή σε κάποιες περιπτώσεις να είχαμε φιλοξενήσει, όπως αυτή του David Attenborough ή του Buzz Aldrin. Όμως είναι ωραίο να σου μένουν και στόχοι για το μέλλον.                     

― Πώς φαντάζεστε την επιστήμη σε 50 χρόνια;
Πολύ δύσκολη ερώτηση δεδομένης της εκθετικής προόδου των επιστημονικών και τεχνολογικών ανακαλύψεων των τελευταίων ετών. Το διδακτορικό μου στη μοριακή γενετική, το οποίο ολοκλήρωσα το 2003, μου πήρε πέντε χρόνια να το εκπονήσω, τέσσερα εκ των οποίων ήταν η αμιγώς πειραματική δουλειά στο εργαστήριο. Τώρα η συγκεκριμένη πειραματική δουλειά μπορεί να πραγματοποιηθεί σε λιγότερα από δύο λεπτά.

Θα επιχειρήσω, λοιπόν, να μαντέψω μερικές θετικές κατευθύνσεις με μια βεβαιότητα ότι θα πέσω έξω. Θα περίμενα μια μεγάλη εξέλιξη στη γενετική μηχανική τόσο στη γεωργία, έτσι ώστε να καλυφθεί η ανάγκη για 60% περισσότερη παραγωγή τροφής στον πλανήτη μας έως το 2050, όσο και στην υγεία. Μέσω της τεχνολογίας του CRISPR θα υπάρξει μεγάλη πρόοδος στην καταπολέμηση του καρκίνου, των καρδιαγγειακών αλλά και πολλών άλλων παθήσεων. Επιπρόσθετα, μεγάλη πρόοδος αναμένεται στην ανάπτυξη νέων έξυπνων φαρμάκων αλλά και εμβολίων.

Τέλος, η Τεχνητή Νοημοσύνη και η ανάλυση των δεδομένων έχει τη δυνατότητα να αυξήσει δραματικά την αποδοτικότητα σε όλους τους τομείς της ζωής μας: από την εξοικονόμηση ενέργειας και τη διαχείριση αποβλήτων, μέχρι τις μεταφορές, την υγεία και την πρόληψη, την ασφάλεια, την εξερεύνηση του διαστήματος και αλλά.  Για πιθανές αρνητικές κατευθύνσεις, δεν θέλω ούτε να το σκέφτομαι…

*Το Athens Science Festival 2024 διοργανώνεται από τον εκπαιδευτικό οργανισμό «Επιστήμη Επικοινωνία – SciCo», το British Council και την Τεχνόπολη Δήμου Αθηναίων σε συνεργασία με πλήθος ακαδημαϊκών, ερευνητικών φορέων και εκπαιδευτικών οργανισμών και με την υποστήριξη της COSMOTE.

**Η ΑΤΗΕΝS VOICE είναι χορηγός επικοινωνίας.