Steam: Καλλιεργώντας στα παιδιά τις δεξιότητες του 21ου αιώνα

Ένα βλέμμα της μαμάς είναι αρκετό για να καταλάβει η 4χρονη Μαργαρίτα ότι δεν πρέπει να παίζει µε παιδιά µεταναστών στο πάρκο. Ο Γιάννης (8 ετών) όσο έπαιζε µε τα παιχνίδια του στο σπίτι άκουγε τη συζήτηση των γονιών του για το κίνηµα των LGBTQI+ σχολιάζοντας ως «υπερβολές και προκλητικότητα» το να διεκδικούν τα σεξουαλικά τους δικαιώµατα και την ελευθερία στην επιλογή κάποιοι άνθρωποι. Ο Αλέξανδρος (5,5 ετών) και η αδελφή του Αναστασία (9 ετών) είδαν τη µητέρα τους να κλαίει γιατί ο διευθυντής της δεν της έδωσε ένα project λέγοντας «είναι ανδρική υπόθεση αυτό».

Τα παιδιά παρατηρούν τους ενήλικες, αντιγράφουν συµπεριφορές και υιοθετούν στάσεις ανάλογες µε την οικογένεια και το ευρύτερο κοντινό περιβάλλον (σχολείο, παρέες, συγγενείς). Σπάνια και δύσκολα µπορούν να δηµιουργήσουν µία δική τους προσωπική στάση την οποία να µπορούν να υπερασπιστούν µε επιχειρήµατα. Οι εκπαιδευτικοί, λοιπόν, καλούνται να δηµιουργήσουν ένα πρόσφορο έδαφος για συζήτηση, απόψεις και ενηµέρωση των µαθητών και µαθητριών τους. Σταδιακά, µέσα από δραστηριότητες που προάγουν την ισότητα των φύλων, την ένταξη όλων στην κοινωνία, τη συµπερίληψη των µειονοτήτων, αλλά και τα δικαιώµατα των ανθρώπων, µπορούµε να πιστεύουµε σε µία αλλαγή.

Ο 21ος αιώνας απαιτεί την απόκτηση δεξιοτήτων όπως ο τεχνολογικός εγγραµµατισµός, η κριτική σκέψη, η επίλυση προβληµάτων και η ενσυναίσθηση: έχουν εµφανιστεί πολλά κινήµατα που ασχολούνται µε διάφορες πτυχές της κοινωνίας και αγωνίζονται για τέτοιου είδους αλλαγές και πρόοδο. Ένα από αυτά τα κινήµατα περιλαµβάνουν την ισότητα των φύλων µε σκοπό την εξάλειψη των διακρίσεων και φυλετικών ανισοτήτων, αλλά και την προώθηση των δικαιωµάτων των γυναικών στον εργασιακό χώρο και την αντιµετώπιση στερεοτύπων που αφορούν το φύλο.

Οι εκπαιδευτικοί διαδραµατίζουν σηµαντικό ρόλο στην εκµάθηση των δεξιοτήτων αυτών, αλλά και στην αποδόµηση των έµφυλων στερεοτύπων µέσω συγκεκριµένων δραστηριοτήτων στην τάξη. Τα παιδιά πρέπει να µάθουν να συνεργάζονται, να σκέφτονται, να ηγούνται µιας οµάδας, να χειρίζονται την τεχνολογία, να ακούν τους συµµαθητές τους και να αποδέχονται τις ίσες δυνατότητες αγοριών και κοριτσιών χωρίς διακρίσεις και ανισότητες.

Μια καινοτόμος και λανθασμένα «αγορίστικη» —για κάποιους— παιδαγωγική µέθοδος, αυτή του STEAM (Science, Technology, Engineering, Arts, Mathematics) δίνει τη δυνατότητα στον/στην εκπαιδευτικό κάθε ηλικιακής οµάδας να καλλιεργήσει στα παιδιά —αγόρια και κορίτσια— τις δεξιότητες του 21ου αιώνα, δουλεύοντας την ίδια στιγµή στην αποδόµηση έµφυλων στερεοτύπων. Τι είναι όµως το STEAM και πώς µπορεί να βοηθήσει στην πράξη;

Το STEAM είναι µια παιδαγωγική προσέγγιση, η οποία χρησιµοποιεί τις Επιστήµες, την Τεχνολογία, τη Μηχανική, τα Καλλιτεχνικά και τα Μαθηµατικά ως σηµείο αναφοράς για να καθοδηγήσει τα παιδιά στην κριτική σκέψη, στην παρατήρηση, στον διάλογο, στον προβληµατισµό και στο να διερωτώνται για ζητήµατα που συµβαίνουν γύρω τους. Σκοπός είναι οι µαθητές να παίρνουν µελετηµένες αποφάσεις, να επιζητούν την εµπειρική διαδικασία και την ανακάλυψη, να επιµένουν για την επίλυση προβλήµατος, να ενθαρρύνουν την οµαδικότητα και τη συνεργασία, να διαχειρίζονται την αποτυχία και να µαθαίνουν να εργάζονται δηµιουργικά.

Η βιωµατική και διεπιστηµονική αυτή παιδαγωγική προσέγγιση, η οποία συνδυάζει την εκµάθηση πληροφοριών µε την εξάσκηση των απαραίτητων —για τον 21ο αιώνα— δεξιοτήτων, µπορεί να πραγµατοποιηθεί ήδη από την προσχολική ηλικία (Lindeman & McKendry Anderson, 2015). Τα παιδιά µπορούν να εξασκήσουν τις δεξιότητες που αναφέρονται πιο πάνω µε ευχάριστο, διασκεδαστικό, δηµιουργικό και ευφάνταστο τρόπο, έτσι που να µαθαίνουν ακόµα και να κατασκευάζουν ροµπότ και να τα προγραµµατίζουν µε διάθεση ανακάλυψης και πειραµατισµού. Αξίζει να σηµειωθεί ότι από την ηλικία των τεσσάρων ετών µπορούν να συλλάβουν βασικές έννοιες προγραµµατισµού και να κατασκευάσουν απλές ροµποτικές κατασκευές (Γιαννίτση, Κολοβού, Κόµης & Φιλιππίδη, 2018). Τα παιδιά κάνουν STE(A)M όταν παρατηρούν, καταλήγουν σε συµπεράσµατα, κάνουν υποθέσεις, κάνουν συνδυαστικές σκέψεις, ερµηνεύουν δεδοµένα, χειρίζονται µεταβλητές και γενικά πειραµατίζονται (Γιαννίτση, Κολοβού, Κόµης & Φιλιππίδη, 2018).

Προκειµένου να προετοιµαστούν κατάλληλα οι µαθητές/τριες ώστε να µπορέσουν να αντιµετωπίσουν και να ανταποκριθούν επιτυχώς στις απαιτήσεις του 21ου αιώνα, τα σχολεία χρειάζεται να βοηθήσουν τους µαθητές να αναπτύξουν τις απαραίτητες δεξιότητες (Βell, 2010). Ο σπουδαιότερος προβληµατισµός έγκειται στο ότι οι σηµερινοί απόφοιτοι δεν διαθέτουν τις απαραίτητες δεξιότητες για την αγορά εργασίας του µέλλοντος (Αnaniadou & Claro, 2009). Είναι σηµαντικό να σηµειωθεί ότι δεν είναι ξεκάθαρο και κοινά αποδεκτό ποιες ακριβώς είναι οι δεξιότητες που θα έπρεπε να συµπεριληφθούν στη λίστα µε τις δεξιότητες του 21ου αιώνα. Ο όρος από µόνος του υπονοεί µια λίστα από δεξιότητες τις οποίες οι µαθητές χρειάζεται να διαθέτουν για την εργασία τους, την καθηµερινότητά τους και τη ζωή τους σαν ενεργοί πολίτες. Μερικές δεξιότητες σύµφωνα µε τον Tony Wagner εκπαιδευτικό ερευνητή και πρώην συνεργάτη του Harvard University είναι οι κάτωθι:

• Κριτική σκέψη και επίλυση προβλήµατος
• Συνεργασία και ηγετικότητα
• Αποτελεσµατική προφορική και γραπτή επικοινωνία
• ∆υνατότητα αξιολόγησης και ανάλυσης πληροφορίας
• Περιέργεια και φαντασία
• Πρωτοβουλία και επιχειρηµατικότητα
• Ευελιξία και προσαρµοστικότητα

Παράλληλα, µια άλλη λίστα των δεξιοτήτων του 21ου αιώνα παρουσιάστηκε από τη Μη Κερδοσκοπική Οργάνωση Partnership for 21st century learning και αναφέρει τα εξής:

• ∆εξιότητες Εκµάθησης και Καινοτοµίας (γνωστές και ως 4C’s: Critical Thinking, Communication, Collaboration, Creativity)
• ∆εξιότητες Τεχνολογίας, Πληροφοριών και Επικοινωνίας
• ∆εξιότητες για την Εργασία και την Καθηµερινότητα
• Ολοκληρωµένη γνώση και θέµατα 21ου αιώνα

Σύμφωνα με την παιδαγωγό και συν-ιδρύτρια της EducAid ΑΜΚΕ, Ουρανία Κάππου (2023), οι ανισότητες που αφορούν στο φύλο είναι έντονες όσον αφορά στο STEM. Τα κορίτσια και οι γυναίκες έχουν µικρότερη εµπλοκή από τα αγόρια και τους άντρες εξαιτίας των έµφυλων στερεοτύπων. Παρότι όλο και περισσότερες γυναίκες ολοκληρώνουν τις προπτυχιακές σπουδές, η παρουσία των γυναικών ακαδηµαϊκά στο STEM είναι περιορισµένη. Αυτό ίσως οφείλεται στα έµφυλα στερεότυπα τα οποία ενισχύουν τις προκαταλήψεις και µειώνουν τις πιθανότητες για τις γυναίκες να εξελίξουν την καριέρα τους (Casad et al., 2021).

Στην Αµερική, ενώ όλο και περισσότερες γυναίκες αποκτούν πτυχίο σε τοµείς του STEAM, δεν είναι πολλές εκείνες που το εξασκούν σε επαγγελµατικό επίπεδο, κάτι που οφείλεται στη χαµηλή ζήτηση λόγω φύλου. Αν, όµως, µια γυναίκα καταφέρει και ενταχθεί στον επαγγεµατικό στίβο στον χώρο του STEAM, τότε παρατηρείται ότι ο µισθός της είναι ασθητά χαµηλότερος έναντι των ανδρών (Michelmore & Sassler, 2016).

Παρά το γεγονός ότι υπάρχει µεγάλη πρόοδος όσον αφορά τη συµπεριληπτική εκπαίδευση, ένα µεγάλο ποσοστό κοριτσιών στερείται ποιοτικής εκπαίδευσης STEM λόγω προκαταλήψεων.

 Παρά το γεγονός ότι υπάρχει μεγάλη πρόοδος όσον αφορά τη συµπεριληπτική εκπαίδευση, ένα µεγάλο ποσοστό κοριτσιών στερείται ποιοτικής εκπαίδευσης STEM λόγω προκαταλήψεων, προσδοκιών και κοινωνικών προτύπων, µε αποτέλεσµα µόλις το 35% των φοιτητριών να φοιτά στην τριτοβάθµια εκπαίδευση στις θετικές επιστήµες. Μια ανησυχητική ανισότητα µεταξύ των επιστηµονικών κλάδων είναι ότι το 3% των κοριτσιών επιλέγουν να ακολουθήσουν καριέρα στις σπουδές ΤΠΕ (Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών). Τα τελευταία ευρήµατα υπογραµµίζουν ότι υπάρχουν πολιτισµικά, έµφυλα και κοινωνικά πρότυπα, τα οποία επηρεάζουν τόσο τα κορίτσια όσο και τα αγόρια, ώστε να διαµορφώνουν την ταυτότητα, τη συµπεριφορά και τις πεποιθήσεις τους µε συγκεκριµένο τρόπο (UNESCO, 2017).

Συνεπώς, οι εκπαιδευτικοί µέσα από τη ροµποτική, τις µηχανικές κατασκευές, τα πειράµατα µπορούν να στοχεύσουν την ενεργό εµπλοκή των κοριτσιών σε δραστηριότητες STEAM, που βασίζονται στη διερεύνηση και απαιτούν µια πρακτική προσέγγιση που χρησιµοποιείται από επαγγελµατίες ώστε να αναλάβουν την ευθύνη κάποιας ουσιαστικής εργασίας και να αποκτήσουν µια άλλη προοπτική απέναντι στο STEΑM. Επίσης, σηµαντική είναι η σύνδεση της καθηµερινής ζωής των κοριτσιών µε το STEAM. Μετατροπή του STEAM σε ουσιαστικές εµπειρίες που σχετίζονται άµεσα µε τα ενδιαφέροντα, τις δεξιότητες και τις εµπειρίες τους, ώστε να αυξηθεί η αίσθηση του ανήκειν των κοριτσιών στα θέµατα STEAM.

Τόσο τα αγόρια όσο και τα κορίτσια χρειάζονται ενθάρρυνση να εντοπίσουν τα στερεότυπα στο STEAM και υποστήριξη για να τα αποδοµήσουν, κάνοντας συνδέσεις µεταξύ του υπόβαθρού τους (κοινωνικού και πολιτισµικού) και των σχετικών µε τις STEAM πεδίων, ώστε να συνειδητοποιήσουν ότι δεν υπάρχουν καθορισµένοι έµφυλοι ρόλοι. Στόχος της ένταξης του STEAM στην εκπαίδευση, είναι η ενίσχυση της αυτοπεποίθησης των µαθητών/τριών, αλλά και η ευκαιρία να µάθουν τόσο για τα ανδρικά όσο και τα γυναικεία πρότυπα στο χώρο του STEAM.

Στην Ελλάδα, πραγματοποιείται το  πρόγραµµα «Οι σπουδαίες γυναίκες των επιστηµών ταξιδεύουν σε αποµακρυσµένες περιοχές» από την EducAid ΑΜΚΕ και στοχεύει στην αποδόµηση των έµφυλων στερεοτύπων όσον αφορά στην εµπλοκή µε τις επιστήµες µέσα από βιωµατικές δραστηριότητες. Πιο συγκεκριµένα, στόχος είναι µέσα από το έργο σπουδαίων γυναικών της επιστήµης τα παιδιά να έρθουν σε επαφή µε την επιστήµη, την τεχνολογία, τη µηχανική, την τέχνη και τα µαθηµατικά (STEAM), να καλλιεργήσουν δεξιότητες και γνώσεις και να αποδοµήσουν µαζί µε τους/τις εκπαιδευτικούς τα έµφυλα στερεότυπα που υπάρχουν σχετικά µε την ενασχόληση µε τις επιστήµες, ιδιαίτερα όσον αφορά στην εµπλοκή κι επαγγελµατική ενασχόληση των γυναικών στις θετικές επιστήµες.

Το πρόγραµµα συµβαδίζει απόλυτα µε τη «Στρατηγική για την ισότητα των φύλων 2020-2025» της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά και µε τον στόχο σχετικά µε την ισότητα των φύλων των Ηνωµένων Εθνών. Το έργο εφαρµόζεται σε αποµακρυσµένες περιοχές, ηπειρωτικές και νησιωτικές, όπου οι εκπαιδευτικές ευκαιρίες είναι περιορισµένες.

Κατά τη διάρκεια των εκπαιδευτικών συναντήσεων µε τα σχολεία, µέσω του έργου σπουδαίων γυναικών της επιστήµης, τα παιδιά θα έρθουν σε επαφή µε το STE(A)M και θα καλλιεργήσουν δεξιότητες και γνώσεις ώστε να αποδοµήσουν µαζί µε τους/τις εκπαιδευτικούς τα έµφυλα στερεότυπα που υπάρχουν σχετικά µε την ενασχόληση µε τις επιστήµες, ιδιαίτερα όσον αφορά στην εµπλοκή κι επαγγελµατική ενασχόληση των γυναικών στις θετικές επιστήµες. Αυτό θα επιτευχθεί µέσα από βιωµατικές δραστηριότητες, δραστηριότητες µε την παιδαγωγική µέθοδο STEAM, συζήτηση, προβληµατισµό, διερεύνηση. Γυναίκες που έχουν διαπρέψει σε διάφορους τοµείς της επιστήµης (Μαρί Κιουρί, Βαλεντίνα Τερεσκόβα, Κάθριν Τζόνσον, Σιεν Σουγκ Βου, Ρόζαλιντ Φράνκλιν, Σάλι Ράιντ κ.ά.) θα αποτελέσουν έµπνευση και πρότυπα στην προσπάθεια να αποδοµηθούν τα έµφυλα στερεότυπα. 

*Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην ειδική έκδοση για τα 20 χρόνια  Athens Voice «Επιβιώνοντας τον 21ο αιώνα - Οι πολιτικές, οι τάσεις, τα ρεύµατα της εποχής µας», σε επιµέλεια Σώτης Τριανταφύλλου