Τεχνητή Νοημοσύνη: Μια εβραϊκή υπόθεση;

Την Παρασκευή 17 Νοεμβρίου 2023, o Ilya Sutskever μαζί με τέσσερα από τα έξι μέλη του διοικητικού συμβουλίου της εταιρείας τεχνητής νοημοσύνης OpenAI απέλυσαν τον δισεκατομμυριούχο διευθύνοντα σύμβουλο Sam Altman, υποστηρίζοντας ότι δεν είναι άξιος της εμπιστοσύνης τους στην καθοδήγηση μιας αποστολής που «θα ωφελεί όλη την ανθρωπότητα». Υποβίβασαν, επίσης, τον πρόεδρο Greg Brockman, ο οποίος παραιτήθηκε και ακολούθησε τον φίλο του στην έξοδο. Τέσσερις μέρες αργότερα, στις 21 Νοεμβρίου, οι διωχθέντες επέστρεψαν μετά από απαίτηση των 700 εργαζομένων. Το διοικητικό συμβούλιο αντικαταστάθηκε και μειώθηκε σε τρία μέλη, ενώ οι πρώην εξόριστοι και ο μετανοημένος για τις πράξεις του, Σατσκέβερ, δεν μετέχουν στο συμβούλιο. Τα τρία νέα μέλη είναι οι Bret Taylor, ο πρώην πρόεδρος του Twitter που πούλησε την εταιρεία στον Μασκ, ο Larry Summers, οικονομολόγος που διηύθυνε το Χάρβαρντ από το 2001 έως το 2006 έχοντας διατελέσει και υπουργός Οικονομικών του Μπαράκ Ομπάμα, και ο  Adam D'Angelo, συνιδρυτής του ιστότοπου Quora, ο οποίος ήταν ο μόνος εκ των μελών που ψήφισε υπέρ της απομάκρυνσης του Όλτμαν και επιβίωσε από την αναδιοργάνωση. Οι δύο γυναίκες του παλαιού διοικητικού συμβουλίου, η Helen Toner, ακαδημαϊκός που είχε συγκρουστεί με τον Όλτμαν σχετικά με την προσέγγιση ασφάλειας του OpenAI, και η επιχειρηματίας Tasha McCauley, (σύζυγος του ηθοποιού και τραγουδιστή Τζόζεφ Γκόρντον-Λέβιτ) ήταν τα «θύματα».

Προτού αναπτύξουμε τις λεπτομέρειες του δράματος, θα ήθελα να επισημάνω ότι τρία εκ των έξι μελών του αρχικού συμβουλίου είναι εβραϊκής καταγωγής, η Μακώλεϋ είναι σύζυγος Εβραίου, οι δύο εκ των τριών μελών του σημερινού συμβουλίου είναι Εβραίοι, οι τρείς οικειοθελώς αποχωρήσαντες —ουσιαστικά οι ηγέτες της εταιρείας— είναι άπαντες εβραϊκής καταγωγής. Πέτρα του σκανδάλου ο επικεφαλής, ιθύνων τεχνικός νους, μεταμεληθείς Ρωσοεβραίος Σατσκέβερ, επιστήθιος φίλος και δεξί χέρι του αρχηγού Μπρόκμαν. Ο Άνταμ Ντ΄Άντζελο δεν είναι Εβραίος αλλά έχει παραδοθεί στις θελήσεις των νικητών της σύγκρουσης αφού συμφώνησε να παραμείνει παρά την αρχική του διαφωνία. Με την επισήμανση δεν προσπαθώ να επιχειρηματολογήσω υπέρ της παγκόσμιας συνωμοσίας των «απεχθών» δολοφόνων του Χριστού οι οποίοι σε μεσαιωνικά μυθεύματα παρουσιάζονται ως αιμοδιψείς βασανιστές μικρών παιδιών και που στην πιο σύγχρονη εκδοχή διασώζονται ως οι τραπεζίτες και τοκογλύφοι που πίνουν, μεταφορικά, το αίμα των δυστυχισμένων θυμάτων τους.

Ίσως θα ήταν μια ανακουφιστική λύση για όλους μας να μας κυβερνά κάποιο κρυφό διευθυντήριο από ανθρώπους του χρήματος και των αγορών, το οποίο να ελέγχει και να καθοδηγεί τις ζωές μας. Δυστυχώς ή ευτυχώς κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει. Όμως, είναι άξια λόγου η παρατήρηση ότι σε καίριες θέσεις εξουσίας, τέχνης, οικονομίας, πνεύματος και πρωτοπορίας, οι άνθρωποι που ασπάζονται την εβραϊκή κουλτούρα συχνά υπερτερούν εντός ενός κόσμου κυρίαρχα χριστιανικού. Ο ένας εκ των λόγων αυτής της, συχνά υπόγειας, ισχύος είναι η συνθήκη της περιθωριοποίησή τους και η υποχρεωτική, για την επιβίωσή τους, ανάληψη δυσάρεστων έργων· δραστηριοτήτων, όπως ο δανεισμός χρημάτων, με τον οποίο αρνούνταν να ασχοληθούν οι χριστιανοί, απεκδυόμενοι την «ανηθικότητα» μιας τέτοιας πράξεως. Στις νεότερες ευρωπαϊκές κοινωνίες, οι εβραίοι ήταν υποχρεωμένοι να ασχοληθούν με τη «βρώμικη» δουλειά προκειμένου να επιβιώσουν. Τη δουλειά που όλοι είχαν ανάγκη αλλά κανείς δεν ήθελε να αναλάβει. Το τίμημα ήταν και εξακολουθεί να είναι βαρύ. Το πληρώνουν με το αίμα τους. Από τους συνηθισμένους διωγμούς μέχρι το Ολοκαύτωμα. Ως διωκόμενη μειονότητα ενστερνίστηκαν τη θέση της αντιπολίτευσης στις κοινωνίες που τους φιλοξενούσαν, συνήθως σε περιφραγμένες περιοχές -τα περιβόητα γκέτο. Ως κυνηγημένοι αισθάνονται φυσιολογικά στο περιθώριο, άρα παλεύουν έξω από τα συνήθη κοινωνικά πλαίσια και αγκαλιάζουν τις ευκαιρίες που παρουσιάζονται, για επιβίωση ή  πλουτισμό, βασιζόμενοι σε μια πολύ ισχυρή κοινότητα μέσω των συναγωγών που τους δίνει την ασφάλεια και τη βοήθεια που χρειάζονται. Υπάρχει και ένας άλλος λόγος, βαθύτερος.

Η πίστη στον τύπο ενός Θεού ο οποίος είναι αδιανόητος, ασύλληπτος, που τους αναγκάζει να καλπάζουν, με όρους σκέψεως. Τους υποχρεώνει από πολύ μικρά παιδιά να συλλάβουν το αφηρημένο πράγμα, το οποίο τους δίνει χαρακτήρα και δυνατότητα όταν μεγαλώσουν να δημιουργούν επιστημονικές, καλλιτεχνικές, γενικότερα πνευματικές επιτυχίες. Κατά τη γνώμη μου, η σύνδεση του θρησκευτικού στοιχείου με τα φυσικά χαρίσματα των Εβραίων είναι σημαντική και καθόλου τυχαία. Ένας θεός που πρέπει να καταλάβεις επιστρατεύοντας όλη την πνευματική σου ένταση, οδηγεί σε ένα ποσοστό 20% βραβευμένων Εβραίων με Νόμπελ. Όποιος αφιερώσει ελάχιστο χρόνο σε μια πρόχειρη αναζήτηση στο διαδίκτυο θα δει την εντυπωσιακή τους επιτυχία στις επιστήμες, στην τέχνη, στην πολιτική και στον κινηματογράφο. Μια τέτοια περίπτωση είναι ο νεοπαγής τομέας της Τεχνητής Νοημοσύνης.

Η OpenAI είναι μια κερδοσκοπική επιχείρηση, αλλά διοικείται από ένα μη κερδοσκοπικό συμβούλιο του οποίου η πρωταρχική εντολή δεν είναι η μεγιστοποίηση των κερδών, αλλά η δημιουργία AGI (Artificial general intelligence: Γενική Τεχνητή Νοημοσύνη) που «ωφελεί την ανθρωπότητα». Τα τέσσερα μέλη του διοικητικού συμβουλίου, καθώς και ο Σατσκέβερ, είχαν πεισθεί ότι ο Όλτμαν δεν είχε καμιά πρόθεση να επιβραδύνει ή να λάβει υπόψη του τις ανησυχίες ότι η τεχνολογία θα μπορούσε να γίνει πολύ ισχυρή, ότι θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί με κακόβουλες προθέσεις όπως η μαζική παραπληροφόρηση ή η κατασκευή ενός νέου βιολογικού όπλου. Ο Ίλια Σατσκέβερ ξεκίνησε την καριέρα του υπό τον Geoffrey Everest Hinton, τον Βρετανό επιστήμονα πληροφορικής που είναι γνωστός ως «νονός της τεχνητής νοημοσύνης». Τον Μάιο, ο Χίντον έφυγε από τη Google, ώστε να μπορεί να μιλάει πιο ελεύθερα για τον κίνδυνο της τεχνολογίας στην οποία υπήρξε πρωτοπόρος. Ο, γεννημένος στη Ρωσία, προστατευόμενός του μοιράστηκε τις ανησυχίες του. Ένα μήνα πριν ο Ίλια Σατσκέβερ απολύσει τον φίλο του και συνιδρυτή του OpenAI Σαμ Όλτμαν, ο επιστήμονας των υπολογιστών ανέβηκε στη σκηνή του Σαν Φρανσίσκο για να δώσει μια ομιλία. Μια μέρα που ονειρευόταν και για την οποία εργαζόταν εδώ και χρόνια. «Θα έρθει η μέρα που οι ψηφιακοί εγκέφαλοι που ζουν μέσα στους υπολογιστές μας θα γίνουν εξίσου καλοί και ακόμη καλύτεροι από τους δικούς μας βιολογικούς εγκεφάλους. Οι υπολογιστές θα γίνουν εξυπνότεροι από εμάς», είπε στα ρωσικής απόχρωσης αγγλικά του. «Είναι απολύτως προφανές ότι μια τέτοια τεχνητή γενική νοημοσύνη (AGI) θα έχει δραματικές επιπτώσεις σε κάθε τομέα της ζωής, της ανθρώπινης δραστηριότητας και της κοινωνίας. Βλέπετε όλες τις θετικές δυνατότητες της AGI και όλες τις σχετικές δυνατότητες της AGI επίσης.»

Οι ανησυχίες του ήταν βαθιές. Είχε πρόσφατα κάνει μια σημαντική ανακάλυψη που έφερε την αυγή της «υπερ-νοημοσύνης» ένα βήμα πιο κοντά. Επρόκειτο για ένα σύστημα που ονομάζεται Q* (Q star), το οποίο, σύμφωνα με το αμερικανικό τεχνολογικό έντυπο The Information, ήταν σε θέση να λύνει απλά αριθμητικά προβλήματα,. Ακούγεται πεζό, αλλά ήταν μεγάλη υπόθεση. Το δημοφιλές ChatGPT της OpenAI μπορεί να ήταν σε θέση να περάσει τυποποιημένα τεστ, να γράψει τις σχολικές εκθέσεις των παιδιών και να αναπτύξει κώδικα λογισμικού, αλλά η συλλογιστική που απαιτείται για να απαντήσει αξιόπιστα σε μαθηματικές εξισώσεις στις οποίες δεν είχε εκτεθεί, του ξέφευγε. Το Q* αντιπροσώπευε ένα βήμα αλλαγής όχι μόνο επειδή ήταν ένα μοντέλο επόμενης γενιάς, αλλά επειδή δημιουργήθηκε με μια νέα μέθοδο που χρησιμοποιούσε δεδομένα που δημιουργήθηκαν από τον ίδιο τον υπολογιστή για να βελτιώσει τις δυνατότητές του. Οι γνώστες είπαν ότι η πρόοδος και η επιμονή του Όλτμαν να βγάζει προϊόντα παρά τις αυξανόμενες ανησυχίες για την ασφάλεια, ήταν ο καταλύτης για μια από τις πιο περίεργες απόπειρες πραξικοπήματος στην ιστορία της εταιρείας.

Εικάζω ότι Σατσκέβερ βίωσε μια αυθεντική εσωτερική σύγκρουση ανάμεσα στο αίσθημα της κοινότητας και την προσωπική ηθική. Όντας Εβραίος λειτούργησε αρχικώς ως καντιανό υποκείμενο. Εξάντλησε στο μέγιστο τις κληρονομικές αρετές της κουλτούρας του πετυχαίνοντας έναν επιστημονικό άθλο εντός μιας εταιρείας ομοίων του. Όμως οι επιπτώσεις των ανακαλύψεων του εάν δεν ωφελούσαν εν γένει την ανθρωπότητα θα ήταν κενές περιεχομένου, πιθανώς  καταστροφικές. Είχε την ευαισθησία να το καταλάβει, επηρεασμένος από τη δυτική προτεσταντική κουλτούρα που το περίγραμμά της οφείλεται στον Γερμανό φιλόσοφο. Ο Καντ βασίζει την ηθική πράξη σε τρεις πυλώνες. Την αθανασία, την ελευθερία και τον Θεό. Η πράξη διαποτίζεται από την συνείδηση της συνεχείας —ενεργείς σαν να είσαι αθάνατος, ο πράττων είναι ελεύθερος από την ιδιοτέλεια— ενεργεί ως άνθρωπος εν γένει, και τέλος η πράξη έχει έναν σκοπό που υπερβαίνει τον δρώντα και του υπενθυμίζει τη μερικότητά του· ο σκοπός λέγεται Θεός. Δυστυχώς γι’ αυτόν και ίσως για όλους μας, οι εργαζόμενοι οργάνωσαν ανταρσία. Περισσότερο από το 90% του προσωπικού, 750 από τους 770 υπαλλήλους της εταιρείας, υπέγραψαν επιστολή με την οποία απειλούσαν να παραιτηθούν εκτός αν το διοικητικό συμβούλιο παραιτηθεί και επαναφέρει τους αποπεμφθέντες ηγέτες του. «Η συμπεριφορά σας κατέστησε σαφές ότι δεν είχατε την αρμοδιότητα να επιβλέπετε την OpenAl», ανέφερε η επιστολή. Η οργή τους ήταν κατανοητή. Οι μετοχές της OpenAI δεν είναι εισηγμένες στο χρηματιστήριο, αλλά η εταιρεία είχε ξεκινήσει μια ιδιωτική πώληση μετοχών επιτρέποντας στους εργαζόμενους να πουλήσουν τις μετοχές τους σε μια ομάδα επενδυτών. Χάρη στον Όλτμαν, πολλοί είχαν δει τις μετοχές τους να αυξάνονται κατά 10 ή και 100 φορές. Βρίσκονταν στα πρόθυρα να αποκτήσουν χρήματα που θα άλλαζαν τη ζωή τους για μια ολόκληρη γενιά. Το πραξικόπημα του Σατσκέβερ είχε οδηγήσει αρκετά κορυφαία στελέχη να παραιτηθούν, θέτοντας υπό αμφισβήτηση το μέλλον της εταιρείας και, κρίσιμα, την αξία της. Μπροστά σε αυτή την εξέγερση ο Σατσκέβερ, εντυπωσιακά δρων, έβαλε νερό στο κρασί του, στην πραγματικότητα το γύρισε στα αναψυκτικά. Ζήτησε την απομάκρυνσή του από το διοικητικό συμβούλιο χαρακτηρίζοντας τον εαυτό του ανίκανο. «Λυπάμαι βαθύτατα για τη συμμετοχή μου στις ενέργειες του διοικητικού συμβουλίου», έγραψε στο Twitter. «Δεν είχα ποτέ την πρόθεση να βλάψω το OpenAI». Την Κυριακή στις 19 Νοεμβρίου 2023, το βράδυ, η Microsoft (βασική μέτοχος στο OpenAI) είχε προσφέρει δουλειά στον Όλτμαν. Η αποκατάσταση ήταν θέμα ωρών. Όμως η καρδιά του επιχειρηματία —γιατί ο Ολτμαν επιστήμονας δεν είναι—, χτυπούσε μέσα στα χέρια των 750 υπαλλήλων που ούρλιαζαν για τα μελλοντικά διαφυγόντα κέρδη τους. Ο Σατσκέβερ υπέκυψε στο κοινό, περί εφήμερου κέρδους, αίσθημα.

Η γενναία του πράξη δεν ολοκληρώθηκε, παρασυρμένος από τον χείμαρρο της κοινότητας και ενός Θεού που θρέφει εικονοκλάστες -μαχητές κατά του κατεστημένου- αλλά που επιβάλλει την υποταγή εντός των ορίων των εκλεκτών του. Ο Όλτμαν, ούτως η άλλως, είναι αποκλειστικά επιχειρηματίας και μάλιστα διεσώθη τον Μάρτιο του 2012, αφού μια αποτυχημένη εταιρεία που είχε ιδρύσει το 2005, βασιζόμενος στη εφαρμογή κοινωνικής δικτύωσης Loopt, εξαγοράστηκε από την Green Dot Corporation του Στηβ Στρέιτ (εβραϊκής καταγωγής) έναντι 43,4 εκατομμυρίων δολαρίων. Η δεινότητα του σε συσσώρευση πλούτου ανάγεται χωρίς αμφιβολία στα πλεονεκτήματα μιας κουλτούρας που έχει υποφέρει τα πάνδεινα. Όμως ακόμα και έτσι, τελικώς υποβιβάζεται οικειοθελώς σε μια ψυχική απομόνωση που είναι άξια αποφυγής.

Ο Όλτμαν ζει στη γειτονιά Russian Hill του Σαν Φρανσίσκο, έχει ένα σπίτι για το Σαββατοκύριακο στη Napa της Καλιφόρνια, ένα καταφύγιο στο Big Sur λίγο πιο νότια στην ίδια Πολιτεία και το 2016 είχε δηλώσει: «Έχω όπλα, χρυσό, ιωδιούχο κάλιο, αντιβιοτικά, μπαταρίες, νερό, μάσκες αερίων από τις Ισραηλινές Αμυντικές Δυνάμεις (IDF) και ένα μεγάλο κομμάτι γης στο Big Sur στο οποίο μπορώ να πάω». Πότε; Όταν ο κόσμος θα έχει τελειώσει, θα μπορούσε να προσθέσει κάποιος.