Τεχνητή Νοημοσύνη: άνθρωποι και μηχανές πρέπει να συνεργαστούν

Mία από τις πρώτες εικόνες της τεχνητής νοημοσύνης που είδαμε ήταν στο ψηφιακό παιχνίδι Neuromancer που είχε δημιουργήσει ο Troy Miles με βάση το cyberpunk μυθιστόρημα του William Gibson. Οι παλιότεροι θα θυμούνται το HAL 9000 από το «2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος» του Stanley Kubrik ή τη Samantha από την ταινία «Her» του Spike Jonze. Οι εικόνες της ποπ κουλτούρας επηρεάζουν τη γνώμη των ανθρώπων για την τεχνητή νοημοσύνη, αλλά πρέπει να συμφωνήσουμε ότι τα συστήματα AI δεν είναι «αντικειμενικές» μηχανές· βασίζονται στον ανθρώπινο πολιτισμό: στις αξίες, στους κανόνες, στις προτιμήσεις και στις μορφές συμπεριφοράς μας μέσα στην κοινωνία. Όλες οι πτυχές της κουλτούρας μας αντικατοπτρίζονται στον τρόπο κατασκευής των συστημάτων ΑΙ. Έτσι, αντί να αναρωτιόμαστε αν τα συστήματα AI είναι καλά ή κακά για την κοινωνία, πρέπει να τα σχεδιάσουμε με τέτοιον τρόπο ώστε να συνάδουν με το ήθος που θέλουμε.

Να ένα παράδειγμα: Ο Roger Dannenberg, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Carnegie Mellon στο Πίτσμπουργκ, έχει δημιουργήσει ένα σύστημα AI που παίζει μουσική μαζί με ανθρώπους. Συνοδεύει ερμηνευτές με βάση τις ιδέες του τόνου, της κλίμακας, του ρυθμού, που αποτελούν στοιχεία της δυτικής μουσικής θεωρίας. Ο δε συνθέτης και μελετητής George E. Lewis, προερχόμενος από τη μουσική παράδοση της αφρικανικής διασποράς, δημιούργησε το σύστημα Voyager το οποίο περιγράφει ως «μη ιεραρχικό διαδραστικό μουσικό περιβάλλον που προσομοιάζει στον αυτοσχεδιασμό» – και τα αποτελέσματα είναι πολύ διαφορετικά. Ενώ το σύστημα του Dannenberg ακούγεται σαν συμβατικός ερμηνευτής που παίζει τις αναμενόμενες νότες, το σύστημα του Lewis δημιουργεί εκπλήξεις στον διάλογο με έναν ερμηνευτή, άλλοτε κάνοντας σόλο, άλλοτε συνδυάζοντας χορωδιακά μέρη με ανθρώπινα σόλο, χωρίς να κυριαρχεί ούτε ο άνθρωπος ούτε η μηχανή. Πρόκειται για συστήματα που απορρέουν από δύο διαφορετικές κουλτούρες.

Σήμερα, τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης παίζουν ρόλο στη δημιουργία κειμένου και εικόνων, στη διάγνωση ασθενειών, ακόμη και σε αυτόνομα οπλικά συστήματα όπως τα drones. Θα μπορούσαμε να τα δούμε ως υπηρέτες των ανθρώπων ή ως δημιουργικά στηρίγματα γι’ αυτούς. Μπορούμε δηλαδή να θεωρήσουμε τη σχέση μεταξύ μηχανής και ανθρώπου είτε ως βασισμένη στην εντολή και στον έλεγχο, είτε βασισμένη στη συνεργασία κατά την οποίαν οι άνθρωποι αναλαμβάνουν όσα κάνουν καλύτερα και τα συστήματα ΑΙ αναλαμβάνουν όσα δεν μπορούν ή δυσκολεύονται να κάνουν οι άνθρωποι. Η δημιουργία συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης που βασίζονται σε διαφορετικούς πολιτισμούς, μπορεί να βοηθήσει, με κατάλληλες δεοντολογικές κατευθυντήριες γραμμές, να αντιμετωπίσουμε την ΑΙ ως συνεργάτη μας.

Οι άνθρωποι μπορούν σκόπιμα να σχεδιάσουν υπολογιστικά συστήματα με τις αξίες και τις κοσμοθεωρίες που θέλουμε. Η τεχνητή νοημοσύνη έχει μια μεγάλη ευκαιρία να επιτύχει θετικό κοινωνικό αντίκτυπο μέσω τέτοιου σχεδιασμού, αλλά προϋποτίθεται ένα πεδίο πιο διεπιστημονικό όπου να αξιοποιούνται οι γνώσεις από τις τέχνες, από τις κοινωνικές επιστήμες και τις επιστήμες του ανθρώπου. Πρέπει με λίγα λόγια οι διαδικασίες δημιουργίας των συστημάτων να είναι διαφανείς και τα μεγάλα σύνολα δεδομένων να βασίζονται σε πολιτιστικές αξίες χωρίς προκαταλήψεις και άλλα κοινωνικά δεινά που μπορούν, αν δεν προσέξουμε, να βρουν τον δρόμο τους στα συστήματα. «Με προσοχή, οφείλουμε να οικοδομήσουμε συστήματα που βασίζονται σε πολλαπλές κοσμοθεωρίες: η κοινωνικο-πολιτισμική εργασία είναι εξίσου δύσκολη με την τεχνική μηχανική των συστημάτων» λέει ο δρ Fox Harrell, καθηγητής ψηφιακών μέσων, υπολογιστών και τεχνητής νοημοσύνης στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης. «Η εκλαΐκευση του ChatGPT φέρνει την τεχνητή νοημοσύνη στο προσκήνιο και πολλοί σήμερα αναρωτιούνται σε τι διαφέρει από άλλες τεχνολογίες και τι θα συμβεί όταν αλλάξει ριζικά ο τρόπος που κάνουμε επιχειρήσεις και ζούμε την κάθε μέρα; Πρώτον, είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι η τεχνητή νοημοσύνη είναι ακριβώς αυτό: μια τεχνολογία· ένα εργαλείο που δημιουργήθηκε από ανθρώπους και επομένως υπόκειται στις ανθρώπινες πεποιθήσεις και στους ανθρώπινους περιορισμούς. Αν και συχνά η τεχνητή νοημοσύνη περιγράφεται ως μια εντελώς αυτάρκης, αυτοδιδακτική τεχνολογία, στην πραγματικότητα υπόκειται στους κανόνες που ενσωματώνονται στον σχεδιασμό του. Για παράδειγμα, όταν ρωτάω το ChatGPT, “Ποια χώρα έχει το καλύτερο ρύζι;”, απαντάει: “Ως μοντέλο γλώσσας AI, δεν έχω προσωπικές απόψεις, αλλά μπορώ να παρέχω πληροφορίες. Τελικά, η απάντηση στο ερώτημα ποια χώρα έχει το καλύτερο ρύζι είναι υποκειμενική και εξαρτάται από την προσωπική προτίμηση. Διαφορετικοί άνθρωποι μπορεί να έχουν διαφορετικές απόψεις με βάση το πολιτισμικό τους υπόβαθρο, τις γευστικές προτιμήσεις ή τις εμπειρίες τους”. Να, λοιπόν, μια ρητή σχεδιαστική επιλογή από τους προγραμματιστές ΑΙ με σκοπό να εμποδίσουν το πρόγραμμα τεχνητής νοημοσύνης να παρέχει συγκεκριμένες απαντήσεις σε πολιτιστικά θέματα και ιδεολογικά θέματα».

Ο Harrell έχει δίκιο. Οι χρήστες του ChatGPT μπορούν να κάνουν στο μοντέλο ερωτήσεις για θέματα πιο αμφιλεγόμενα από το ρύζι, αλλά λόγω της σχεδιαστικής επιλογής του συστήματος, θα λάβουν παρόμοιες απαντήσεις. Πράγματι, τους τελευταίους μήνες, το ChatGPT τροποποίησε τον κώδικά του για να αντιδρά όσο το δυνατόν πιο «ουδέτερα». Έτσι κι αλλιώς, στον πυρήνα της, η AI λειτουργεί εκτελώντας μαθηματικές πράξεις σε υπάρχοντα δεδομένα για να παρέχει προβλέψεις ή να δημιουργεί νέο περιεχόμενο. Εάν τα δεδομένα είναι προκατειλημμένα, δεν είναι αντιπροσωπευτικά ή στερούνται συγκεκριμένων γλωσσών, τότε οι απαντήσεις του chatbot, οι προτάσεις δραστηριότητας και οι εικόνες που δημιουργούνται από τις προτροπές μας ενδέχεται να έχουν ενσωματωμένες τις ίδιες προκαταλήψεις. Για να αντιμετωπιστεί αυτό, το έργο των ερευνητών και των χρηματοδοτών στη διασταύρωση των ζητημάτων τεχνολογίας, κοινωνίας, φυλής και φύλου πρέπει να συμβάλλει στις προσεγγίσεις μας για τη δημιουργία υπεύθυνων τεχνολογικών εργαλείων.

Εξάλλου, οι χρήστες –όλοι εμείς– δεν θέλουν προγράμματα ΑΙ που να αντικαθιστούν ανθρώπους με γνώμη και ενσυναίσθηση. Στις αρχές του 2023, η Koko, μια εφαρμογή ψυχικής υγείας, δοκίμασε το GPT-3 για να συμβουλεύσει 4.000 άτομα, αλλά τελικά η επιχείρηση δεν λειτούργησε: οι χρήστες ζητούσαν έναν εκπαιδευμένο άνθρωπο θεραπευτή, όχι ένα ρομπότ.

Πού βρισκόμαστε ως κοινωνία σχετικά με την ΑΙ; Ποιος είναι ο ρόλος της εξισορρόπησης του σχεδιασμού των εργαλείων τεχνητής νοημοσύνης με την απόφαση σχετικά με το πότε θα χρησιμοποιηθούν συστήματα τεχνητής νοημοσύνης και πώς θα μετριαστούν οι βλάβες που μπορεί να προκαλέσει; Ο καθένας μας έχει έναν ρόλο να παίξει. Οι τεχνολόγοι και οι ηγεσίες έχουν σαφείς ευθύνες στον σχεδιασμό και στην ανάπτυξη συστημάτων AI: οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής θέτουν τις κατευθυντήριες γραμμές για την ανάπτυξη και τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης, κατά προτίμηση χωρίς να περιορίζουν την καινοτομία, αλλά μάλλον κατευθύνοντάς τη έτσι ώστε να ελαχιστοποιείται η ενδεχόμενη ζημιά στα άτομα. Από την πλευρά τους, οι χρηματοδότες και οι επενδυτές μπορούν να υποστηρίξουν συστήματα τεχνητής νοημοσύνης που επικεντρώνονται στο «κοινό καλό». Σ’ αυτό συντελεί η προαναφερθείσα διατομεακή, διεπιστημονική προσέγγιση που μπορεί να αποφέρει καλύτερα αποτελέσματα. Λόγου χάρη, το Farmer.chat χρησιμοποιεί το Gooey.AI για να προσφέρει στους αγρότες στην Ινδία, στην Αιθιοπία και στην Κένυα πρόσβαση σε γεωργικές γνώσεις στις τοπικές γλώσσες στο WhatsApp. Το Αφρικανικό Κέντρο για τον Οικονομικό Μετασχηματισμό αναπτύσσει πολυεθνικό πρόγραμμα για τη χάραξη βελτιστοποιημένης οικονομικής πολιτικής, ενώ διερευνάται πώς η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να αναζωογονήσει τις τοπικές γλώσσες.

Η ιστορία έχει αποδείξει ότι τα αρνητικά αποτελέσματα της τεχνολογίας ενισχύονται με την πάροδο του χρόνου κι ότι δεν μπορούν, και δεν πρέπει, να τα διορθώσουν οι «τεχνικοί» από μόνοι τους. Η βελτίωση των συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης είναι μια συλλογική διαδικασία που απαιτεί feedback από τον καθένα μας. Ο δρόμος είναι μακρύς και γεμάτος εκπλήξεις και προκλήσεις.