Θα προέλθει ο άνθρωπος του μέλλοντος από το εργαστήριο;

«Ο στόχος μας δεν είναι να δημιουργήσουμε ζωή», δήλωσε η Μαγκνταλένα Ζέρνικα-Γκετς, όταν τα αποτελέσματα της έρευνάς της δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό Nature. Κι όμως αυτό που δημιούργησε η βιολόγος βλαστοκυττάρων από το Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ και η ομάδα της είναι πολύ κοντά σε αυτό που θα μπορούσε στο μέλλον να δημιουργήσει έναν άνθρωπο.

«Συνθετικά ανθρώπινα έμβρυα δημιουργήθηκαν σε μια πρωτοποριακή καινοτομία», έγραφε ο Guardian στα μέσα Ιουνίου. Εκείνη την εποχή, σύμφωνα με το άρθρο της DW,  η Ζέρνικα-Γκετς είχε μόλις παρουσιάσει την έρευνά της σε ένα συνέδριο στη Βοστώνη. Ο τίτλος ήταν σαν σήμα εκκίνησης: λίγο αργότερα, η έρευνα από το Κέιμπριτζ εμφανίστηκε ως preprint - σχεδόν ταυτόχρονα με παρόμοια δεδομένα από μια ανταγωνιστική ερευνητική ομάδα από το Ισραήλ. Και οι δύο ομάδες είχαν καταφέρει να αναπτύξουν ανθρώπινα βλαστοκύτταρα σε μοντέλα που αντικατοπτρίζουν τα χαρακτηριστικά ενός εμβρύου 14 ημερών. Ποτέ άλλοτε δεν είχε επιτευχθεί κάτι αντίστοιχο στο τρυβλίο Πέτρι.

Η ανάπτυξη ανθρώπινων βλαστοκυττάρων δημιουργεί ένα ηθικό δίλημμα

Ενώ είμαστε πλέον σε θέση να μεταφέρουμε ανθρώπους στο φεγγάρι ή στον βυθό της θάλασσας, ελάχιστα είναι γνωστά για τις πρώτες στιγμές της ύπαρξής μας, καθώς οι ερευνητές δεν μπορούν να προχωρήσουν περισσότερο χωρίς να θέσουν σε κίνδυνο την αναπτυσσόμενη ζωή. Γι' αυτό και κάνουν εκτροπές μέσω ζωικών ή εμβρυϊκών μοντέλων.

Τα μοντέλα εμβρύων μπορούν να βοηθήσουν στην καλύτερη κατανόηση των πρώιμων απωλειών εγκυμοσύνης, των γενετικών ασθενειών ή των συγγενών οργανικών ελαττωμάτων. Μέσω των ερευνών της η Ζέρνικα-Γκετς λέει ότι θέλει να ανοίξει το μαύρο κουτί της πρώιμης ανθρώπινης ανάπτυξης. Για πολλούς, ωστόσο, ακούγεται περισσότερο σαν να έχει μόλις ξεκινήσει η αντίστροφη μέτρηση για τη δημιουργία ενός Φρανκενστάιν.

Οι ερευνητές προτιμούν τον όρο «εμβρυοειδή μοντέλα»

Όταν είδε το έργο της ισραηλινής ερευνητικής ομάδας του Γιάκομπ Χάννα, τον κυρίευσε για πρώτη φορά ένα φοβερό συναίσθημα, λέει ο Τζέσε Φέενβλιτ του Ινστιτούτου Max Planck για τη Μοριακή Κυτταρική Βιολογία και Γενετική στη Δρέσδη. Συνήθως δεν έχει τέτοια αίσθηση, όταν κοιτάζει δομές που μοιάζουν με έμβρυα. Ως αναπτυξιακός βιολόγος μπορεί συνήθως να καταλάβει αμέσως ότι δεν πρόκειται για έμβρυα. Με αυτές τις δομές όμως αυτό δεν του ήταν ξεκάθαρο με την πρώτη ματιά. Ο Φέενβλιτ λέει με ικανοποίηση: «Φαίνονται φανταστικά».

Όπως και πολλοί άλλοι ερευνητές βλαστοκυττάρων, ο Φέενβλιτ τονίζει ωστόσο ότι «δεν μπορούμε πραγματικά να αποκαλούμε αυτά τα μοντέλα έμβρυα». Ο όρος «μοντέλα που μοιάζουν με έμβρυα» είναι καλύτερος. Η διαφοροποίηση αυτή υπογραμμίστηκε και από τη Διεθνή Εταιρεία Έρευνας Βλαστοκυττάρων (ISSCR) στα τέλη Ιουνίου.

Στόχος να συνεχιστεί η έρευνα

Για τον βιολόγο Φέενβλιτ, το τεστ της πάπιας - ένα πουλί που περπατάει σαν πάπια, κολυμπάει σαν πάπια και κάνει κουάκ σαν πάπια είναι πάπια - δεν ισχύει στο πεδίο της εμβρυολογίας. Για τον ηθικολόγο Γκρίλι, από την άλλη πλευρά, ένα πουλί που περπατάει, κολυμπάει και κουρνιάζει σαν πάπια είναι, στο τέλος της ημέρας, απλώς αυτό. Ή μάλλον: Εάν ένα μωρό μπορεί να προκύψει από τη δομή, τότε είναι κι αυτό έμβρυο. Οι ερευνητές καταβάλλουν επί του παρόντος μεγάλη προσπάθεια να πουν πως «αυτό δεν είναι έμβρυο. Αυτό δεν είναι έμβρυο. Αυτό δεν είναι έμβρυο». Λογικό. Απώτερος στόχος τους είναι να συνεχίσουν την έρευνα, όπως λέει ο Γκρίλι.

Με μια πιο προσεκτική εξέταση τα μοντέλα έχουν πολλές διαφορές με τα ανθρώπινα έμβρυα, όπως επισημαίνει ο Φέενβλιτ. Για παράδειγμα παραλείπεται το στάδιο όπου πραγματοποιείται η εμφύτευση στη μήτρα. Δεν είναι ικανά να επιβιώσουν. Και ούτως ή άλλως δεν ήταν καθόλου αυτή η πρόθεση.

Το όριο των 14 ημερών

Αν ανατρέξει κανείς στις σχετικές νομικές διατάξεις, θα διαπιστώσει πως από κράτος σε κράτος υπάρχουν μεγάλες διαφορές. Οι περισσότερες χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Κίνας, του Ηνωμένου Βασιλείου και του Καναδά, επιτρέπουν την έρευνα σε ανθρώπινα έμβρυα μέχρι την 14η ημέρα. Σε χώρες όπως η Γερμανία, η Τουρκία ή η Ρωσία, τέτοια πειράματα απαγορεύονται πλήρως. Η Βραζιλία και η Γαλλία δεν θέτουν χρονικό όριο. Στις Η.Π.Α. εξαρτάται από την πολιτεία, στην οποία βρίσκεται κανείς.

Το όριο των 14 ημερών, το οποίο ακολουθούν οι περισσότερες χώρες, ανάγεται στις βιοηθικές συστάσεις της έκθεσης Warnock του 1984. Μετά από δύο εβδομάδες, αρχίζει η γαστριδίωση στην εμβρυϊκή ανάπτυξη, δηλαδή ο σχηματισμός των διαφόρων στρωμάτων, από τα οποία αναπτύσσονται αργότερα οι ιστοί και τα όργανα.

Σήμερα τα πράγματα είναι διαφορετικά, όμως παραμένει αδύνατη η δημιουργία ανθρώπων από τα μοντέλα τους. Ήδη από το 2021, η Διεθνής Εταιρεία Έρευνας Βλαστοκυττάρων ζήτησε να επανεξεταστεί ο κανόνας των 14 ημερών. Ο Φέενβλιτ πιστεύει πως είναι η κατάλληλη στιγμή γι’ αυτό. Η πρώτη φορά που οι ερευνητές μπόρεσαν να αναπτύξουν ανθρώπινα έμβρυα εκτός της μήτρας και να τα κρατήσουν ζωντανά ήταν περίπου 30 χρόνια αφ’ ότου θεσπίστηκε ο κανόνας των 14 ημερών. Ακόμα και αν το χρονικό όριο επεκτεινόταν, ας πούμε, στις 21 ημέρες - το χρονικό διάστημα κατά το οποίο σχηματίζονται οι δομές της καρδιάς - είναι πολύ πιθανό να χρειαστούν άλλα 30 χρόνια για να καταφέρει η επιστήμη να σπάσει αυτό το επόμενο χρονικό όριο.