Τεχνητή Νοημοσύνη και Δημοκρατία: Το μαχαίρι με τις δύο κόψεις

Προσφάτως διεξήχθη στην Αθήνα το πρώτο συνέδριο Παραγωγικής Τεχνητής Νοημοσύνης. Στα περισσότερα πάνελ οι συμμετέχοντες έκριναν αναγκαίο να απευθυνθούν στο ChatGPT προκειμένου αυτό να δώσει μια παράμετρο από την τοποθέτησή τους. Ας το κάνουμε κι εμείς. «Κινδυνεύει η Δημοκρατία;» ρωτάμε το ChatGPT: «Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να προκαλέσει προκλήσεις και θέματα που επηρεάζουν τη δημοκρατία, αλλά δεν σημαίνει απαραιτήτως ότι κινδυνεύει η ίδια η δημοκρατία εξαιτίας της. Όπως και με κάθε νέα τεχνολογία, η επίδραση της ΑΙ στη δημοκρατία εξαρτάται από τον τρόπο χρήσης της και το πλαίσιο στο οποίο λειτουργεί».

Με την παραπάνω απάντηση συμφωνούν πολλοί – ένας εξ αυτών είναι ο Μπαράκ Ομπάμα, ο οποίος μιλώντας σε συνέδριο για την ψυχική υγεία στην Αθήνα, αφιέρωσε μεγάλο μέρος της ομιλίας του στους κινδύνους και τις ευκαιρίες που συνεπάγεται η αλματώδης ανάπτυξη της τεχνολογίας. «Δεν πιστεύω ότι κυβερνήσεις, επιχειρήσεις και θεσμοί είναι έτοιμοι να αδράξουν τα οφέλη και να αντιμετωπίσουν τη νέα κατάσταση», είπε κι όταν αυτό έρχεται από τα συγκεκριμένα χείλη, η ανησυχία είναι αυτονόητη.

Ο ίδιος υπογράμμισε ότι οι δημιουργοί της ΑΙ ζητούν ρύθμιση, διατυπώνοντας πολλές επιφυλάξεις. «Πρόκειται για τεχνολογική ανάπτυξη που υπερακοντίζει ηθικές αρχές και κανόνες. Πρέπει να είμαστε πιο ηθικοί, να χαλιναγωγήσουμε τις εξελίξεις και να αδράξουμε τα οφέλη». Έκρουσε τον κώδωνα του κινδύνου για τα fake news, τα οποία με τη χρήση των δυνατοτήτων της ΑΙ έχουν εισέλθει σε νέο επίπεδο (π.χ. τα βίντεο deep fakes), σε σημείο που είναι πρακτικά αδύνατον να ξεχωρίσεις αν κάτι είναι πραγματικό ή όχι. Ο 44ος πρόεδρος των ΗΠΑ, ένας πεπεισμένος θιασώτης της προόδου, κάλεσε τους νέους «να κλείσουν τα τηλέφωνά τους και να συζητήσουν με κανονικούς ανθρώπους». Και τον Ομπάμα λουδίτη δεν τον λες...

Η Άννα Διαμαντοπούλου για την τεχνητή νοημοσύνη

Κοντολογίς, το ζήτημα είναι κάτι παραπάνω από σοβαρό, είναι τρέχον. Συμβαίνει τώρα. Στις (διπλές) εκλογές στην Ελλάδα, ουδόλως ακούστηκε – πέραν από ορισμένα δημοσιεύματα που επιχειρούν να εξηγήσουν τι είναι η ΑΙ, η καθημερινή πολιτική διαπάλη αναλώνεται σε ζητήματα που εν πολλοίς θα ξεπεραστούν (αν δεν έχουν ήδη...) από τις εξελίξεις.

«Το ζήτημα της τεχνητής νοημοσύνης δεν συζητήθηκε καθόλου στην προεκλογική περίοδο και εμείς στο Δίκτυο νιώσαμε ότι έχουμε χρέος να συζητήσουμε με τους πολίτες αυτό το ζήτημα που αφορά όλους τους πολίτες», είπε πριν από λίγες ημέρες η πρόεδρος του Δικτύου για τη Μεταρρύθμιση, Άννα Διαμαντοπούλου, κατά τη διάρκεια εκδήλωσης με θέμα «Τεχνητή Νοημοσύνη και Δημοκρατία», η οποία διοργανώθηκε σε συνεργασία με τις εταιρίες FMC, Good Affairs και την Athens Voice. «Η νέα γένια θέλει απαντήσεις για το μέλλον και όχι απαντήσεις για το παρελθόν. Η νεολαία έχει φύγει πλέον από την πολιτική της πλαστικής σημαίας και της υψωμένης γροθιάς και επικεντρώνεται σε ζητήματα μελλοντικά, που αφορούν όλο τον κόσμο, ψάχνοντας να βρει απαντήσεις, όπως σε αυτό της διείσδυσης της τεχνητής νοημοσύνης στην πολιτική αλλά και στην καθημερινότητά μας» πρόσθεσε.

Η εξέλιξη της ΑΙ είναι ραγδαία, επαναστατική. Ο Ομπάμα τη σύγκρινε με τον εξηλεκτρισμό, προ δεκαετιών, που άλλαξε τον ρου της ανθρώπινης ιστορίας. Η κ. Διαμαντοπούλου ορθώς επισήμανε ότι «κάθε επαγγελματική και παραγωγική δραστηριότητα αλλάζει, ενσωματώνοντας τεχνητή νοημοσύνη». Κι αυτό γίνεται τώρα και το χρονικό πλαίσιο αναφοράς είναι εντός διετίας, το πολύ τριετίας. Είμαστε έτοιμοι; Το θέμα πάντως δεν ετέθη κατά την προεκλογική περίοδο. Θα αναβαθμιστεί, φερειπείν, το πρόγραμμα της εκπαίδευσης στα νέα δεδομένα που εισάγει η ΑΙ; 

Όλα τα παραπάνω είναι ζητήματα που υπογραμμίζουν την περίπλοκη σχέση μεταξύ τεχνολογικής προόδου και δημοκρατίας. Πώς, για παράδειγμα, θα προστατευτούν οι κοινωνίες από τον «κόσμο της παραπληροφόρησης». Και ποιοι είναι οι κίνδυνοι που εγκυμονεί η ανάδειξη του «κράτους-πλατφόρμα», με τη συγκέντρωση της εξουσίας στα χέρια των τεχνολογικών εταιριών-κολοσσών; Υπάρχει ανάγκη εκδημοκρατισμού της τεχνολογίας και θεσμικής θωράκισης απέναντι στη βούληση του αλγόριθμου;

Η ΑΙ –με την καταιγιστική της δυναμική– περιλαμβάνει ένα ποτάμι ευκαιριών που συνδέονται με όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες (υγεία, παιδεία, πληροφόρηση κ.ά.), υπάρχουν ωστόσο σκοτεινά σημεία, που αν δεν τεθούν υπό έλεγχο, ενδέχεται να λάβουν ανεξέλεγκτη διάσταση. Κι εδώ μπαίνει στη συζήτηση ο ρόλος των θεσμών ως διαμορφωτών και οδηγών της νομοθετικής διαδικασίας, καθώς μόνο μέσω της διασφάλισης των κατάλληλων κανονισμών, εγγυήσεων και της διαφάνειας στον τρόπο λειτουργίας, τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης θα μπορέσουν να αναζωογονήσουν τη Δημοκρατία.

AI: Ο Γιώργος Τράπαλης (data Analyst της Good Affairs) για την τεχνητή νοημοσύνη

Για να καταλάβεις κάτι, πρέπει να το μετρήσεις. Ο Γιώργος Τράπαλης, data Analyst της Good Affairs, που διεξήγαγε σχετική μέτρηση, τόνισε ότι «τεράστιο ποσοστό, περίπου οκτώ στους δέκα πολίτες, πιστεύει πως τα κόμματα οφείλουν να καταθέσουν προτάσεις για τις προκλήσεις και τις ευκαιρίες της ΑΙ. Ο κόσμος προχωρά χωρίς να μας ρωτά και εμείς πρέπει να έχουμε έτοιμες τις απαντήσεις στα ερωτήματα του μέλλοντος». Το θέμα, βεβαίως, ελάχιστα συζητήθηκε στη μακρά προεκλογική περίοδο.

Ο κ. Τράπαλης παρουσίασε στην εκδήλωση του Δικτύου τα αποτελέσματα της έρευνας σχετικά με τη διείσδυση της ΑΙ στην καθημερινότητα.  Κατ' αρχάς το 90,4% –με υψηλά ποσοστά σε όλες τις ηλικιακές ομάδες– απαντά ότι γνωρίζει τον όρο «τεχνητή νοημοσύνη», ωστόσο μόλις το 36,6% έχει χρησιμοποιήσει κάποια εφαρμογή. 

Το 49% πιστεύει ότι η χρήση εργαλείων Τεχνητής Νοημοσύνης θα επηρεάσει θετικά την εργασία του, σε αντίθεση με το 24,4% που εκφράζει προβληματισμό για την αρνητική διάσταση της χρήσης της ΑΙ. Το 53,6% των Ελλήνων θεωρεί ότι η εξέλιξη της ΑΙ θα επηρεάσει θετικά την καθημερινότητά του, ενώ το 41,4% εκτιμά ότι η τεχνητή νοημοσύνη θα επηρεάσει αρνητικά τη Δημοκρατία. Σχετικά με τον φορέα τον οποίο εμπιστεύονται οι πολίτες για την επεξεργασία των δεδομένων, η έρευνα δείχνει εμπιστοσύνη προς την ακαδημαϊκή κοινότητα, τις ανεξάρτητες αρχές, τους διεθνείς οργανισμούς και τη Δικαιοσύνη.

Με άλλα λόγια, οι Έλληνες μοιάζουν να είναι έτοιμοι για απαντήσεις, οι οποίες ωστόσο ακόμα δεν έχουν δοθεί.

Ο Γάλλος φιλόσοφος Ετιέν Μπαλιμπάρ, μιλώντας στους Δελφικούς Διαλόγους, έθεσε προς περαιτέρω διερεύνηση την υπερβατική διάσταση που ενδεχομένως παίρνει η τεχνολογία στις συνειδήσεις των ανθρώπων, συγκρίνοντας τον ρόλο της με εκείνον που άλλοτε διαδραμάτιζε μια θεότητα. Η βασική διαφορά μεταξύ των δύο έγκειται στο ότι αποκλειστικός δημιουργός της τεχνολογίας είναι ο άνθρωπος και κατ’ επέκταση είναι ο μόνος υπεύθυνος να ορίσει τόσο την εξέλιξή της, όσο και τις διαστάσεις που λαμβάνει στη σύγχρονη κοινωνία.

Σε αυτό το σημείο βρισκόμαστε: Ο άνθρωπος μπροστά σε ένα δικό του δημιούργημα, που αν δεν το ρυθμίσει ενδέχεται να τον υπερβεί, βάζοντας την ανθρωπότητα σε αχαρτογράφητα ύδατα.

Κινδυνεύει η Δημοκρατία εξαιτίας της Τεχνητής Νοημοσύνης; (Τι μας απάντησε το ChatGPT)

«Η επίδραση της Τεχνητής Νοημοσύνης (ΑΙ) στη δημοκρατία είναι ένα σημαντικό θέμα που προκαλεί συζητήσεις. Αν και η ΑΙ μπορεί να παρουσιάζει ορισμένους κινδύνους για τη δημοκρατία, εξαρτάται από τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιείται και ρυθμίζεται.

Ένας από τους πιθανούς κινδύνους είναι η δυνατότητα εκμετάλλευσης της ΑΙ για τη διάδοση παραπλανητικών πληροφοριών ή ψευδών νέων. Οι αλγόριθμοι μάθησης της μηχανικής μάθησης μπορούν να αναπτυχθούν έτσι ώστε να επικεντρώνονται στην αναπαραγωγή και ενίσχυση συγκεκριμένων προκαταλήψεων ή απόψεων, ενισχύοντας την πολιτικοποίηση των μέσων ενημέρωσης.

Επιπλέον, η αποτυχία να επιτευχθεί διαφάνεια και υπευθυνότητα στη χρήση της ΑΙ μπορεί να οδηγήσει σε ανισορροπίες εξουσίας και αποκλεισμό ορισμένων ομάδων ανθρώπων. Παραδείγματα περιλαμβάνουν την αυξανόμενη χρήση αυτόματων συστημάτων λήψης αποφάσεων στον δημόσιο τομέα που οι αλγόριθμοι μπορεί να προκαλέσουν διακρίσεις ή αδικίες οι οποίες επηρεάζουν ορισμένες ομάδες πληθυσμού περισσότερο από άλλες.

Ωστόσο, η Τεχνητή Νοημοσύνη μπορεί επίσης να συμβάλει θετικά στη δημοκρατία. Μπορεί να παράσχει εργαλεία για αυξημένη συμμετοχή των πολιτών, όπως επικοινωνία με τις κυβερνήσεις μέσω chatbots ή αναλύσεις δεδομένων για την ανίχνευση και την αντιμετώπιση κοινωνικών προβλημάτων.

Για να αποφευχθούν οι πιθανοί κίνδυνοι είναι σημαντικό να υπάρχουν κατάλληλοι νομοθετικοί και ρυθμιστικοί μηχανισμοί. Πρέπει να υπάρχουν πλαίσια για την προστασία της ιδιωτικότητας και την εξασφάλιση της διαφάνειας και της ευθύνης των αλγορίθμων της ΑΙ. Επίσης, οι πολιτικοί, οι ερευνητές και οι επαγγελματίες της τεχνολογίας  να εργαστούν από κοινού για να αναπτύξουν κατευθυντήριες γραμμές και πρακτικές που θα διασφαλίζουν την ηθική και υπεύθυνη χρήση της ΑΙ.

Ολοκληρώνοντας, η πρόκληση είναι να χρησιμοποιηθεί η Τεχνητή Νοημοσύνη με σύνεση και σεβασμό προς τις αξίες της δημοκρατίας, προκειμένου να μεγιστοποιηθούν οι οφέλη της και να περιοριστούν οι πιθανοί κίνδυνοι»!