Όταν έκλαψε ο Τσόμσκι - Η επίδραση της τεχνητής νοημοσύνης

O Νόαμ Τσόμσκι με ομιλίες και άρθρα του το τελευταίο διάστημα απαξιώνει την Τεχνητή Νοημοσύνη δημιουργίας λόγου, όπως το ChatGPT, γιατί τονίζει πως «δεν λειτουργεί σαν τον ανθρώπινο νου». Συγκαταλέγεται σε όσους την αποκαλούν έτσι μια απλή εφαρμογή, ότι κάνει λάθη, πως δεν επιτελεί παρά μια προηγμένη λογοκλοπή κλπ.

Η «εφαρμογή» αυτή βέβαια έχει κατορθώσει (στην αγγλική της εκδοχή) επιτεύγματα που πολλοί άνθρωποι δεν θα πετύχαιναν ούτε ύστερα από χρόνια μελέτης ή σκέψης τους: έχει περάσει εξετάσεις πτυχίου Ιατρικής και Νομικής, έχει βαθμολογηθεί καλύτερα από ό,τι οι πιο πολλοί φοιτητές σε μαθήματα Πληροφορικής, Πολιτικών επιστημών, Βιολογίας, ακόμη και σε εξετάσεις… σομελιέ κρασιών.

Την ίδια στιγμή πάμπολες επιχειρήσεις στήνονται στις δεξιότητές της δημιουργώντας μια αγορά δισεκατομμυρίων που αλλάζει άξαφνα τη διεθνή αγορά. Η αυτοκρατορία της Google ας πούμε που κατέχει το 90% σχεδόν στις διαδικτυακές μας αναζητήσεις, δείχνει για 1^η φορά σημάδια νευρικότητας απέναντι σε έναν ανταγωνιστή της: ανησυχεί πως το ChatGPT μπορεί να της κλέψει την πρωτιά στην κούρσα των ψηφιακών μας αναζητήσεων καθώς η Microsoft (που της ανήκει το ChatGPT) το βάζει στις δικές της μηχανές αναζήτησης.

Παρά τα όσα κινηματογραφικά διαδραματίζονται μπροστά στα μάτια μας ενώ πρώτη φορά αντικρίζουμε μηχανές που πετυχαίνουν τα παραπάνω επιτεύγματα, ο Τσόμσκι (εξαιρετικά σημαντικός γλωσσολόγος, με πιο περιορισμένο σαφώς αποτύπωμα ως πολιτικός στοχαστής) βρίσκει όμως ότι «δεν μπορούμε παρά να γελάσουμε ή να κλάψουμε με τη δημοτικότητά» του ChatGPT.

Μπορεί ο ίδιος να γελάει ή να κλαίει, αλλά το ChatGPT συνεχίζει πάντως ακατάβλητα να μεταμορφώνει την πραγματικότητα γύρω του στους λίγους μήνες της ύπαρξης του πιο γρήγορα απ’ ό,τι προλαβαίνει κανείς να μεταβολίσει.

Κολοσσοί ΜΜΕ λόγου χάρη όπως η Bild συρρίκνωσαν το δημοσιογραφικό τους προσωπικό μετά την εμφάνιση του ανακοινώνοντας ότι «οι δημοσιογράφοι κινδυνεύουν να καταστούν ξεπερασμένοι πια από την τεχνητή νοημοσύνη η οποία έχει τη δυνατότητα να κάνει την ανεξάρτητη δημοσιογραφία καλύτερη από ποτέ».

Κορυφαίας κλάσης ακαδημαϊκοί εκδότες σαν την Elsevier ή το Cambridge University Press λίγο μετά την εμφάνιση του ChatGPT ανακοίνωσαν ότι επιτρέπουν στις εκδόσεις τους τη χρήση γραφής από την τεχνητή νοημοσύνη, σημαίνοντας ένα ιστορικό ορόσημο για την καταγραφή της επιστήμης.

Και πιο εντυπωσιακά απ’ όλα: μια μορφή «μηχανικής μάθησης» (μιας κατηγορίας τεχνητής δηλαδή νοημοσύνης όπου ανήκει και το ChatGPT) έλυσε το καλοκαίρι ένα απ’ τα πιο μεγάλα μυστήρια της βιολογίας: την αναδίπλωση των πρωτεϊνών.

Οι πρωτεΐνες, οι μικροσκοπικοί μηχανισμοί που υποκινούν κάθε μορφή ζωής, είναι ένα κλειδί για την κατανόηση του μυστηρίου του βίου και την επινόηση νέων πρωτοποριακών θεραπειών. Μετά από δεκαετίες ερευνών είχαμε εντοπίσει 194.000 πρωτεΐνες. Μέχρι που η τεχνητή νοημοσύνη μπήκε στο παιχνίδι και άλλαξαν όλα. Μετά από μόλις ένα έτος ερευνών η τεχνητή νοημοσύνη DeepMind της Alphabet (όπου ανήκει και η Google…) ανακοίνωσε τον Ιούλιο ότι χαρτογράφησε τη δομή από τις σύσσωμες … 200.000.000 πρωτεΐνες που υπάρχουν. Άνοιξε τις πύλες έτσι από έναν αχανή γαλαξία γνώσης.  Αν ένας άνθρωπος είχε πετύχει το παραπάνω επίτευγμα, όπως σημειώνουν οι NY Times, θα άξιζε «τουλάχιστον ένα» βραβείο Νόμπελ. «Μπορεί και δύο».

Από την καταγραφή των πρωτεϊνών μέχρι την ακαδημαϊκή αποδοχή γραφής της τεχνητής νοημοσύνης, και από το τράνταγμα στον εργασιακό χώρο των δημοσιογράφων έως τα πτυχία που παίρνει σωρηδόν το ChatGPT, όλο το παραπάνω σύμπαν πυκνών εξελίξεων σφυρηλατήθηκε σε ελάχιστο χρόνο από ένα φορέα: την Τεχνητή Νοημοσύνη.

Ακόμη και έτσι ο Τσόμσκι γράφει πως «είναι κωμικό και τραγικό μαζί που τόσο πολλά χρήματα και προσοχή δίνονται σε ένα τόσο μικρό πράγμα» όπως το ChatGPT και «τις υποτιθέμενες επαναστατικές προόδους μας στην τεχνητή νοημοσύνη». Όλος ο αφορισμός του βασίζεται στο ότι η τεχνητή νοημοσύνη «διαφέρει βαθιά απ’ το πως οι άνθρωποι χειρίζονται τον λόγο και τη γλώσσα» καθώς γράφει.

Και πράγματι. Κανένα μηχάνημα δεν σκέπτεται ή δεν μιλά όπως ο άνθρωπος. Η τεχνητή νοημοσύνη είναι μηχανήματα στατιστικής ανάλυσης. Δεν λειτουργούν όπως ο ανθρώπινος νους.

Αλλά αυτό δεν λέει τίποτα για την ογκώδη επίδραση που η τεχνητή νοημοσύνη ασκεί πάνω στην ανθρώπινη ζωή και πόσο πληθωρικά την αλλάζει.

Το σημαντικό όσον αφορά την τεχνητή νοημοσύνη δεν είναι αν μοιάζει ή όχι με την ανθρώπινη – που δεν μοιάζει και ούτε ποτέ μάλλον θα μοιάζει όπως απασχολεί τον Τσόμσκι και σημαντικούς φιλοσόφους πριν από εκείνον (όπως τον Τζ. Σιρλ ή τον Χ. Ντρέιφους). Το φιλοσοφικά μείζων είναι η χειμαρρώδης επίδραση που ασκεί πάνω στην παγκόσμια ιστορία και το ανθρώπινο μέλλον.  

Ας θυμηθούμε μόνο πόσο πληθωρικά άλλαξε τη ζωή μας μια μόνο εφαρμογή της τεχνητής νοημοσύνης: η Google. Η εργασία μας, η εκπαίδευση, η ενημέρωση, η διασκέδαση, η επικοινωνία, η πολιτική έχουν πάψει οικουμενικά να είναι οι ίδιες μετά την εκκόλαψη ενός  μόνο γίγαντα της τεχνητής νοημοσύνης.

Ας θυμηθούμε πόσο πυκνές εξελίξεις έφερε μια μόνο μορφή τεχνητής νοημοσύνης τους τελευταίους μήνες: το ChatGPT. Και πόσο βαθιές αλλαγές φέρει στη σωματικότητα μας η επιτάχυνση που η τεχνητή νοημοσύνη δίνει στη βιοτεχνολογία (της μηχάνευσης π.χ. των πρωτεϊνών) και πόσο επείγοντα ερωτήματα αυτό δημιουργεί για το μέλλον.

Πώς θα επηρεάσει την πολιτική οργάνωση (π.χ. τα ασφαλιστικά ταμεία) η δυνατότητα της βιοτεχνολογίας να επιμηκύνει τον ανθρώπινο βίο; Θα έχουν όλοι δικαίωμα να αποκτήσουν τις ικανότητες που η βιοτεχνολογία δίνει; Μπορεί να αποτραπεί η δημιουργία μιας ελίτ ανθρώπων που θα υπερτερούν όχι μόνο οικονομικά αλλά (για πρώτη φορά στην ιστορία) και σωματικo-διανοητικά από τις άλλες κοινωνικές τάξεις; Ποιο πολιτικό σύστημα μπορεί να διασφαλίσει κάτι τέτοιο; Και τι γίνεται με τα αυταρχικά καθεστώτα του 21^ου αιώνα (π.χ. Κίνα, Ρωσία) που δεν θα έχουν τους βιοηθικούς περιορισμούς μιας Δημοκρατίας;

Αντίστοιχης σημασίας ηθικά ερωτήματα δημιουργεί η επανάσταση του ChatGPT: πως θα διαχειριστεί η επιστήμη τις τιτάνιες δυνατότητες και τις απειλές του (την ταχύτατη έρευνα φερειπείν από τη μια ή τη λογοκλοπή από την άλλη); Πως θα γνωρίζουμε στο μέλλον αν η τεχνητή νοημοσύνη θα κάνει λάθη όταν θα είναι πολλαπλάσια πιο ισχυρή άρα «αυτονόητα αξιόπιστη» στα μάτια των πολλών; Απειλούνται ή ευνοούνται οι θέσεις εργασίας μας από εκείνη; Και πως οριοθετούμε νομικά τις σχέσεις που θα γεννηθούν αναπόφευκτα ανάμεσα σε ανθρώπους και «φίλους» τεχνητής νοημοσύνης ώστε να μειωθούν οι απειλές και να αξιοποιηθούν τα οφέλη τους;

Σε καθένα απ’ τα παραπάνω ερωτήματα εμφιλοχωρούν βυθοί προβληματισμού. Και οι περισσότερες θεωρίες που έχουμε κληρονομήσει προηγούνται της ψηφιακής εποχής χωρίς να προσφέρουν τα απαραίτητα εργαλεία για να τα αναλύσουμε. Ούτε ο Πλάτων, ούτε ο Χομπς, ο Ρουσσώ, ο Λοκ, ή ο Μαρξ έχουν πραγματευθεί πώς να διαχειριστούμε ψηφιακούς αλγόριθμους που παράγουν υψηλές διανοητικές κρίσεις και αλλάζουν ταχύρρυθμα το κοινωνικό γίγνεσθαι. Χρειαζόμαστε νέες θεωρητικές αναλύσεις.

Τα γέλια ή τα κλάματα επειδή «η γλώσσα της τεχνητής νοημοσύνης δεν είναι ανθρώπινη» δεν προσφέρουν μάλλον πολλά στην κατανόηση των ηθικών (δηλαδή των φιλοσοφικών και πολιτικών) ερωτημάτων που η τεχνολογία φέρνει.

Το ChatGPT είναι η κορυφή του παγόβουνου. Στα εργαστήρια της τεχνητής νοημοσύνης επωάζουν δυνατότητες και επιβουλές που σκιάζουν όλο το εκτόπισμα του ανθρώπινου βίου. Και αυτές θα τις δούμε να ωριμάζουν ταχύτατα στο (όχι και τόσο μακρινό) μέλλον.

Η τεχνητή διάνοια μας ωθεί σε μια βαθιά άλλη εποχή - όπως έχει συμβεί άλλωστε και με κάθε άλλη επαναστατική Τεχνολογία που έχει πρωτο-επινοηθεί και έρθει στο προσκήνιο.

Ήταν η Τεχνολογία της γεωργίας που μετέφερε τον άνθρωπο απ’ την παλαιολιθική του εποχή στην Εποχή της Αγροτικής Επανάστασης πριν 12.000 χρόνια. Ήταν η Τεχνολογία της γραφής που τον μετέφερε απ’ την εποχή της Προϊστορίας στην Εποχή της Ιστορίας του πριν 5.500 χρόνια (η γραφή είναι το ορόσημο που χωρίζει τις δύο περιόδους αφού χωρίς γραφή δεν υπάρχει και καταγραφή της Ιστορίας). Ήταν η Τεχνολογία της εκτύπωσης που μετέφερε τον άνθρωπο στην Εποχή της διάδοσης της Γνώσης και του Διαφωτισμού. Ήταν η βιομηχανική Τεχνολογία που κίνησε τον άνθρωπο στην Εποχή της βιομηχανικής επανάστασης.

Και είναι η Τεχνολογία της τεχνητής νοημοσύνης που μεταφέρει τώρα τον άνθρωπο σε μια ριζοσπαστικά νέα εποχή με πλούσια δώρα κι ολικές μαζί επιβουλές που αρκετοί αποδίδουν με τις έννοιες του υπερανθρωπισμού ή και του μετανθρωπισμού.

Ο χείμαρρος αλλαγών που καταφτάνει από το μέλλον δεν είναι ακόμη πλατιά αισθητός. Το σύννεφο γεγονότων που συγκεντρώνει όμως η προηγμένη τεχνολογία σήμερα θα φέρει καταιγιστικές εξελίξεις πιο σύντομα απ’ ό,τι πολλοί εκτιμούν.

Όποιος αναμένει ότι το μέλλον θα κινηθεί γρήγορα όσο και το παρόν πλανάται. Η εκθετική ανάπτυξη με την οποία η τεχνολογία δείχνει να κινείται σημαίνει ότι στη δεκαετία π.χ. του 2060-2070 τα πράγματα θα κινούνται ασύγκριτα πιο γρήγορα απ’ ότι το 2010-2020. Όπως αντίστοιχα ασύγκριτα ταχύτερα κινήθηκε η δεκαετία του 2010-2020 σε σύγκριση με εκείνη του 1960-1970. Κινούμαστε στην τροχιά μιας έκδηλης επιτάχυνσης.

Η επιτάχυνση αυτή ζητά να κατανοήσουμε και να ετοιμαστούμε έγκαιρα για τις ερχόμενες προκλήσεις που η τεχνητή νοημοσύνη εγκυμονεί. Προκλήσεις που η πορεία τους εξαρτάται από τόσους παράγοντες κι ανθρώπους (ερευνητές, επενδυτές, στρατιωτικούς, φιλοσόφους, πολιτικούς, εκπαιδευτικούς, και πάνδημους τους χρήστες της τεχνολογίας) που μια δημόσια επίγνωση τους καλείται να αναπτυχθεί.

Τα «γέλια ή τα κλάματα» για την τεχνητή νοημοσύνη επειδή «η γλώσσα της δεν είναι ανθρώπινη» δεν εμπλουτίζουν και πολύ την επίγνωση που χρειαζόμαστε στον 21^ο αιώνα.