Το ChatGPT και ο ρόλος της τεχνητής νοημοσύνης στο μέλλον και την ταυτότητα του ανθρώπου.
Ο γκουρού των ΜΜΕ Μάρσαλ Μακ Λούαν χώριζε την ανθρώπινη ιστορία σε τρεις μεγάλες περιόδους: Στην «ακουστική εποχή» (προαλφαβητική), όταν μοναδικό μέσο επικοινωνίας ήταν η φωνή του ανθρώπου, στην «οπτική εποχή» (γραπτός λόγος - ανάγνωση) και στην «ηλεκτρονική», ως προπομπό του αυτοματισμού και της τεχνητής νοημοσύνης.
Σε μια πρόσφατη συνέντευξη ο διάσημος γλωσσολόγος Νόαμ Τσόμσκι χαρακτήρισε την εφαρμογή ChatGPT ως μία μορφή λογοκλοπής υψηλής τεχνολογίας.
Θα είχε ενδιαφέρον να ζητούσαμε από το ChatGPT να δημιουργήσει έναν διάλογο μεταξύ Μακ Λούαν και Τσόμσκι για το μέλλον των εποχών και τον ρόλο της τεχνητής νοημοσύνης στην ταυτότητα του ανθρώπου.
Είναι σχεδόν βέβαιο ότι η κουβέντα θα κατέληγε στην προφητεία μιας «μεταηλεκτρονικής εποχής» την οποία ο Μακ Λούαν θα την παρομοίαζε με την αρχική «προαλφαβητική». Τότε που οι άνθρωποι ήταν απαλλαγμένοι από κώδικες και γραφή. Με μία όμως, διαφορά: Ότι στη «νεοακουστική εποχή» δεν θα υφίσταται πλέον το ανασταλτικό πρόβλημα της απομόνωσης των κοινοτήτων που υπήρχε πριν ο Γουτεμβέργιος ενώσει τις εθνικές και τις πολιτισμικές συνειδήσεις των λαών, σε μία παγκόσμια ενότητα.
Οι προκλήσεις του μέλλοντος προκαλούν σίγουρα σκεπτικισμό αλλά το να φοβάται ο μέσος «μαζάνθρωπος» (βλ. Φρόυντ, Φρομ, Μπουκάι) την τεχνητή νοημοσύνη είναι τουλάχιστον κωμικό. Άλλωστε, η «αντιγραφή» και η «λογοκλοπή» διδάσκονται εδώ και αιώνες από όλα τα εκπαιδευτικά συστήματα ως οι βασικοί τρόποι «πνευματικής» καλλιέργειας και πολιτισμικής καταξίωσης του ατόμου. Γιατί τι άλλο είναι η απομνημόνευση και η οριζόντια αφομοίωση των εμπειριών, των απόψεων ή των σκέψεων άλλων ανθρώπων στα σχολεία, με την ταυτόχρονη υπονόμευση της διαλεκτικής και της προσωπικής κρίσης για τους μαθητές;
Η εκπαιδευτική διαδικασία σε όλα τα επίπεδα διαπαιδαγώγησης είναι που φταίει και όχι ο ψηφιακός κόσμος που προσφέρεται για αντιγραφή. Για παράδειγμα, ποια είναι η διαφορά αν η λογοκλοπή κάποιου «homework» γίνεται μέσω ChatGPT ή μέσω της παλιάς εγκυκλοπαίδειας στο σπίτι; To ζητούμενο είναι η δημιουργική εργασία ώστε να ελέγχεται αξιοκρατικά ο μαθητής, να διαλέγεται με τους συμμαθητές του και να γεννάει το μυαλό του νέα πρωτότυπη σκέψη.
Το ίδιο συμβαίνει με τις μαζικές πληροφορίες, τις άχρηστες γνώσεις και τις αγοραίες τέχνες που ο μέσος άνθρωπος αντιγράφει και στη συνέχεια μεταφέρει, μέσω της στείρας αναπαραγωγής των πεποιθήσεων που, άκριτα, υιοθετεί.
Η τεχνητή νοημοσύνη είναι πιθανόν να καταργήσει τους κώδικες που ο Γουτεμβέργιος επέβαλε στην «οπτική εποχή» του Μακ Λούαν. Και ίσως, έτσι ο δημιουργικός άνθρωπος απελευθερωθεί από τον «πρωτογονισμό» της απομνημόνευσης, της καταγραφής ή της χρονοβόρας αποθήκευσης στοιχείων στον βασανισμένο από τις επαναλήψεις, «σκληρό» του «δίσκο». Μπορεί έτσι, να δοθεί η δυνατότητα στη «φυσική νοημοσύνη» να καλλιεργήσει τις δεξιότητές της, απαλλαγμένη από τις τύψεις και την καταπιεσμένη συνείδηση του ανήμπορου αντιγραφέα που ο άγονος «εγκυκλοπαιδισμός» έχει δημιουργήσει.
Με μια προϋπόθεση: να εξασφαλιστεί η δέουσα κουλτούρα, η ηθική και η θεσμική διαχείριση της απελευθέρωσής μας.
Ο «πολιτισμός της αντιγραφής» κινδυνεύει μάλλον από κάθε εξέλιξη της τεχνολογίας που θα απαλλάξει την ανθρώπινη σκέψη από τη «σαβούρα των επαναλήψεων». Αρκεί ο σύγχρονος «υπεράνθρωπος» να φανεί αντάξιος της ελευθερίας του για να διασώσει την προνομιακή «φυσική» του «νοημοσύνη».
Ας μην κοροϊδευόμαστε. Κάθε πολιτισμική εξέλιξη είναι θέμα σωστής ιεράρχησης των αναγκών που οι πολιτικές συνθήκες επιβάλουν στις κοινωνίες. Με λίγα λόγια, είτε προχωρήσουμε με την τεχνολογία είτε όχι, αν δεν επαναπροσδιορίσουμε τον θεσμικό χαρακτήρα της δημοκρατίας και τη φυσιογνωμία της πολιτικής ταυτότητας του ανθρώπου στον σύγχρονο κόσμο, το πεπρωμένο του, ως φυσικού όντος, είναι μάλλον ζοφερό. Με ή χωρίς τεχνητή νοημοσύνη.
