Chat GPT: Απειλεί τον τρόπο διδασκαλίας στα πανεπιστήμια;

«Η ακαδημαϊκή εργασία πέθανε» ήταν ο τίτλος άρθρου στο περιοδικό Atlantic πριν από μερικές εβδομάδες για να περιγράψει με ζοφερό τρόπο την τύχη των εργασιών που εκπονούν οι φοιτητές στο πλαίσιο της ακαδημαϊκής τους πορείας στο πανεπιστήμιο. Ο λόγος για την απαισιοδοξία δεν είναι άλλος από μία ακόμη νέα τεχνολογική εφαρμογή, το Chat GPT, που ανήκει στην κατηγορία της «παραγωγικής τεχνητής νοημοσύνης» («productivity AI»). Το Chat GPT αποτελεί την πρώτη ολοκληρωμένη και με δυνατότητες χρήσης από το ευρύ κοινό εφαρμογή παραγωγής λόγου, η οποία είναι σε θέση να συγκεντρώνει, να επεξεργάζεται και να συνθέτει δεδομένα, δομώντας με τρόπο απολύτως πειστικό επιχειρήματα και προβληματισμούς – αντιγράφοντας στην ουσία τον ανθρώπινο συλλογισμό.

Η επιτυχία και η διάδοση της εφαρμογής ήταν άμεση, αφού μετράει μόλις λίγους μήνες ζωής από το λανσάρισμά της τον Νοέμβριο του 2022 και ήδη υπολογίζεται ότι την έχουν δοκιμάσει μισό δισεκατομμύριο χρήστες. Μέσα σε 5 ημέρες από την παρουσίασή του, το Chat GPΤ είχε συγκεντρώσει 1 εκατομμύριο χρήστες, ενώ οι λειτουργίες της εφαρμογής είναι πολυποίκιλες. Πλήθος γραπτών παράγωγων δημιουργήθηκαν, από λογοτεχνικά και ποιητικά κείμενα μέχρι επιστολές και δοκίμια, και κάπως έτσι φτάνουμε και στην πηγή του προβληματισμού: τη χρήση της εφαρμογής στις ακαδημαϊκές εργασίες. Σε εκτενές ρεπορτάζ των The New York Times την περασμένη εβδομάδα, καταγράφονται οι έντονες αντιδράσεις των ακαδημαϊκών στα αμερικανικά πανεπιστήμια, οι οποίοι φοβούνται ότι πλέον θα αδυνατούν να ξεχωρίσουν ποιο κείμενο είναι αποτέλεσμα της παραγωγικής σκέψης του φοιτητή και ποιο ένα αποστειρωμένο παράγωγο ενός όγκου δεδομένων που εισήχθησαν ατάκτως ερριμμένα στον «εγκέφαλο» της εν λόγω εφαρμογής.

Οι ακαδημαϊκοί κύκλοι στην Αμερική έχουν ήδη μπει σε μία διαδικασία αναθεώρησης της εκπαιδευτικής διαδικασίας εν γένει και των διαδικασιών αξιολόγησης, δίνοντας έμφαση σε δραστηριότητες που θα επιβάλλουν με τρόπο συστηματικότερο την ενεργό συμμετοχή των φοιτητών στην παραγωγή δικών τους συμπερασμάτων και παρατηρήσεων. Οι προφορικές εξετάσεις, οι ομαδικές εργασίες και οι περισσότερες ασκήσεις συζήτησης και επεξεργασίας δεδομένων την ώρα των παραδόσεων είναι μερικές από τις εναλλακτικές που προωθούνται. Το παραδοσιακό «essay» που αποτελούσε την κατεξοχήν εργασία για το σπίτι ως μορφή αξιολόγησης σε πολλά ακαδημαϊκά μαθήματα φθίνει, καταλήγοντας να θεωρείται επιζήμιο για την ακαδημαϊκή ακεραιότητα. Είναι ακριβώς η μορφή εργασίας που ευνοεί τη συγγραφή με «βοήθεια» από τέτοιου είδος εφαρμογές, το έργο των οποίων είναι εξαιρετικά δύσκολο να διακρίνει και να ξεχωρίσει κανείς από εκείνο ενός ανθρώπου. Για το ακαδημαϊκό προσωπικό, μία εργασία που εκπονείται κατά τέτοιον τρόπο, ορθώς συνιστά ξεκάθαρη περίπτωση λογοκλοπής, ως παράγωγο εξωγενούς σύνθεσης δεδομένων και ιδεών που δεν πραγματοποιείται από τον ίδιο τον σπουδαστή.

Ακόμη κι αν το πανεπιστημιακό δοκίμιο παραγκωνιστεί αποφασιστικά, θα είναι αυτό αρκετό για να θωρακίσει τις ακαδημαϊκές διαδικασίες από τέτοιου είδους εφαρμογές και φαινόμενα; Η Open AI, η εταιρία πίσω από το Chat GPT, έχει ήδη ανακοινώσει πως πρόκειται σύντομα να εκδώσει μία ακόμη εφαρμογή –ουσιαστικά μία πιο βελτιωμένη έκδοση της υπάρχουσας– στην οποία η παραγωγή κειμένων θα είναι ακόμη πιο εξευγενισμένη και κοντά στο ανθρώπινο παράγωγο λόγου. Ακόμη κι έτσι να μην ήταν, όμως, είναι δεδομένο πως και οι υπόλοιποι κολοσσοί τεχνολογίας θα μπουν σύντομα στο παιχνίδι, λανσάροντας το δικό τους ανταγωνιστικό προϊόν τα επόμενα χρόνια. Είναι, επομένως, αυτονόητο ότι σε σύντομο χρόνο η κανονικοποίηση της χρήσης των εφαρμογών αυτών θα είναι τελειωμένη υπόθεση. Εφαρμογές όπως το Chat GPT θα προστεθούν στην γκάμα των ψηφιακών εργαλείων που επηρεάζουν κάθε πτυχή της ζωής σήμερα. 

Σε ό,τι έχει να κάνει με τις ανθρωπιστικές επιστήμες ειδικότερα, αυτές ήδη βάλλονται τα τελευταία χρόνια, τόσο επειδή δεν αποτελούν ελκυστικό πεδίο επαγγελματικής αποκατάστασης, όσο και γιατί όλο και περισσότεροι νέοι έλκονται από σύγχρονους κλάδους που έχουν να κάνουν με την πληροφορική, την ανάλυση δεδομένων, το ψηφιακό μάρκετινγκ κ.λπ. Μιας και οι δοκιμιακές εργασίες είναι συνυφασμένες με τις ανθρωπιστικές σπουδές, θα είναι η παραγωγική τεχνητή νοημοσύνη το τελειωτικό χτύπημα; Προκειμένου όχι απλώς να επιβιώσουν, αλλά να ευδοκιμήσουν οι ανθρωπιστικοί κλάδοι, το καλύτερο που πρέπει να γίνει είναι να προσαρμοστούν στη νέα πραγματικότητα, και όχι να κλείσουν φοβικά τα μάτια μπροστά στην αναπόφευκτη αλλαγή που ήδη συντελείται. Αν το Chat GPT καθιερωθεί ως εργαλείο, επιβάλλεται πρωτίστως η εξοικείωση και ενημέρωση φοιτητών και ακαδημαϊκού προσωπικού ως προς τη χρήση του (ήδη στην Αμερική αυτός ο κύκλος συζήτησης έχει ανοίξει και προετοιμάζονται ειδικά σεμινάρια). Χρειάζεται επίσης να καταστεί σαφές το γεγονός πως οι ανθρωπιστικές επιστήμες δεν έχουν να κάνουν αποκλειστικά και μόνο με τη συγγραφή δοκιμίων. Αυτού του είδους η εργασία αποτελείται ούτως ή άλλως από τη συρραφή άλλων κειμένων, αναπαράγοντας την ήδη υπάρχουσα γνώση, χωρίς να εξυπηρετεί ευθέως το βασικό προκείμενο ενός επιστημονικού αντικειμένου, που είναι η παραγωγή νέων συμπερασμάτων και ο εμπλουτισμός των ήδη διατυπωμένων απόψεων.

Ο τρόπος σκέψης, η αναλυτική, συνθετική και κριτική ικανότητα είναι δεξιότητες που δεν μπορούν να υποκατασταθούν από κανέναν αλγόριθμο και κανένα πρόγραμμα. Η μεγαλύτερη έμφαση στη μεθοδολογία της έρευνας, η ενθάρρυνση για περισσότερη τριβή του κάθε σπουδαστή με μεγάλο αριθμό βιβλιογραφικών πηγών και διαφορετικές σχολές σκέψης, ακόμη και η διεξαγωγή παρουσιάσεων του πνευματικού έργου που παράγει ο κάθε φοιτητής, είναι τα εφόδια που πρέπει να προαχθούν στην ακαδημαϊκή διαδικασία. Με αυτόν τον τρόπο και οι ίδιοι οι σπουδαστές θα θελήσουν να απομακρυνθούν από τη μηχανιστική λογική της παθητικής αναπαραγωγής κειμένων. Είναι στο χέρι του ακαδημαϊκού προσωπικού να ενθαρρύνει αυτές τις διαδικασίες, παρακινώντας το ακροατήριο να σκέφτεται τα δικά του συμπεράσματα, μέσα από τα οποία θα επισφραγιστεί και η καλύτερη κατανόηση των πηγών που θα έχουν επεξεργαστεί για να φτάσουν σε αυτά. Κι αν το ακαδημαϊκό δοκίμιο όντως πεθαίνει, κάτι άλλο θα δημιουργηθεί στη θέση του, ακολουθώντας τον γνωστό νόμο πως στη φύση δεν υπάρχουν κενά. Το ζήτημα είναι αυτό που θα δημιουργηθεί να είναι καλύτερο, αποτελεσματικότερο και, ίσως το κυριότερο, δημιουργικότερο.