Παίζοντας τον ντετέκτιβ: Videogames που θα γυμνάσουν τις επαγωγικές σου ικανότητες

Σε μια ταινία βλέπεις τον ντετέκτιβ, σε ένα βιβλίο διαβάζεις για αυτόν, αλλά σε ένα videogame είσαι ο ντετέκτιβ, σωστά; Λάθος. Πρέπει να καταλάβουμε ότι το να αισθάνεσαι σαν να είσαι ντετέκτιβ, μυστικός πράκτορας, περιπτεράς, στρατιώτης, γάτα, φέτα του τοστ ή οτιδήποτε άλλο, δεν είναι μια εμπειρία που το videogame κατασκευάζει απλώς «από τη φύση του». Είναι πάντα επίτευγμα του design. Τεκμήριο: τα αμέτρητα «detective games» που έχουν φτιαχτεί και που καμία σχέση δεν έχουν, ως εμπειρίες, με το να είσαι ντετέκτιβ.

Δεν είναι εύκολο να σχεδιάσεις ένα καλό detective game και δεν υπάρχει μία μόνο προσέγγιση. Αμέτρητες προσεγγίσεις, αμέτρητες προκλήσεις. Πριν φτάσουμε στο αν έχουμε μια ενδιαφέρουσα ιστορία, αξιομνημόνευτους χαρακτήρες κι ένα καλό μυστήριο, έχουμε ένα πολύ πιο θεμελιώδες πρόβλημα να λύσουμε: πώς επικοινωνεί ο παίκτης τις σκέψεις του στον υπολογιστή; Πώς του «λέει» ότι έχει καταλάβει ότι αυτή η σπασμένη κούπα είναι στοιχείο, ενώ αυτή η λερωμένη μπλούζα δεν είναι; Πώς, έπειτα, εξηγεί ότι γνωρίζει ποιος έσπασε την κούπα και, σύμφωνα με τα ίχνη του καφέ στην φλοκάτη, ξέρει κατά που κινήθηκε;

Σε πολλά αυτοαποκαλούμενα detective games εκεί έξω αυτές οι ερωτήσεις απαντώνται από τους designers με τρόπους που δεν εξυπηρετούν την επιθυμητή εμπειρία. Συχνά, το παιχνίδι των συνεπαγωγών εξευτελίζεται σε απλοϊκά τεστ πολλαπλών επιλογών, ενώ η «διερεύνηση» της σκηνής του εγκλήματος γίνεται μια ανεγκέφαλη διαδικασία όπου καλείσαι να αλληλεπιδράσεις με τα πάντα γύρω σου, ώσπου ο πρωταγωνιστής να δηλώσει ότι βρήκε κάτι ενδιαφέρον.

Αναδιατυπώνουμε, λοιπόν: σε ένα πολύ καλά σχεδιασμένο detective game, είσαι ο ντετέκτιβ. Είσαι ο ντετέκτιβ γιατί κάνεις ντετέκτιβ πράγματα, χρησιμοποιώντας στ’ αλήθεια τον εγκέφαλό σου, αντί απλώς να φαίνεται σα να τα κάνεις, ενώ πατάς κουμπιά. Σημασία δεν έχει αν το παιχνίδι σε αποκαλεί, ρητώς, «ντετέκτιβ», αν φοράς παλτό με σηκωμένο το γιακά ή αν ο πρωταγωνιστής ξεστομίζει εξυπνάδες κάθε τρεις και λίγο. Στον πυρήνα, το θέμα είναι να σκέφτεσαι σαν ντετέκτιβ και, χάριν στο εξαιρετικό design, να έχεις τη δυνατότητα να το επικοινωνήσεις.

Ορίστε, λοιπόν, μερικά games που προσεγγίζουν αυτή την εμπειρία με ενδιαφέροντες και αποτελεσματικούς τρόπους. Σε ορισμένα από αυτά είσαι και τυπικά ντετέκτιβ, ενώ σε άλλα όχι.

Return of the Obra Dinn

Το σκάφος «Obra Dinn» σαλπάρει το 1803 με 60 επιβάτες. Όταν επιστρέφει, είναι όλοι τους νεκροί. Εμείς, εκπροσωπούμε την εταιρεία που το έχει ασφαλίσει και αναλαμβάνουμε να διαλευκάνουμε την υπόθεση. Για να το κάνουμε, χρησιμοποιούμε το «Memento Mortem», ένα ρολόι τσέπης με τη δύναμη να μας μεταφέρει στη στιγμή του θανάτου κάθε πτώματος που συναντάμε. Το μεγάλο διαδραστικό μυστήριο του Lucas Pope ζητά από τον παίκτη να συνάγει το όνομα κάθε νεκρού, την τοποθεσία και τον τρόπο θανάτου του, καθώς και ποιος τους σκότωσε.

Ο Lucas Pope, δημιουργός του Return of The Obra Dinn και του Papers Please, είναι γνωστός για games που λένε την ιστορία τους μέσα από το gameplay, τους μηχανισμούς και τις δράσεις του παίκτη. Πάνε χρόνια από τότε που έπαιξα το Obra Dinn, αλλά δε θα ξεχάσω ποτέ το πόσο συναρπαστική ήταν η αμεσότητά του. Ήμασταν εγώ και το μυστήριο, τίποτα άλλο. Το παιχνίδι πάσχιζε να μεσολαβεί όσο λιγότερο γίνεται μεταξύ μας, θέτοντας πάντοτε σε προτεραιότητα τη δική μου αυτονομία στη λύση του. Μπορεί να νιώθεις χαμένος σε στιγμές και εξουθενωμένος σε άλλες, αλλά εν τέλει αυτή το «εύρηκα», ένα πραγματικά κερδισμένο «εύρηκα» τα κάνει όλα να αξίζουν.

Her Story

Είμαι της άποψης ότι το Her Story (2015) είναι ένα πιο επιτυχημένο παιχνίδι μυστηρίου από το περσινό Immortality. Ο Sam Barlow, director και των δύο, δικαίως έχει εξυμνηθεί ως καινοτόμος της αφήγησης στα videogames, αν και, κατά τη δική μου εμπειρία, τα games του τείνουν να χάνουν κάμποση από τη γοητεία τους, όσο περισσότερο τα παίζεις.

Το Her Story, όπως και το Return of the Obra Dinn, είναι ένα software φτιαγμένο απλώς για να πλαισιώσει το παιχνίδι που λαμβάνει χώρα στη νόηση του παίκτη. Όταν ανοίγεις το Her Story, βλέπεις το desktop ενός υπηρεσιακού υπολογιστή, το οποίο είναι και το interface του παιχνιδιού. Μέσα σε αυτό, βρίσκεις ένα πρόγραμμα αναπαραγωγής γεμάτο αποσπάσματα βιντεοσκοπημένων ανακρίσεων. Τα κλιπ είναι γυρισμένα με πραγματικούς ηθοποιούς. Το βασικό εργαλείο στη διάθεσή σου είναι μια μηχανή αναζήτησης, στην οποία μπορείς να εισάγεις κείμενο ελεύθερα. Κάθε φορά που αναζητάς έναν όρο, το πρόγραμμα αναπαραγωγής σου παρουσιάζει ένα σύνολο από κλιπ, όπου αναφέρεται ο όρος αυτός. Αναζητώντας στοιχεία, διαμορφώνοντας θεωρίες κι ακολουθώντας κλωστές, ο παίκτης θα πρέπει να γίνει εφευρετικός με τις αναζητήσεις του, για να αποκρυπτογραφήσει την ιστορία της μυστηριώδους Hannah Smith.

Με τον απλό αλλά αποτελεσματικό μηχανισμό του Her Stort, μπορούμε να «δηλώσουμε» στο παιχνίδι ακριβώς αυτό που μας ενδιαφέρει, για να ζητήσουμε επιπλέον πληροφορίες. Τα αντικείμενα του ενδιαφέροντός μας ανιχνεύονται οργανικά, παρακολουθώντας προσεκτικά τους διάλογους. Έτσι, το Her Story «κάνει πίσω», δεν προτρέπει επεμβατικά την έρευνα, ούτε «κλείνει το μάτι» ενοχλητικά, κάθε φορά που κάτι θα έπρεπε να το τραβάει.

Όλα τα «Souls» της From Software, συμπεριλαμβανομένου του Elden Ring (αν τα παίξεις σαν ντετέκτιβ)

Το ξέρω ότι κλέβω, αλλά δώστε μου μια ευκαιρία. Ναι, τα Souls δεν είναι ντετέκτιβ games, αλλά μπορούν να είναι, αν αποφασίσεις να τα παίξεις έτσι. Καμιά φορά, είναι απολαυστικό να παίζεις ένα παιχνίδι αγνοώντας πλήρως τους στόχους του, επινοώντας τους δικούς σου. Τα games της From Software μπορεί να μην είναι σχεδιασμένα για να παίζεις τον ντετέκτιβ, αλλά σίγουρα υποστηρίζουν αυτό το roleplay, χάρη στην απόκρυφη φύση των αφηγήσεων που δομούν τον κόσμο τους.

Ξεχάστε τους εχθρούς, τα τεράστια Bosses, τα όπλα και τις πανοπλίες και πέστε με τα μούτρα στις σύντομες περιγραφές που συνοδεύουν το κάθε αντικείμενο, στην αφηγηματική αρχιτεκτονική που σας περιβάλλει, στο «χειροποίητο» level design που συνεχώς υπονοεί. Μάλλον θα χρειαστεί να σκοτώσετε κάτι εδώ κι εκεί, για να είμαστε ειλικρινείς, αλλά χαλάλι. Τα Souls games λαμβάνουν πάντοτε χώρα σε πολιτισμούς που έχουν προ πολλού εξαλειφθεί. Με τα οστά τους, πλέον, εκτεθειμένα, ρυθμίστε το αυτί σας στο κάλεσμα για συναρπαστική, ψηφιακή αρχαιολογία. Μπορεί να μην υπάρχει τρόπος να επικοινωνήσετε τα συμπεράσματά σας στο παιχνίδι, αλλά μπορείτε πάντα να τα μοιραστείτε με τους φίλους σας, ακόμα κι όταν σας εκλιπαρούν να μην το κάνετε.

Detective Grimoire: Tangle Tower

Το Detective Grimoire είναι μια σειρά χαριτωμένων ιστοριών μυστηρίου, με πρωταγωνιστή τον ομώνυμο ντετέκτιβ Grimoire. Το Tangle Tower είναι η τρίτη προσθήκη στη σειρά, που ξεχώρισε με το ανανεωμένο εικαστικό της και το «γυάλισμα» της φόρμουλας.

Αυτό που κάνει το Detective Grimoire άξιο αναφοράς σε μια τέτοια λίστα, είναι ο τρόπος με τον οποίο σχηματίζουμε τους συλλογισμούς μας. Κάθε φορά που καλούμαστε να βγάλουμε κάποιο συμπέρασμα, να κατηγορήσουμε ή να διαπιστώσουμε, πρέπει να δημιουργήσουμε την πρότασή μας, συνδυάζοντας τα σωστά «κομμάτια». Η διαδικασία αυτή δεν είναι απολύτως ελεύθερη, αλλά η προτροπές του παιχνιδιού είναι αρκετά διακριτικές, ώστε να μην βάζουν τα λόγια στο στόμα μας. Κρισιμότερα, το Detective Grimoire δημιουργεί μια δικλείδα ασφαλείας ενάντια στις τυχαίες μαντεψιές, με μια απλή λύση: Ο αριθμός των πιθανών συνδυασμών είναι τόσο μεγάλος, ώστε η τύχη να μην είναι με το μέρος μας. Ακόμα κι αν θες απλά να ξεμπερδεύεις, θα το κάνεις πολύ πιο γρήγορα με λίγη σκέψη και συγκέντρωση.

Το Detective Grimoire πετυχαίνει μια απολαυστική ισορροπία μεταξύ αυτονομίας και στήριξης, δίνοντάς μας τη φαντασίωση του ιδιοφυούς ντετέκτιβ, χωρίς τη σκληρή δουλειά ή τη χαρτούρα.

Outer Wilds

Το μυστήριο στο Outer Wilds είναι: «γιατί εκρήγνυται ο ήλιος και γιατί μετά ξυπνάω πίσω στο χρόνο, μόνο και μόνο για να εκραγεί ξανά»; Για να απαντήσεις σε αυτό το ερώτημα, θα πρέπει να ταξιδέψεις στο κέντρο του σύμπαντος, τους νόμους του οποίου θα μάθεις – και θα μάθεις να χειρίζεσαι – καθοδόν. Το Outer Wilds της Mobius Games είναι, δίχως αμφιβολία, ένα από τα πιο καινοτόμα και καλοσχεδιασμένα games που έχω παίξει ποτέ. Πού κολλάει με το είδος «ντετέκτιβ»; Μπορεί να είναι μια περιπέτεια εξερεύνησης ενός ηλιακού συστήματος, αλλά προσφέρει πολύ περισσότερο συναρπαστικό detective work από πολλά δήθεν ντετέκτιβ games.

Ένα κοινό στοιχείο με το Return of the Obra Dinn είναι η χειραφετική του νοοτροπία. Επαφίεται σε εμάς να πειραματιστούμε, να σχηματίσουμε θεωρίες και να επιχειρήσουμε να τις επιβεβαιώσουμε. Τα στοιχεία δε μας ταΐζονται με το φτυάρι και η λύση των γρίφων δεν είναι απλώς ζήτημα χρόνου. Όσο και να μας σοκάρει, πρέπει όντως να σκεφτούμε.

Heaven’s Vault

Στο Heaven’s Vault της Inkle είναι ένα παιχνίδι sci-fi αρχαιολογίας. Ως Aliya Elasra, ταξιδεύουμε το Νεφέλωμα, παρέα με ένα ρομποτάκι ονόματι Six, για να βρούμε τον αγνοούμενο ρομποτιστή Janniqi Renba. Το Heaven’s Vault είναι άλλη μια περίπτωση παιχνιδιού που, τυπικά, λίγο σχετίζεται με το «ντετεκτιβιλίκι», αλλά ενίοτε δημιουργεί αυτή την εμπειρία με μεγάλη επιτυχία. Πέραν της εξαφάνισης του καθηγητή, η αρχαιολόγος πρωταγωνίστρια καλείται να ερμηνεύσει μια αρχαία γλώσσα, θραύσματα της οποίας συναντάμε καθ’ όλη τη διάρκεια του ταξιδιού.

Για να ενώσουμε τα κομμάτια αυτής της χαμένης γλώσσας, θα πρέπει να ερμηνεύσουμε, και να επανερμηνεύσουμε, τα σύνολα συμβόλων που συναντάμε. Η ερμηνεία των συμβόλων προϋποθέτει να έχουμε τα μάτια και τα αυτιά μας ανοιχτά για την ιστορία των τοποθεσιών που ερευνούμε. Κάνοντας εικασίες για το ποιος μπορεί να έγραψε κάτι, πότε το έκανε, καθώς και για το πολιτισμικό context της ζωής του, οι υποθέσεις μας γίνονται όλο και πιο ενήμερες. Σε ενδιαφέρουσα σχεδιαστική επιλογή, το Heaven’s Vault μας αφήνει να επισυνάψουμε ένα νόημα σε ένα σύμβολο, χωρίς να είμαστε ακόμα βέβαιοι για την ορθότητα της ερμηνείας μας. Κατά συνέπεια, όταν μαθαίνουμε κάτι καινούριο για τους ανθρώπους που άφησαν πίσω αυτά τα μηνύματα, καραδοκεί πάντα η συναρπαστική πιθανότητα να αναθεωρήσουμε τις μεταφράσεις μας.

Το Heaven’s Vault μπορεί να μας καθοδηγεί περισσότερο από το Obra Dinn ή το Outer Wilds σε αυτή τη διαδικασία, αλλά κάθε φορά που συνάγουμε ένα νέο κομμάτι στο παζλ, αισθανόμαστε σαν αληθινοί ντετέκτιβ ενός μυστηρίου που θάφτηκε κάτω από την άμμο της κλεψύδρας.