Η Τεχνητή Νοημοσύνη και ο θάνατος της εμπειρίας και της φαντασίας

Ο Τρέι Ράτκλιφ είναι ένας πολύ καλός φωτογράφος. Ένας πραγματικά εξαιρετικός φωτογράφος. Εδώ και αρκετά χρόνια, ο Ράτκλιφ ταξιδεύει σ’ όλον τον κόσμο και αποτυπώνει με τον φακό του μερικά από τα πιο όμορφα και απόμακρα τοπία που υπάρχουν στη Γη. Τη δουλειά του την πρωτοείδα την πρώτη φορά που επέστρεψα από το Burning Man. Εν μέσω χιλιάδων φωτογραφιών σε ιστοσελίδες, ΜΜΕ και μέσα κοινωνικής δικτύωσης, οι φωτογραφίες του Ράτκλιφ ξεχώριζαν γιατί απέδιδαν με τον καλύτερο τρόπο τον απόκοσμο σουρεαλισμό της ζωής στο Black Rock City.

Πριν λίγους μήνες ο Ράτκλιφ είχε μία ιδέα. Χρησιμοποιώντας ένα από τα, αρκετά πλέον, προγράμματα Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ) όπως το DALL-E, το MidJourney και το DeepAI, έδωσε στο πρόγραμμα ως σημεία εκκίνησης (prompts) αφενός μεν τη δική του δουλειά –είναι πλέον αρκετά διάσημος, ώστε να υπάρχουν διαθέσιμες με μια πρόχειρη αναζήτηση πολλές φωτογραφίες του και το πρόγραμμα να μπορεί να αναγνωρίσει και να αναπαράξει το φωτογραφικό του στιλ–, αφετέρου το Burning Man. Ζήτησε, δηλαδή, από το πρόγραμμα να δημιουργήσει (φανταστικές) «φωτογραφίες» συνδυάζοντας αυτά τα δύο πράγματα. Στα σημεία εκκίνησης πρόσθεσε λέξεις-κλειδιά επιστημονικής φαντασίας και μυθολογίας.

Το αποτέλεσμα του εγχειρήματος αυτού ήταν μια σειρά από –ανύπαρκτα– τοπία, σκηνές και στιγμιότυπα που, ειδικά για όσους δεν έχουν βρεθεί ποτέ στην έρημο της Νεβάδα, κόβουν την ανάσα. Ο Ράτκλιφ άρχισε να ποστάρει τις «φωτογραφίες» αυτές στο Facebook και στο Instagram. Ακολούθησαν χιλιάδες καρδούλες, likes και shares· τα σχόλια θαυμασμού έπεσαν βροχή. Εκτός από ελάχιστα –μονοψήφια– σχόλια (μεταξύ των οποίων και του υποφαινόμενου) που στις αναρτήσεις αυτές είδαν κάτι άλλο: τον θάνατο της εμπειρίας και της φαντασίας.

Οι «φωτογραφίες» που παρήγαγε το πρόγραμμα Τεχνητής Νοημοσύνης εκ μέρους του Ράτκλιφ ήταν τόσο πετυχημένες και εντυπωσιακές ώστε ουσιαστικά, αν όχι να κινδυνεύουν να ακυρώσουν τον λόγο ύπαρξης του Burning Man, σίγουρα να αφαιρέσουν κάθε στοιχείο έκπληξης και μάγευσης όσων πάνε εκεί για πρώτη φορά. Το Burning Man είναι από μόνο του απόκοσμο, σουρεαλιστικό, φανταστικό· δεν χρειάζεται την Τεχνητή Νοημοσύνη για να γίνει κάτι παραπάνω· δεν μπορεί να γίνει κάτι παραπάνω. Τα σετ του Ράτκλιφ «φθήνυναν», έφθειραν, κάτι πολύτιμο, μοναδικό και αγνό – έναν χώρο και μια εμπειρία που αντικειμενικά είναι αδύνατον να εμφιαλώσεις και να αναπαράγεις.

Το ζήτημα όμως δεν σταματάει εδώ. Μακάρι το πρόβλημά μας να ήταν ο «θάνατος» του Burning Man.

Τις τελευταίες εβδομάδες βλέπουμε παντού προϊόντα της Τεχνητής Νοημοσύνης: από υψηλής ποιότητας έγχρωμες «φωτογραφίες» από το Χάρλεμ της δεκαετίας του 1920 (με ανύπαρκτους ανθρώπους να ζουν ανύπαρκτες ζωές), μέχρι καταπληκτικά σκηνικά από το Star Wars όπως θα το είχε γυρίσει ο Γουές Άντερσον, και κείμενα από διάσημους κειμενογράφους που τα έχει γράψει η ΤΝ στο στιλ τους. Η τεχνολογία αυτή μπορεί να παράγει τα πάντα: μουσική σαν να την έγραψε ο Μπαχ (ή ο οποιοσδήποτε συνθέτης)· πίνακες ζωγραφικής σαν του Ντα Βίντσι· ποίηση· λογοτεχνία· ειδησεογραφία· σχολιασμό· φωτογραφίες, βίντεο, εικόνες, τέχνη... Μέσα σε λίγες ώρες ή και λεπτά, ο οποιοσδήποτε μάθει να χειρίζεται ένα πρόγραμμα ΤΝ, μπορεί να δημιουργήσει το οτιδήποτε και να ισχυριστεί είτε ότι το δημιούργησε ο ίδιος από τη φαντασία του είτε ότι το δημιούργησε κάποιος άλλος. Άπειροι συνδυασμοί από λέξεις, νότες, χρώματα, εικόνες, σύμβολα, κινήσεις, χώρους, ανθρώπους. Ανύπαρκτες εμπειρίες, με ανύπαρκτο κόπο –με τον κόπο των άλλων– και φαντασία, με βάση μερικά σημεία εκκίνησης και έναν καλό αλγόριθμο.

Για όσους μπορούν να δουν όχι πέντε κινήσεις παρακάτω, όπως οι καλοί σκακιστές, αλλά έστω δύο, οι συνέπειες αυτής της τεχνολογίας και πρακτικής είναι ορατές. Στην αρχή θα υπάρξει ενθουσιασμός – αυτό το ζούμε ήδη.

Μετά, σχεδόν αμέσως, θα υπάρξει κατάχρηση και εκμετάλλευση. Κάποιοι θα βγάλουν πολλά λεφτά. Κάποιοι άλλοι θα συνειδητοποιήσουν ότι δεν υπάρχει πλέον χώρος για τα όνειρά τους.

Μετά θα υπάρξει σύγχυση για το τι είναι πραγματικό και τι όχι. Για το ποιος δημιούργησε τι. Οι επιπτώσεις για την εκπαίδευση (π.χ. εργασίες φοιτητών, διατριβές κ.λπ.) θα κλονίσουν τα θεμέλια ενός ολόκληρου επιστημολογικού συστήματος: το τι θεωρούμε αλήθεια, τι θεωρούμε γνήσιο, τι θεωρούμε γνώση και δημιουργία – όλα αυτά θα αμφισβητηθούν, θα σχετικοποιηθούν, θα φθαρούν.

Μετά οι διακρίσεις και οι έννοιες αυτές απλώς θα πάψουν να έχουν σημασία γιατί θα έχει επέλθει ο κορεσμός –όλων μας– από τα μηνύματα, από την πληροφορία, από τις εικόνες και τις λέξεις.

Μετά θα αμφισβητήσουμε τη σημασία και το νόημα του να δημιουργείς κάτι πρωτότυπο, κάτι δικό σου, κάτι πραγματικό, δηλαδή του να τρως τη ζωή σου μελετώντας και μαθαίνοντας μια τέχνη και μετά να φαντάζεσαι κάτι, να το οραματίζεσαι, και μετά να δαπανάς τον χρόνο σου, τη μία και μοναδική ζωή σου, για να το φτιάξεις, να το συνθέσεις, να το επιμεληθείς, να το τελοιοποιήσεις. Αυτό σταδιακά θα μοιάζει ως γραφικό, με τον ίδιο τρόπο που μοιάζει γραφικό το να φτιάχνεις τώρα έπιπλα με τα χέρια σου. Οκέι, κάποιοι το κάνουν ακόμα –και καλά κάνουν– και κάποιοι, λίγοι, το εκτιμούν ακόμη, αλλά οι περισσότεροι απλώς πάνε στο ΙΚΕΑ. Δεν επιβιώνει έτσι ένα οικονομικό μοντέλο.

Η παρακμή της δημιουργίας και της φαντασίας δεν θα συμβεί κατευθείαν – και σίγουρα κάποιοι που έχουν τα μέσα, θα μπορούν να συνεχίσουν να εκφράζονται δημιουργικά, όχι για να επικοινωνήσουν (το κοινό θα έχει εξαφανιστεί· έχει ήδη διασπαστεί) αλλά για να εκτονωθούν σε παράλληλους μονολόγους. Όχι, αυτό θα γίνει αργά και σταδιακά. Αρχικά θα υποχωρήσουν οι οικονομικές δομές που επιτρέπουν στους ανθρώπους να βγάζουν τα προς το ζην δημιουργώντας κάτι που έχει νόημα για άλλους ανθρώπους – αφού η ΤΝ θα μπορεί να το κάνει αμέσως, φθηνότερα και πολύ καλύτερα. Και έτσι, σταδιακά, το να είσαι καλλιτέχνης ή συγγραφέας ή δημοσιογράφος ή συνθέτης ή παραγωγός και δημιουργός οποιουδήποτε πράγματος θα καταστεί μη βιώσιμο – γιατί η αγορά γι’ αυτά τα πράγματα θα έχει εξαφανιστεί. Γιατί να πληρώσει κάποιος για να αγοράσει κάτι, όταν μπορεί με ένα κλικ να του το φτιάξει η ΤΝ;

Αν ξαναδιαβάσετε τις δύο τελευταίες παραγράφους, αυτά συμβαίνουν ήδη, σε ηπιότερο βαθμό, τα τελευταία 20 χρόνια λόγω της ψηφιοποίησης και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης – μεταξύ άλλων, στον κινηματογράφο, τη μουσική βιομηχανία, τη μόδα, την έντυπη δημοσιογραφία και τον χώρο του βιβλίου.

Η λογική συνέπεια αυτού του μονοπατιού, μετά από μερικές γενιές απώλειας συλλογικής και θεσμικής μνήμης, θα είναι ο σταδιακός θάνατος της φαντασίας (η φαντασία δεν θα έχει λόγο ύπαρξης, ούτε αντίκρισμα, τρόπο και δομές πραγμάτωσης) και της σωματικής εμπειρίας στον πραγματικό χωρό (το «μάτι» και το μυαλό θα χορταίνουν με την εικονική πραγματικότητα).

Αν αυτός ο μετα-ανθρώπινος πολιτισμός επιβιώσει, τότε το καλύτερο που έχουμε να κάνουμε είναι να βρούμε μια άνετη θέση για να παρακολουθήσουμε το τέλος του ελεύθερου ανθρώπου

Υπάρχει ελπίδα; Μπορούμε να τη γλιτώσουμε;

Η μόνη μας ελπίδα είναι να σκοτώσουμε την τεχνολογία αυτή –και ολόκληρη τη μη-φιλοσοφία, τη μη-ηθική, τη μη-πολιτική, τη μη-ανθρώπινη διάσταση– που κρύβεται πίσω της, τώρα, όσο προλαβαίνουμε. Η μόνη μας ελπίδα είναι οι ψηφιακοί gatekeepers να βαρεθούν γρήγορα τα προγράμματα Τεχνητής Νοημοσύνης και να τα απορρίψουν, ώστε αυτά να καταντήσουν σύντομα ψηφιακές χωματερές, όπως το Second Life, που για λίγα χρόνια τη δεκαετία του 2000 φλέρταρε με το να κατακτήσει και να μεταφέρει τις ζωές μας στο metaverse.

Αν αυτό δεν γίνει τώρα, αν αυτός ο μετα-ανθρώπινος πολιτισμός επιβιώσει, τότε το καλύτερο που έχουμε να κάνουμε είναι να βρούμε μια άνετη θέση για να παρακολουθήσουμε το τέλος του ελεύθερου ανθρώπου – γιατί ελευθερία χωρίς φαντασία, χωρίς δημιουργία, χωρίς εμπειρία, χωρίς πόνο, θυσία, λάθη, αγάπη, ψυχή, μνήμη, σωματική παρουσία και, κυρίως, χωρίς επιλογή –χωρίς, δηλαδή, την επιλογή του να μη ζεις σε αυτή την τεχνοδυστοπία– δεν υπάρχει.

ΥΓ. Παρεμπιπτόντως, στο προφιλ του Ράτκλιφ έγινε αυτό που προβλέψαμε ότι θα γινόταν. Μετά από λίγο τα λάικ μειώθηκαν πολύ. Όταν ο Ράτκλιφ άρχισε να ποστάρει (κανονικές) φωτογραφίες, οι φαν του δεν ήξεραν αν είναι προϊόντα ΤΝ ή πραγματικά τοπία από τον πλανήτη Γη. Κάποιοι του άφησαν μπηχτές στα σχόλια. Το δε Instagram αρχικά μπλόκαρε τον Ράτκλιφ επειδή αυτά που πόσταρε δεν ήταν φωτογραφίες. Μετά όμως το ξανασκέφτηκαν και αποφάσισαν ότι δεν τους συμφέρει να τον χάσουν, οπότε τον επανέφεραν. Ο Ράτκλιφ φυσικά δεν έχει ανάγκη. Καβάλησε το άρμα της ΤΝ και άλλαξε το επάγγελμα του από «φωτογράφος» σε «καλλιτέχνης».