Space law: Πώς είναι να είσαι δικηγόρος του διαστήματος;

«Το να είσαι space lawyer έχει αρκετές εκφάνσεις. Πάντως δεν κάνεις συμβόλαια για οικόπεδα στο φεγγάρι και σε καμία περίπτωση δεν εκπροσωπείς τον εξωγήινο στο δικαστήριο. Ο κύριος όγκος της δουλειάς περιστρέφεται γύρω από την έκδοση αδειών και εγκρίσεων για διάφορες πτυχές μιας δορυφορικής αποστολής» λέει ο 24χρονος Νικόλας Μωραΐτης. Σπούδασε Law with International Relations στο University of Sussex ενώ ένα εξάμηνο μετά την αποφοίτησή του, μετακόμισε στη Χάγη, για να κάνει το μεταπτυχιακό του στο Air & Space Law, στο Πανεπιστήμιο του Leiden. Σήμερα εργάζεται στο Λονδίνο σε μία start-up εταιρεία ως «δικηγόρος του διαστήματος» ασχολείται, δηλαδή, με κανονισμούς και νομικά πλαίσια για δορυφόρους ή καλύτερα με την«Satellite Regulatory Affairs Policy».

«Το space law ή διαστημικό δίκαιο είναι ένα σχετικά άγνωστο κομμάτι της νομικής, αν και ήδη έχει μεγαλύτερη παρουσία από ότι περιμένει ο κόσμος. Θυμάμαι στα δεκαεπτά μου, είχα ένα μάθημα αγγλικού δικαίου, στα πλαίσια της προετοιμασίας μου για την Αγγλία, και ο καθηγητής μάς ρώτησε τί θα μας ενδιέφερε να κάνουμε στο μέλλον. Όλοι αρχίσαμε και λέγαμε για ποινικά, εμπορικά, διεθνή, εγώ ήμουν για ναυτικό δίκαιο τότε, και στο τέλος μας λέει ότι υπάρχει και η επιλογή του διαστημικού δικαίου. Άρχισα να το ψάχνω μόνος μου και αμέσως κατάλαβα πώς είναι κάτι που μου ταιριάζει. Θυμάμαι, αργότερα στη σχολή μου κάποια παιδιά στο Brighton με φώναζαν “space”, εξαλείφοντας πλήρως ονοματεπώνυμο. Εν τέλει, έπιασα τον εαυτό μου όχι μόνο να μη με ενοχλεί ή κάτι τέτοιο, αλλά να μου αρέσει κιόλας. Τέσσερα χρόνια μετά από αυτό, χαίρομαι πολύ που κατάφερα να κάνω αυτό που θέλω και να βρω μια δουλειά στο “space”.

Το διαστημικό δίκαιο είναι ουσιαστικά ένα κομμάτι του διεθνούς δικαίου που ασχολείται με τις διαστημικές δραστηριότητες και τη νομιμότητα αυτών. Αποτελείται από ένα σύνολο διατάξεων που εφαρμόζουν τόσο σε κρατικές όσο και σε ιδιωτικές δραστηριότητες -μέσω των χωρών που τις εγκρίνουν. Υλοποιείται μέσα από έναν συνδυασμό διεθνών και εθνικών κανόνων, με τους δεύτερους ουσιαστικά να μεταφράζουν σε χειροπιαστά requirements την ουσία των διεθνών συνθηκών».

Στην παρούσα φάση, δουλεύει στην Charter, μια start-up εταιρεία στο Λονδίνο, που δημιουργεί τη δική της πλατφόρμα για τη διαχείριση δορυφορικών αποστολών. «Είμαστε ουσιαστικά μια εταιρεία logistics που βοηθάμε εταιρίες να διαχειρίζονται πιο εύκολα και γρήγορα την εκάστοτε αποστολή τους. Αυτό γίνεται τόσο σε τεχνικό επίπεδο, όπως, για παράδειγμα, με τη δυνατότητα δημιουργίας κάποιων βασικών διαγραμμάτων, αλλά και σε νομικό. Εκεί είναι που μπαίνω εγώ. Σκεφτείτε σαν μια πλατφόρμα-οργανόγραμμα, μέσω εμάς διαχειρίζεται μια εταιρία το project της, μπορεί να δει τι έχει να κάνει τώρα, τι σε ένα μήνα, πότε είναι το επόμενο deadline, μια περιγραφή του δορυφόρου με όλες τις λεπτομέρειες, με λίγα λόγια μπορεί να δει τι χαρτούρα χρειάζεσαι για να βγάλεις μια άδεια κλπ. Χτίζουμε ουσιαστικά ένα project management tool, επειδή αρκετά μπερδεύονται ασχολούμαστε με την οργάνωση του project καθαρά, δεν δίνεις εντολές στο δορυφόρο σου από εμάς. Εγώ προσπαθώ να συλλέξω όλα τα απαιτούμενα έγγραφα ώστε να μπορέσει η κάθε εταιρία που έχει τους δικούς της δορυφόρους να εκδώσει τα έγγραφα που χρειάζεται.

Κάθε χώρα έχει το δικό της νομοθετικό πλαίσιο αναφορικά με την αδειοδότηση των διαστημικών αποστολών. Επειδή στο τέλος της ημέρας, λόγω των διεθνών κανόνων, τα κράτη θα είναι υπεύθυνα σε περίπτωση που κάτι πάει στραβά -ασχέτως εάν μιλάμε για ιδιωτικό δορυφόρο-, το καθένα έχει τις δικές του διαδικασίες και απαιτούμενα για την έκδοση των εκάστοτε αδειών. Το πιο συναρπαστικό κομμάτι αυτής της δουλειάς είναι πώς έχω τη δυνατότητα να συναναστραφώ με διάφορα άτομα και εταιρείες του χώρου και να δω πώς λειτουργούν διαφορετικοί δορυφόροι, μετά η τριβή με διαφορετικά νομικά πλαίσια ανά τον κόσμο, καθώς μου δίνεται η δυνατότητα να δω πώς ερμηνεύει η κάθε χώρα τις διεθνείς διατάξεις, ανάλογα και με τους εκάστοτε στόχους της και φυσικά, η προσπάθειά μου, ως νομικός, να βρω την πιο ευνοϊκή νομοθεσία για την εκάστοτε αποστολή».

Το Space Generation Advisory Council και η space generation

Τα τελευταία χρόνια είναι μέλος στο Space Generation Advisory Council (SGAC που απευθύνεται σε άτομα έως 36 ετών), μια ΜΚΟ που προσπαθεί να ενημερώσει τη νέα γενιά, τη λεγόμενη space generation, για ό,τι έχει να κάνει με το διάστημα και την εξερεύνησή του, καθώς και να προβάλλει τις απόψεις τις και τους προβληματισμούς της. Αριθμεί κοντά στα 20,000 μέλη παγκοσμίως και έχει επίσης και status παρατηρητή στην επιτροπή του ΟΗΕ για το διάστημα (UN Committee on Peaceful Uses of Outer Space). «Ασχολούμαι με το SGAC σχεδόν δύο χρόνια τώρα, σε διάφορα project και θέσεις. Από την αρχή του έτους είμαι National Point of Contact για την Ελλάδα, σαν “πρώτη γραμμή” σε περίπτωση που κάποιος από τη χώρα θέλει να έρθει σε επαφή με τον οργανισμό, και επίσης πρόσφατα διορίστηκα ως co-lead σε δύο ομάδες. Η πρώτη είναι κομμάτι του γκρουπ που κάνει έρευνα πάνω στο space law & policy και ουσιαστικά θα εξετάσουμε τη (απο)στρατιωτικοποίηση του διαστήματος και τη χρήση ιδιωτικών δορυφόρων σε περιόδους πολέμου όπως έγινε με το Starlink της SpaceX στον πόλεμο στην Ουκρανία. Η δεύτερη ομάδα είναι κομμάτι του Policy Platform του σωματείου, της προσπάθειας δηλαδή να εκφράσουμε την άποψη των νέων για διάφορα διαστημικά ζητήματα. Στη δική μου ομάδα, ασχολούμαστε με τη βιωσιμότητα των διαστημικών αποστολών και με το τι πιστεύουν οι νέοι ότι πρέπει να κάνουμε σαν ανθρωπότητα για να βεβαιώσουμε τη βιωσιμότητα του διαστήματος και την πρόσβαση σε αυτό.

Κατά τη διάρκεια της πρακτικής μου στο Κέντρο Διαστημικής Ασφάλειας της Ολλανδικής Πολεμικής Αεροπορίας (Space Security Center, Koniklijke Luchtmacht), είχα τη δυνατότητα να δω πως λειτουργεί ο κρατικός σχεδιασμός αναφορικά με το διάστημα, αλλά και πως συντελούνται κάποιες διαδικασίες σε οργανισμούς όπως το ΝΑΤΟ. Ήταν μια ιδιαιτέρως ενδιαφέρουσα, και διδακτική, εμπειρία.

Η διαστημική βιομηχανία στην Ελλάδα και ο διαστημικός τουρισμός

Η διαστημική βιομηχανία στην Ελλάδα δε γνωρίζει κάποια ιδιαίτερη ανάπτυξη. Αυτό δε σημαίνει πως δεν υπάρχουν ευκαιρίες. Έχουμε σημαντικό αριθμό μηχανικών (και σε σοβαρές θέσεις, π.χ. στην ESA). Στο νομικό κομμάτι είναι λίγο πιο δύσκολα τα πράγματα καθώς η Ελλάδα δεν έχει δικό της εθνική νομοθεσία. Υπάρχουν νομικά ζητήματα που μπορούν να διευθετηθούν ακόμη και σήμερα, αλλά δυστυχώς δεν είναι ιδιαίτερα πολλά σε αριθμό όπως π.χ. σε χώρες σαν τις Η.Π.Α., η Αγγλία ή η Γαλλία. Δε θα έλεγα ότι σκέφτομαι να γυρίσω στην Ελλάδα, κυρίως λόγω αδυναμίας επαγγελματικής αποκατάστασης στον τομέα μου, αλλά η πόρτα αυτή δεν έχει κλείσει οριστικά».

Για να καταλήξει: «Αυτό που θα ήθελα πραγματικά να κάνω, όταν το επιτρέψουν οι συνθήκες, είναι να ασχοληθώ με το διαστημικό τουρισμό. Θεωρώ πως δεν είμαστε ιδιαίτερα μακριά από συχνές υποτροχιακές πτήσεις, πράγμα που σημαίνει και αυξημένες νομικές ανάγκες. Οπότε πιστεύω πως θα είμαστε οι space lawyers σε αυξημένη ζήτηση στα επόμενα χρόνια».