Η άγνωστη επίδραση της πανδημίας στην αντίληψη και την ακοή μας

Πριν περίπου δύο χρόνια, όταν κανείς πληκτρολογούσε στο Word τη λέξη «κορωνοϊός» εκείνη εμφανιζόταν υπογραμμισμένη με κόκκινο χρώμα, καθώς δεν αναγνωριζόταν από την αυτόματη διόρθωση του λογισμικού. Αυτό συνέβαινε για τον απλούστατο λόγο ότι η λέξη «κορωνοϊός», όπως και πολλές άλλες αντίστοιχες λέξεις, αποτέλεσαν νέες προσθήκες στο λεξιλόγιό μας με την εξάπλωση της νόσου Covid - 19. «Πανδημία», «κρούσματα», «lockdown», «καραντίνα»: είναι μόνο μερικές από αυτές τις νέες προσθήκες λέξεων, τις οποίες έχουμε πλέον χρησιμοποιήσει όλοι μας αμέτρητες φορές. Κάποιες από αυτές τις λέξεις δεν τις γνωρίζαμε πριν τον κορωνοϊό. Κάποιες άλλες τις γνωρίζαμε, αλλά δεν τις είχαμε χρησιμοποιήσει ποτέ ξανά στην καθημερινότητά μας. Για παράδειγμα, όλοι αναρωτιόμασταν αν είναι πιο σωστό να λέμε κορωνοϊός ή κορωναϊός. Μάλιστα σε πολλές λέξεις χρειάστηκε να αναδιαμορφωθεί η επικρατούσα σημασία τους, ώστε να εξυπηρετήσουν τις νέες ανάγκες επικοινωνίας. Με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο όλοι αντιληφθήκαμε ότι το λεξιλόγιό μας υπέστη δραστικές αλλαγές. Αυτό που δεν περίμενε κανείς ήταν ότι, λόγω των αλλαγών του λεξιλογίου, πραγματοποιήθηκε και μια άλλη σημαντική μεταβολή στην αντίληψη και την ακοή μας.

Όταν οι άνθρωποι ακούνε πια τη λέξη «μάσκα», στο νου τους έρχεται αυτομάτως η εικόνα μιας μάσκας χειρουργικού τύπου. Αυτός ο συνειρμός γίνεται ακόμη και όταν κάποιος δεν αναφέρει τη λέξη «μάσκα», αλλά μια σημασιολογικά συγγενή λέξη. Συγκεκριμένα, σε ένα πείραμα που πρόσφατα διεξήχθη στις Ηνωμένες Πολιτείες από μια ομάδα ερευνητών των εργαστηρίων Haskins, της Σχολής Ιατρικής του NYU και του CEU, ζητήθηκε από έναν μεγάλο αριθμό ανθρώπων να ακούσουν μια ηχογράφηση. Σε αυτή ακούγονταν μόνο μερικές συλλαβές κάθε λέξης, καθώς ο ήχος αλλοιωνόταν από κάποιους θορύβους. Όταν οι ακροατές άκουγαν τους ήχους ανέφεραν ότι άκουγαν λέξεις που δεν υπήρχαν στο αρχικό ηχητικό. Για παράδειγμα, στο άκουσμα του ηχητικού σήματος  «..ask» οι συμμετέχοντες ισχυρίζονταν ότι διέκριναν τη λέξη «mask».

Αυτό που συνέβη στους συμμετέχοντες του πειράματος είναι στην πραγματικότητα η ενεργοποίηση μιας φυσιολογικής γνωστικής διαδικασίας, η οποία βοηθά τον ακροατή να κατανοεί την ομιλία ακόμη και όταν το ακουστικό σήμα είναι αλλοιωμένο, όπως συχνά συμβαίνει, όταν κανείς βρίσκεται σε πολυσύχναστους χώρους. Το ξεχωριστό όμως με αυτό το πείραμα ήταν ότι οι λέξεις που εξετάστηκαν ήταν συσχετισμένες μόνο με τη νόσο Covid-19 και με όσες αλλαγές έφερε στις ζωές των ανθρώπων. Έτσι, στην πλειονότητά τους οι συμμετέχοντες θεώρησαν ότι διέκριναν τη λέξη «lockdown» αντί για παράδειγμα για τη λέξη «knockdown», τη λέξη «infection» αντί για τη λέξη «injection» και τη λέξη «testing» αντί για τη λέξη «tempting». Ίσως η πρώτη σου σκέψη στο άκουσμα όλων αυτών είναι ότι εσύ θα άκουγες «πιο καθαρά», καθώς η ακοή σου δεν σε προδίδει ποτέ. Ωστόσο, αυτή η εντύπωσή σου θα άλλαζε αν γνώριζες ότι οι συμμετέχοντες κλήθηκαν να ακούσουν τα παρακάτω δείγματα μια μόνο φορά, να απαντήσουν άμεσα και χωρίς να έχουν γνώση περί τίνος πρόκειται η συγκεκριμένη έρευνα. Την κρίσιμη στιγμή της απάντησης, οι συμμετέχοντες επιστράτευσαν τα ερεθίσματα από τις πρόσφατες εμπειρίες τους.

Οι λέξεις που εξετάστηκαν στο πείραμα προήλθαν από μια προπαρασκευαστική έρευνα. Οι ερευνητές έλεγξαν ένα σύνολο δεδομένων μέσα από άρθρα, εφημερίδες και περιοδικά, ώστε να εντοπιστούν ποιες λέξεις χρησιμοποιήθηκαν πριν και κατά την διάρκειά της πανδημίας και με ποια συχνότητα. Ο τελικός αριθμός των λέξεων, που χρησιμοποιήθηκαν ήταν 28 και το αποτέλεσμα απέδειξε πως τα άτομα είχαν τρεις φορές περισσότερες πιθανότητες να ακούσουν τις λέξεις λάθος σε σχέση με πριν την πανδημία.

Το πείραμα με επικεφαλής τον Daniel Kleinman αποδεικνύει ότι οι απότομες αλλαγές στη γλώσσα μπορεί να προκαλέσουν μόνιμες μεταβολές στο γλωσσικό σύστημα. Αυτό, βέβαια, δεν είναι κάτι το πρωτοφανές, αφού και άλλες φορές έχουν εξεταστεί άνθρωποι σε σχέση με τον τρόπο που αποθηκεύουν και κατανοούν τις λέξεις μετά από σημαντικά γεγονότα. Η διαφορά του πειράματος βρίσκεται στο ότι η έρευνα ξεκίνησε κατά τις αρχές της πανδημίας και διήρκησε 10 μήνες. Η διάρκεια των 10 μηνών του πειράματος έδειξαν ότι οι επιπτώσεις στην κατανόηση της γλώσσας μετά από μια τέτοια εξωγενή μεταβολή παραμένουν για μεγάλο διάστημα, ενώ πολλές φορές γίνονται μόνιμες. Δεν υπάρχει, άλλωστε, πιο μεγάλη απόδειξη για την εγκυρότητα του πειράματος από το γεγονός ότι εξακολουθούμε να συναντάμε παντού γύρω μας αυτές τις λέξεις τα τελευταία δυο χρόνια.

Αν μια αντίστοιχη έρευνα είχε πραγματοποιηθεί στην Ελλάδα, μάλλον πολλοί άνθρωποι θα άκουγαν την λέξη καραντίνα αντί για καραμπίνα και σίγουρα θα άκουγαν την «πολυπόθητη» ανοσία αντί για την λέξη απουσία. Πρέπει φυσικά να μας προβληματίζει ότι η κρισιμότητα αυτής της πανδημίας έπληξε όλους τους τομείς της ανθρώπινης ζωής, συμπεριλαμβανομένου ακόμη και του τρόπου εκφοράς και αντίληψης της γλώσσας. Ωστόσο, οι Αρχαίοι Έλληνες είπαν «Ουδέν κακόν αμιγές καλού» και οι Άγγλοι αντίστοιχα θα πουν «Every cloud has a silver lining». Έτσι, οι ερευνητές του πειράματος διαπίστωσαν ότι τα ευρήματα σχετικά με τον τρόπο και την ταχύτητα που μεταβάλλεται η γλώσσα πιθανότατα μπορούν να αξιοποιηθούν στο πεδίο της τεχνητής νοημοσύνης και στη δημιουργία χρηστικότερων μοντέλων εκμάθησης της γλώσσας για τον ανθρώπινο εγκέφαλο.