Τα γενέθλια του World Wide Web

Το web είχε πριν λίγες μέρες γενέθλια. Ο σερ Τιμ Μπέρνερς Λι επινόησε τον Μάρτιο του 1989 το World Wide Web, το γνωστό «www», υπό τη στέγη του CERN όπου εργάζονταν – του πιο μεγάλου και πολυεθνικού πειράματος που έχει γίνει στην ιστορία της επιστήμης. Έκτοτε το web έφερε τα πάνω-κάτω στον παγκόσμιο χάρτη. Μηδένισε τις αποστάσεις, πολλαπλασίασε τις πληροφορίες που απορροφούμε, μεταμόρφωσε την ψυχαγωγία, την ενημέρωση και όλη την πολιτική πραγματικότητα. Στον 21ο αιώνα δεν νοείται κράτος, στρατός, θεσμός ή τράπεζα που να μην εδρεύει πλέον στους κόλπους του κυβερνοχώρου.

Το web έγινε το νευρικό σύστημα του νέου πλανητικού πολιτισμού. Έσπασε σε τρεις δεκαετίες τις φυσικές αποστάσεις που μας χώριζαν εδώ και χιλιετίες. Εγκαινίασε μια πρωτόγνωρη, σχεδόν αλλόκοσμη, έτσι επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων.

Η επικοινωνία δεν είναι ένα οποιοδήποτε στοιχείο μας. Αν κάτι επέτρεψε στους ανθρώπους να πετυχαίνουν μεγαλοπρεπή έργα – από το χτίσιμο πυραμίδων και πόλεων έως τη διαμόρφωση θρησκειών και επιστημών – αυτό είναι η μοναδική επικοινωνιακή μας ευχέρεια. Ποτέ μεμονωμένα άτομα δεν πετύχαιναν ίχνος από τα παραπάνω έργα αν δεν στηρίζονταν στην επικοινωνία τους με άλλους ανθρώπους. Το web πολλαπλασιάζει την επικοινωνία, ή αλλιώς τη δύναμη, που η ανθρωπότητα πλέον κατέχει.

Οι προηγμένες χώρες βουτούν στο διαδίκτυο. Όσες δεν εμβαθύνουν άλλωστε στην ψηφιοποίηση αντιμετωπίζουν το ενδεχόμενο μιας ραγδαίας τους υποβάθμισης, όπως έγινε με όσες χώρες δεν επένδυσαν έγκαιρα στο παρελθόν σε επαναστατικές τεχνολογίες που άλλαξαν τον κόσμο – όπως τον ηλεκτρισμό. Αντίστοιχα οι λαοί που χάνουν την επαφή τους σήμερα με την ψηφιακότητα συρρικνώνουν τη δυνατότητα να αναπτύξουν αύριο την οικονομία και τον πολιτισμό τους. Δεν θα μπορούν καν να κατανοήσουν την δαιδαλώδη πραγματικότητα που η τεχνολογία υφαίνει.

Στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια το κράτος ψηφιοποιεί όλο και περισσότερες διεργασίες του. Υπεύθυνες δηλώσεις, εισφορές, εργασιακά ζητήματα, εκπαιδευτικές διαδικασίες, το ιατρικό μας ιστορικό - όλα ψηφιοποιούνται και «ιντερνετοποιούνται». Η αλήθεια όμως είναι ότι παραμένουμε πολύ πίσω. Ο δείκτης DESI που αξιολογεί την ψηφιακότητα κάθε χώρας απ’ τα 27 μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δείχνει πως η Ελλάδα βρίσκεται εκεί στην 3η θέση από το τέλος. Αν και έχουν γίνει γενναία βήματα ψηφιοποίησής μας τα τελευταία χρόνια, παραμένουμε ακόμη ουραγοί. Κι αυτό διότι τώρα κάνουμε τα πρώτα ψηφιακά βήματα που άλλα κράτη βάδισαν χρόνια πριν.

Η έλλειψη ψηφιοποίησης είναι μια υπαρξιακή απειλή για τις πολιτείες του 21ου αιώνα. Απ’ τα εργαστήρια της σύγχρονης τεχνολογίας – του ίντερνετ, της τεχνητής νοημοσύνης, της βιοτεχνολογίας – βγαίνει η σπίθα μιας αληθινής κοσμογονίας. Και όπως συμβαίνει σε κάθε κοσμογονία, μια νέα πραγματικότητα γεννιέται και μια παλιά πεθαίνει. Κάθε πολιτεία που θέλει να εξασφαλίσει τη βιώσιμη ύπαρξή της στο μέλλον καλείται να αναγνωρίσει την τεχνολογία ως εθνικό της στόχο. Καλείται να καλλιεργήσει μαζί και μια ηθική όμως επίγνωση των απειλών που η υψηλή τεχνολογία δημιουργεί.

Η σύγχρονη τεχνολογία φέρνει στα επόμενα χρόνια κάποιες απ’ τις μεγαλύτερες δοκιμασίες που έχει γνωρίσει η ανθρωπότητα. Η κλιματική κρίση, φερειπείν, που μας χτυπά την πόρτα είναι η πρώτη τιτάνια εκδήλωση από αυτές τις προκλήσεις. Με τη βιομηχανική τεχνολογία που εγκαινίασε πριν 200 χρόνια ο άνθρωπος φτάνει σήμερα μέχρι και σε άλλους πλανήτες, αλλά με την ίδια αυτή τεχνολογία μολύνει εξαντλητικά και τη Γη, τον μόνο πλανήτη που μπορεί να τον φιλοξενήσει.

Αυτό δεν σημαίνει πως η τεχνολογία βέβαια είναι κάποιο «πρόβλημα». Η νέα τεχνολογία αναντίρρητα έχει προσφέρει πολύτιμα δώρα στους ανθρώπους. Χάρη στην ανάπτυξη εκείνης και της Δημοκρατίας οι άνθρωποι σήμερα ζουν περισσότερα χρόνια από ποτέ, είναι πιο μορφωμένοι από ποτέ, απολαμβάνουν τη μεγαλύτερη ελευθερία και ισότητα από ποτέ, και έχουν τη μεγαλύτερη μεσαία τάξη που έφτιαξαν ποτέ. Τα όνειρα πάμπολλων περασμένων γενεών που οραματίζονταν κατακτήσεις που φάνταζαν κάποτε άπιαστες τώρα ενσαρκώνονται σε ένα «αυτονόητο» παρόν. Αλλά αυτό πάλι δεν αναιρεί και τους μεγάλους κινδύνους που οι μεγάλες δυνάμεις της φέρνουν, όπως είναι η οικολογική αποσάθρωση που απειλεί να αφανίσει στις αμέσως ερχόμενες γενιές τη ζωή όπως τη γνωρίζουμε.

Αντίστοιχα μεγάλου διαμετρήματος, κι εντελώς νέες, δυνατότητες και απειλές συνθέτει τώρα η ψηφιακή τεχνολογία για το (όχι και τόσο μακρινό) μέλλον.

Η προηγμένη τεχνολογία απαιτεί σύνεση. Μια σύνεση που δεν υπάρχει μέσα μας αυτόματα. Όπως δεν υπάρχει αυτόματα ούτε η ηθική της Δημοκρατίας ή η ηθική της οικολογίας. Προϋποθέτει εκπαίδευση. Οι σημερινοί έφηβοι, οι αυριανοί ενήλικες, χρειάζεται να εκπαιδευθούν όχι μόνο στη χρήση μα και στην ηθική της τεχνολογίας. Σε ένα ενιαίο μάθημα που θα ασχολείται με όψεις της που εκτείνονται από τα fake news στο web και τα οφέλη ή τα ρίσκα της τεχνητής νοημοσύνης, μέχρι τις επιβουλές της κλιματικής αλλαγής ή της γενετικής μηχανικής. Αυτά ορίζουν το μέλλον μας πιο αποφασιστικά από κάθε τι άλλο. Η εκπαίδευση του 21ου αιώνα δεν μπορεί να γυρίζει την πλάτη της στον πρωταγωνιστή του 21ου αιώνα, στην προηγμένη τεχνολογία.

Αν στα σχολεία της τρίτης μ.Χ. χιλιετίας διδάσκουμε μαθήματα «κρίσιμα» για το αύριο του ανθρώπου όσο είναι η γεωλογία ή τα γαλλικά, γιατί να μη διδάσκουμε και για τη σημασία της τεχνολογίας ενόσω εκείνη ορίζει τεκτονικά το μέλλον μας;

Δεν μπορούμε ασφαλώς να φανταστούμε πώς ακριβώς αυτό το μέλλον θα ‘ναι. Μα το παλιό ρητό ισχύει και τώρα στο ακέραιο: «ο μόνος τρόπος για να προβλέψει κανείς το μέλλον είναι να το επινοήσει». Και ο καλύτερος τρόπος για να επινοήσουμε το μέλλον τώρα, για να αποφύγουμε τις αλγεινές κακοτοπιές και να αδράξουμε τις πλούσιες ευκαιρίες που διαμορφώνει η τεχνολογία, είναι η πιο πετυχημένη λύση που ο άνθρωπος έχει βρει εδώ και χιλιετίες για να λύνει τα προβλήματα του· τη λύση της Παιδείας.