Metaverse: Το μέλλον προμηνύεται… φανταστικό

Ο Ζάκερμπεργκ τάραξε πάλι τα νερά ανακοινώνοντας πως δημιουργεί έναν εικονικό και επαυξημένο κόσμο, το Metaverse, όπου φιλοδοξεί να μετακομίσουν οι χρήστες του Facebook και του Instagram. Πολλοί σκέφτηκαν πως ο Μαρκ θέλει να μας βάλει να ζήσουμε σε μια ευφάνταστη πραγματικότητα σαν χαρούμενα ξωτικά και Ελφς δίπλα από νεράιδες καλλονές με φόντο αστρονομικά τοπία. Προτού κανείς πει «πού υπογράφω για να μπω;», ας ρίξουμε μια ματιά στη νεόχτιστη αυτή ψηφιακή ήπειρο που θέλει να εγκαθιδρύσει.     

Η ανακοίνωση για το Metaverse δεν είναι καινούργια. Ο Ζάκερμπεργκ το ανέφερε πρώτη φορά τον περασμένο Ιούλιο, κι έγινε λόγος για «δισεκατομμύρια» που σχεδιάζει να ρίξει στην ανάπτυξή του. Ο καινοφανής ψηφιακός κόσμος σχεδιάζεται από καιρό στα γραφεία του Facebook και επιδιώκει να κάνει τα σημερινά social media να μοιάζουν κάποτε πρωτόγονα.    
Κανείς δεν ξέρει πώς θα εξελιχθεί το μαξιμαλιστικό αυτό project. Ο Ζάκερμπεργκ επιχειρεί να γίνει αρχιτέκτονας μιας πραγματικότητας που θα αξιοποιεί την υψηλή τεχνολογία του 5G, της τεχνητής νοημοσύνης, των κρυπτονομισμάτων κλπ, συγκεντρώνοντας στα χέρια του «ακόμη πιο Βig» Big Data από τους χρήστες  του – τη μεγαλύτερη δηλαδή πηγή πλούτου σήμερα στην παγκόσμια σφαίρα.             

Το “metaverse” ως έννοια δεν είναι καινούργια. Όσοι είναι εξοικειωμένοι με το gaming τη γνωρίζουν καλά. Υποδηλώνει έναν ψηφιακό τόπο όπου άνθρωποι, ή ακριβέστερα οι ψηφιακές τους προβολές (avatars), συναντιούνται σε φανταστικούς χώρους που μπορεί να εκτείνονται από ένα εικονικό γραφείο στη Χαβάη με θέα στον Ειρηνικό μέχρι ένα σύννεφο πάνω απ’ τον πλανήτη Κρόνο, συμμετέχοντας σε κάθε είδους δράσεις: επαγγελματικά meetings, συνέδρια, οικονομικές συναλλαγές εικονικές συναυλίες, ανάβαση σε ιπτάμενους δεινόσαυρους, διασκέδαση με snowboard στις Άλπεις – το οτιδήποτε. Τα όρια και η μορφή του ψηφιακού του σύμπαντος θα ορίζονται μόνο από τη φαντασία των δημιουργών και των χρηστών του θυμίζοντας κάτι σαν όνειρο, αφού κι εκείνο ορίζεται μόνο απ’ τη φαντασία του «χρήστη» του. 

Ο Μαρκ φιλοδοξεί να φιλοξενήσει στο Metaverse ό,τι υπάρχει στον απτό κόσμο – κι ακόμη περισσότερα. Δύο δεκαετίες μετά την ίδρυση του Facebook και την εποχή της αθωότητάς του (όταν ξεκινούσε ως μια απλή πλατφόρμα για φλερτ και δικτύωση φίλων) σήμερα δεν υπάρχει εταιρεία, μαγαζί, καλλιτέχνης ή πολιτικός που να μην έχει εκεί την παρουσία του. Το Metaverse επιδιώκει να αποτελέσει απ’ τον πρώτο του καιρό ένα αντίστοιχα απαραίτητο «τόπο» για κάθε πρόσωπο, επαγγελματία ή εταιρεία της Γης αλλάζοντας το ίντερνετ.

Αν το πετύχει οι ερχόμενες γενιές θα ζήσουν μια βαθιά εξοικείωση με την προσομοιωμένη πραγματικότητα που δύσκολα θα διακρίνεται από την απτά φυσική. Ας αναλογιστούμε ότι οι νέες γενιές είναι αυτόχθονες στο σύμπαν του web και της προσομοίωσης από την πρώτη μέρα της γέννησής τους, ενώ οι περισσότεροι από εμάς είμαστε σήμερα απλοί επισκέπτες του: είμαστε οι τελευταίοι που ζήσαμε σε έναν κόσμο που δεν υπήρχε κάποτε το web.    

Ένας νέος γαλαξίας εκκολάπτεται στο διαδίκτυο. Εκεί όπου ο άνθρωπος ήδη περνά μέγιστο μέρος του χρόνου του. Περισσότερο οικείο είναι για τον μέσο χρήστη του ίντερνετ το τοπίο της οθόνης του παρά το φυσικό τοπίο ενός δάσους. Ο ψηφιακός χώρος είναι πια φυσικός του χώρος. Το ίντερνετ δεν σχηματίζει μόνο μια αντανάκλαση, αλλά και μια προέκταση, μια μετεξέλιξη του κόσμου. Τα όρια μεταξύ φυσικής και ψηφιακής πραγματικότητας έχουν από καιρό ξεθωριάσει και το μέλλον κινείται προς μια νέα υβριδική φύση πραγμάτων.      

Μαζί με τις μεγαλειώδεις δυνατότητες εκεί εγκυμονούν κι αντίστοιχες προκλήσεις. Είμαστε διανοητικά στην πραγματικότητα του διαδικτύου τον ίδιο σχεδόν χρόνο με εκείνον που βρισκόμαστε και σωματικά στην απτή πραγματικότητα. Περνούμε μέγιστο μέρος της μέρας μας στα social media, στους υπολογιστές, τα smart phones αντικαθιστώντας το αισθητικό με το ασώματο. Γιγαντώνουμε έτσι μια διανοητική σχέση με τα πράγματα που περιορίζει την χειροπιαστή εμπειρία. Είναι σαν, να μαθαίνει κανείς τι «είναι η μουσική», λόγου χάρη, μόνο διανοητικά (διαβάζοντας τις παρτιτούρες, τη θεωρία ή την ιστορία της) αλλά να μην έχει ακούσει ποτέ του, να μην έχει βιώσει ποτέ του, την ίδια τη μουσική. Πρόδηλα δεν θα κατανοήσει και ποτέ του «τι είναι η μουσική». 

Ο Χάιντεγκερ πρέσβευε, πολλές δεκαετίες πριν, ότι ο μεγαλύτερος κίνδυνος της νεότερης τεχνολογίας (την οποία δεν έβλεπε σε καμία περίπτωση μονόπλευρα ως κάτι κακό) είναι ότι μπορεί να μετατρέψει τον άνθρωπο σε ένα αμιγώς διανοητικό πλάσμα: μπορεί να τον αποκόψει απ’ τη βιωματική τριβή με τα πράγματα και να τον περιορίσει σε μια διανοητική και επιδερμική επαφή με τη ζωή.

Φιλόσοφοι όπως ο Χάιντεγκερ δικαιώνονται τώρα μέσα από την πιο απρόβλεπτη οδό. Ο Χάιντεγκερ πρέσβευε, πολλές δεκαετίες πριν, ότι ο μεγαλύτερος κίνδυνος της νεότερης τεχνολογίας (την οποία δεν έβλεπε σε καμία περίπτωση μονόπλευρα ως κάτι κακό) είναι ότι μπορεί να μετατρέψει τον άνθρωπο σε ένα αμιγώς διανοητικό πλάσμα: μπορεί να τον αποκόψει απ’ τη βιωματική τριβή με τα πράγματα και να τον περιορίσει σε μια διανοητική και επιδερμική επαφή με τη ζωή. Τα σημερινά social media σφυρηλατούν μια τέτοια σχέση, κι είναι ίσως το πρώτο αθώο στάδιο του τι μπορεί να συμβεί σε ένα μέλλον όπου θα δεσπόζει η εικονική πραγματικότητα.          

Προσθέστε στην εικόνα αυτή κάποια εγκεφαλικά εμφυτεύματα που η τεχνολογία σήμερα μηχανεύει, τα οποία θα μας επιτρέπουν να συνδεθούμε κάποτε απευθείας στο web χωρίς τη μεσολάβηση μιας συσκευής (παντελώς αθόρυβα κι αθέατα μέσα από τον εσωτερικό μας κόσμο) και φανταστείτε πόσο πιο συθέμελα ανοίκεια μπορεί να γίνει τότε η καθημερινότητα. 

Η εικονική πραγματικότητα ανοίγει τη δυνατότητα να μπαίνει κανείς σε ένα φανταστικό της κόσμο, μέσα από τον οποίο να μπαίνει σε έναν άλλο φανταστικό κόσμο, μέσα από τον οποίο να μπαίνει σε έναν άλλο κόσμο κ.ο.κ., στους κόλπους μιας αχανούς «μπαμπούσκας» διαστάσεων που κάνει τη σημερινή απτή πραγματικότητα να μοιάζει με αχνή ανάμνηση, με φως στο βάθος του τούνελ. Η επαφή με την αλήθεια των πραγμάτων δεν ήταν ποτέ εύκολη υπόθεση, αλλά σε μια τέτοια συνθήκη γίνεται ασύγκριτα πιο δύσκολη.

Κάποιοι επιστήμονες και φιλόσοφοι υποστηρίζουν μάλιστα πως εφόσον ό,τι βιώνουμε είναι αποτέλεσμα ηλεκτρικής δραστηριότητας στον εγκέφαλό μας, θεωρητικά είναι και εφικτό να προσομοιωθεί εκεί και ένας ολόκληρος κόσμος που θα είναι παντελώς αδιάκριτος από τον πραγματικό. Όπως τα όνειρα που ο εγκέφαλος τα αντιλαμβάνεται ως εξίσου αληθινές εμπειρίες όσο και εκείνες που έχει όταν δεν κοιμάται, αφού λειτουργεί και τότε (σχεδόν) με τον ίδιο τρόπο που το κάνει όπως και όταν είναι ξύπνιος.        

Με αυτήν τη λογική ίσως ολόκληρη η σύγχρονη πραγματικότητα να είναι ένας εικονικός κόσμος. Ίσως να βρισκόμαστε στο 2250 μ.Χ. κι εσείς είστε ένας βαριεστημένος τύπος σε κάποιο Metaverse του μέλλοντος που επισκέπτεται τον συναρπαστικό και αρχαίο κόσμο του 2021. Ο φιλόσοφος Νικ Μπόστρομ αξιώνει πως, αν παραδεχτεί κανείς ως υπαρκτό το ενδεχόμενο των εικονικών κόσμων, φτάνει τότε σε ένα καθηλωτικό συμπέρασμα: εφόσον υπάρχει μόνο ένας πραγματικός κόσμος – ενώ ο αριθμός των εικονικών κόσμων που από εκείνον παράγονται μπορεί να είναι άπειρος – η πιθανότητα να κατοικούμε εμείς στον μοναδικό πραγματικό κόσμο είναι σχεδόν… απίθανη!      

Τα παραπάνω μπορεί να ακούγονται ως επιστημονική φαντασία αφού είναι ασφαλώς άγνωστο ποιες προεκτάσεις μπορεί να αποκτήσει το Metaverse ή όποια άλλη εταιρεία εικονικής πραγματικότητας. Το μόνο βέβαιο είναι πως λίγες δεκαετίες μετά την επινόησή του το σημερινό διαδίκτυο αρχίζει να φαντάζει βρεφικό μπροστά στις ογκώδεις διαστάσεις που διανοίγονται μπροστά του στον 21ο αιώνα. Το μέλλον ήδη προμηνύεται… φανταστικό.