Ο Νίκολας Νεγκρεπόντε οραματίζεται το μέλλον

Οραματιστής και γκουρού της πληροφορικής, ο ελληνοαμερικανός αρχιτέκτονας, επιστήμονας κι επιχειρηματίας Νίκολας Νεγκρεπόντε θα είναι ομιλητής στo Delphi Economic Forum, που θα πραγματοποιηθεί 5-8 Μαρτίου. Λίγο πριν την πολυαναμενόμενη τοποθέτησή του, ο ιδρυτής του Media Lab του ΜΙΤ και ιδρυτής του οργανισμού «Ένας Φορητός Υπολογιστής για Κάθε Παιδί» απαντά σε απορίες για τη σχέση των ανθρώπων με την τεχνολογία, τον ψηφιακό κόσμο και το μέλλον που έρχεται και για τη δική του σχέση με τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές.

Προβλέψατε από τη δεκαετία του ’80 πως τα τηλέφωνα θα έπαυαν να λειτουργούν με καλώδια, προβλέψατε από το 1995 στο βιβλίο σας «Being Digital» πως η ψηφιακή τεχνολογία θα γινόταν ένα στενό κομμάτι της καθημερινής ζωής μας. Τι εκτιμάτε πως μας περιμένει στο μέλλον;
Αυτά που θα αλλάξουν τις ζωές μας με πιο συγκλονιστικούς τρόπους από τον ψηφιακό κόσμο και τις τηλεπικοινωνίες είναι η ανάπτυξη εφαρμογών της πυρηνικής επιστήμης και η βιοτεχνολογία. Η έρευνα και ανάπτυξη στον τομέα της πυρηνικής ενέργειας θα οδηγήσει σε μια αστείρευτη και σχεδόν ανέξοδη μορφή ενέργειας με αρνητικό ανθρακικό αποτύπωμα. Ο κόσμος έχει ανάγκη τουλάχιστον πέντε φορές περισσότερη ενέργεια από αυτή που παράγει και την ίδια στιγμή μπορεί να αναστρέψει τη σημερινή εικόνα του πλανήτη με δεκαπλάσια δύναμη. Οι έρημοι θα μπορούσαν να γίνουν πλούσια δάση, ο πλανήτης να λειτουργεί σαν ένα τεράστιο air-condition, τα μολυσμένα νερά, οι ξηρασίες, τα σκουπίδια, ακόμη κι οι ακραίες καιρικές συνθήκες να πάψουν να υπάρχουν. Με ανάλογο τρόπο, η βιοτεχνολογία επαναπροσδιορίζει τον άνθρωπο ως οργανισμό. Έχουμε ήδη τη δυνατότητα να διαχειριζόμαστε ακόμη μικρότερες κλίμακες, κλίμακες που μέχρι σήμερα ήταν απαγορευτικές από την ίδια τη φύση. Μηχανική και επιστήμη θα είναι σχεδόν ταυτόσημες. Όλες οι ασθένειες θα εξαλειφθούν. Το προσδόκιμο ζωής θα αυξηθεί κατά εκατοντάδες χρόνια. Η απευθείας επικοινωνία μεταξύ δυο εγκεφάλων θα γίνει πραγματικότητα. Και θα αποκτούμε γνώση απλά καταπίνοντας ένα χάπι.  

Θυμάστε την πρώτη σας επαφή με έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή; Τι σας γοήτευσε στον κόσμο της τεχνολογίας;
Η πρώτη μου επαφή με ηλεκτρονικό υπολογιστή ήταν το 1961 όταν ο τότε καθηγητής μου μηχανολογικής μηχανικής, ο Στίβεν Κουνς, με έβαλε να παρακολουθήσω ένα μάθημα πρωτοετών στο MIT. Ήταν η περίοδος που έκαναν την εμφάνισή τους τα πρώτα γραφικά και οι εφαρμογές 3D. Ο Στιβ ήταν στην επιτροπή αξιολόγησης των εργασιών για το Διδακτορικό δύο πρωτοπόρων, του Λάρι Ρόμπερτς, που ανακάλυψε το ίντερνετ, και του Άιβαν Σάδερλαντ, που εισήγαγε τα αλληλεπιδραστικά γραφικά μέσω υπολογιστή, ανοίγοντας τον δρόμο στην εικονική πραγματικότητα. Ο Στιβ ήταν τόσο ενθουσιασμένος με τους δύο διδακτορικούς φοιτητές του, οι οποίοι μετέτρεπαν ένα μάλλον βαρετό εισαγωγικό μάθημα σε ένα συναρπαστικό ταξίδι στο μέλλον. Κυριολεκτικά «κόλλησα».  

Αλήθεια τι σας έκανε να πιστέψετε και να επενδύσετε στο περιοδικό «WiReD» που άλλαξε τον τρόπο με τον οποίο διαβάζουμε και μαθαίνουμε για θέματα τεχνολογίας;
Θα πω, η μοίρα. Γνώρισα τον Λούις Ροζέτο και την Τζέιν Μέτκαλφ, σε ένα μπαρ στο Άμστερνταμ το 1989, για μια συνέντευξη που ήθελαν για το «Electric Word», το μικρό έντυπο που κυκλοφορούσαν, ειδικού ενδιαφέροντος. Ένα χρόνο μετά ήρθαν στην Αμερική και δημιούργησαν το WiReD. Ζήτησαν τότε τη βοήθειά μου τόσο στο περιεχόμενο όσο και στο κομμάτι της χρηματοδότησης. Μεταξύ πολλών άλλων, πρότεινα να παρακολουθήσουν το TED, στο οποίο ήμουν ένας από τους βασικούς ομιλητές, ενώ ο άνθρωπος που το οργάνωνε, ο Ρίκι Γογέρμαν, ήταν, και είναι, ένας πολύ αγαπημένος φίλος. Έτσι και έκαναν – το ίδιο και ο γιος μου, ο Ντιμίτρι, 20 ετών τότε. Ώρες, και μερικά ποτά (!), μετά ο Λούις, η Τζέιν, ο Ρίκι, ο Ντιμίτρι κι εγώ κουβεντιάζαμε για το πώς μπορούμε να χρηματοδοτήσουμε το WiReD. Σε μια στιγμή «έκλαμψης» είπα, «εγώ θα το χρηματοδοτήσω», ίσως και για να εντυπωσιάσω τον γιο μου, ποιος ξέρει τι σκεφτόμουν. Ποτέ δεν κοιτάξαμε πίσω σε εκείνη την κουβέντα που αποδείχθηκε ένα από τα πιο ενδιαφέροντα πράγματα που έχω κάνει ποτέ και σίγουρα μία από τις πιο επικερδείς επενδυτικές ιδέες μου.

«Ένας Φορητός Υπολογιστής για Κάθε Παιδί», ένα προσωπικό σας όραμα. Αισθάνεστε δικαιωμένος σήμερα για τη συμβολή σας ενάντια στον ψηφιακό αναλφαβητισμό;
Ξεκίνησε κυρίως σαν ένα πείραμα αυτοδιδασκαλίας, δηλαδή, πόσα μπορεί να μάθει μόνο του ένα παιδί, με ή χωρίς την υποστήριξη κάποιου δασκάλου. Η ιδέα υπήρχε στο πίσω μέρος του μυαλού μου για περισσότερα από 20 χρόνια, μάλιστα την περιέγραφε σε ένα βιβλίο του ο καλός φίλος και συνάδελφος Σέιμουρ Πάπερτ. Το βιβλίο λεγόταν «Η μηχανή των παιδιών» (The Children’s Machine). Εκείνη την εποχή, το 2005, έκλειναν ήδη 25 χρόνια που είχα δημιουργήσει και διηύθυνα το εργαστήριο Πληροφορικής και Επικοινωνίας του ΜΙΤ (MIT Media Lab) που σήμερα απαριθμεί 800 συμμετέχοντες, έναν «τόπο συνάντησης» ανθρώπων που, χωρίς περιορισμούς, μπορούν να αναπτύξουν εκκεντρική σκέψη και να γίνουν εξαιρετικά δημιουργικοί. Το 2005 είπα στον εαυτό μου, αυτή είναι η ευκαιρία σου. Βρήκαμε τον αντικαταστάτη μου στο Media Lab και εγώ πήρα μια άδεια από το ΜΙΤ για να ιδρύσω τον μη κερδοσκοπικό φορέα «Ένας Φορητός Υπολογιστής για Κάθε Παιδί».
Ξεκίνησα με 30 εκατομμύρια δολάρια για τις πρώτες έρευνες που θα οδηγούσαν σε αυτό που αρχικά ονομάσαμε «ο φορητός υπολογιστής των 100 εκατομμυρίων». Αυτό που ακολούθησε ήταν τόσο συναρπαστικό και ταυτόχρονα αναπάντεχο: τον σχεδιάσαμε, τον φτιάξαμε, δώσαμε 3 εκατομμύρια κομμάτια μέσα σε δυο χρόνια, σε κάθε παιδί στην Ουρουγουάη, για παράδειγμα, και αποκτήσαμε την αξιοπιστία που μας επέτρεπε να συμμετάσχουμε και να κερδίζουμε παγκόσμιους διαγωνισμούς μαζικών προμηθειών υπολογιστών που συνήθως έφταναν και το ένα εκατομμύριο κομμάτια. Όταν ανακοινώναμε την τιμή μας στις εφημερίδες πριν από έναν διαγωνισμό, οι υπόλοιποι έπρεπε να κάνουν μικρότερες προσφορές, κάτι που ήταν θεμιτό φυσικά. Στη Νικαράγουα, δηλαδή, πήραμε κατά λάθος τον διαγωνισμό. Κανένα πρόβλημα. Η αξιοπιστία μας όμως ήταν αυτή που τράβηξε τις τιμές στην παγκόσμια αγορά προς τα κάτω. Αυτό ήταν τεράστιο.  

Η τεχνολογία μειώνει τις αποστάσεις στην επικοινωνία αλλά απομακρύνει ταυτόχρονα τους ανθρώπους από τη μεταξύ τους επαφή. Συμφωνείτε ή βρίσκετε τεχνοφοβική αυτή την άποψη;
Ο «μηδενισμός» των αποστάσεων είναι, για πολλούς λόγους, το τελευταίο που θα μπορούσαν να προσφέρουν οι τηλεπικοινωνίες. Ήταν σημαντικότερο, κατά την άποψή μου, το γεγονός ότι μπορούσες πλέον να βρίσκεσαι σε πολλά μέρη ταυτόχρονα. Βλέπεις τέσσερις νεαρούς ανθρώπους να πίνουν ή να τρώνε σε ένα εστιατόριο, και οι τέσσερις ασχολούνται με το κινητό τους, στέλνουν μηνύματα, χαζεύουν. Το ίδιο το φαγητό ή το ποτό μοιάζει να χάνει το νόημά του, η έξοδος σαν ιδέα, αφού όλοι τους βρίσκονται εκείνη τη στιγμή «κάπου αλλού». Πόσες φορές το έχεις δει αυτό! Αυτή όμως η δυνατότητα, να βρίσκεσαι σε δυο μέρη ταυτόχρονα, είναι ανεκτίμητη και από μόνη της αποτελεί μια μορφή «κοινωνικότητας». Δεν το βλέπω απαραίτητα ως κάτι κακό. Σκέψου το σαν να βρίσκεσαι με περισσότερους από έναν ανθρώπους, οποιαδήποτε χρονική στιγμή. Οι ενήλικες δεν καταφέρνουμε τόσο καλά να κάνουμε παράλληλα διαφορετικά πράγματα, γι’ αυτό και μας ξενίζει αυτό, μας απογοητεύει, επειδή θεωρούμε ότι πρέπει να εστιάζουμε την προσοχή μας αποκλειστικά σε ένα πράγμα τη φορά.

Η Πάτμος είναι το νησί σας. Είστε επίτιμος δημότης, επενδύσατε στη διαδικτυακή προσβασιμότητά της, παντρευτήκατε εκεί. Τι vibes σας βγάζει αυτός ο τόπος;
Είχα σπίτι στην Πάτμο για περισσότερα από 40 χρόνια, από τότε που δεν υπήρχε σχεδόν τίποτε εκεί και η απόσταση από την Αθήνα ήταν σχεδόν απαγορευτική (18 ώρες με το πλοίο και δρομολόγιο δυο φορές τη βδομάδα). Επίσης, οι περισσότεροι νέοι, άντρες και γυναίκες, έφευγαν για την Αυστραλία ή την Αμερική. Οι ελληνικοί νόμοι εθνικής ασφάλειας υπαγόρευαν τότε πως έπρεπε να ήσουν έλληνας υπήκοος για να αποκτήσεις γη σε διασυνοριακές περιοχές, όπως ήταν η Πάτμος. «Πέρασα» το τεστ (νιώθω ακόμη πολύ περήφανος  για το ελληνικό μου διαβατήριο). Το νησί αναπτυσσόταν με πολύ αργούς ρυθμούς τα πρώτα 15 χρόνια και μετά βίωσε μια εκρηκτική αλλαγή, από το καθόλου αυτοκίνητα, σε περισσότερα από 3.000, παραπάνω δηλαδή και από τους μόνιμους κατοίκους του. Παρέμενε όμως ένα τόπος μαγικός, ένα καταφύγιο ιδανικό, εκεί όπου μπορούσα να γράφω, εκεί όπου ο γιος μου μάζευε υπέροχες καλοκαιρινές αναμνήσεις. Μου λείπει αφάνταστα.

Οι νέοι επαναστατούν ενάντια στις κοινωνίες του «εγώ, εγώ, εγώ» των τελευταίων 40 χρόνων και ζητάνε πλέον μια κοινωνία του «εμείς, εμείς, εμείς», μέσα στην οποία το ομαδικό όφελος είναι εξίσου σημαντικό

Ποιον ορισμό δίνετε στην επιτυχία;
Είναι πολύ αστεία η λέξη «επιτυχία». Προτιμώ τις λέξεις «εκπλήρωση» και «κατόρθωμα». Η επιτυχία έχει συνδυαστεί πολύ με το χρήμα, να βγάλεις λεφτά, να γίνεις πλούσιος. Η λέξη επιτυχία δεν συμπεριλαμβάνει συνήθως έννοιες όπως κοινωνική ευθύνη ή δίκαιο, ηγετική ικανότητα στον δημόσιο φορέα, ούτε προσδιορίζει τα πιο δημιουργικά, καλλιτεχνικά επιτεύγματα, παρά μόνο αν αυτά σε κάνουν διάσημο. Για μένα, η λιγότερο αξιοθαύμαστη πτυχή της «επιτυχίας» είναι να αποκτήσεις χρήματα. Μια σχετική σημείωση: Στις Ηνωμένες Πολιτείες σήμερα, ένας υποψήφιος των Δημοκρατικών και αρκετοί νέοι άνθρωποι αυτοανακηρύσσονται σοσιαλδημοκρατικοί. Δεν πιστεύω πως αυτό έχει να κάνει τόσο με τα βαθύτερα νοήματα του σοσιαλισμού, όσο κι αν ενστερνίζομαι τις περισσότερες μορφές του. Αυτό που νομίζω πως σημαίνει πραγματικά είναι πως οι νέοι άνθρωποι αρχίζουν να επαναστατούν ενάντια στις κοινωνίες του «εγώ, εγώ, εγώ» που καλλιεργούσαμε τα τελευταία 40 χρόνια και ζητάνε πλέον επιδεικτικά μια κοινωνία του «εμείς, εμείς, εμείς», μέσα στην οποία το ομαδικό όφελος είναι εξίσου σημαντικό και όχι κάτι που αποδοκιμάζεται. Η αντίθεση μεταξύ επιτυχίας και εκπλήρωσης φαίνεται εντονότερα στο γεγονός ότι δεν μπορώ να σκεφτώ ούτε έναν άνθρωπο στη σχετικά μεγάλη σφαίρα των γνωριμιών μου, που να έχει συμβουλεύσει τον γιο ή την κόρη του να απασχοληθεί στον δημόσιο φορέα.