Ο φόβος της πληθυσμιακής υπεργήρανσης είναι φόβος του εαυτού μας

Είναι αδιαμφισβήτητο ότι ο πληθυσμός σχεδόν σε όλες τις χώρες του πλανήτη γερνάει με γρήγορο ρυθμό. Στην Ελλάδα το 2035 το ποσοστό του πληθυσμού που θα ξεπερνά τα 65 και τα 85 έτη από περίπου 20% και 3% σήμερα αναμένεται να φτάσει το 27% και το 4% αντίστοιχα. Το 2018 οι 65 ετών και άνω ήταν κατά 800.000 περισσότεροι από τα άτομα 0-14 ετών στη χώρα μας.

Οι Αμερικανοί ηλικίας 65 ετών και άνω είναι τώρα το 16% του πληθυσμού και θα φτάσουν το 21% μέχρι το 2035 και θα ξεπεράσουν τα άτομα κάτω των 18 ετών. Σε  άλλες χώρες οι εξελίξεις είναι ακόμη γρηγορότερες. Στην Ιαπωνία περισσότερο από το ένα τέταρτο του πληθυσμού της είναι ηλικίας άνω των 65 ετών και η Γερμανία, η Ιταλία, η Φινλανδία και μεγάλο μέρος της υπόλοιπης Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν απέχουν πολύ. Συνολικά το ένα τέταρτο του πληθυσμού της Ευρώπης και της Βόρειας Αμερικής θα είναι 65 ετών και άνω έως το 2050.

Αυτή η τάση οφείλεται στα χαμηλότερα ποσοστά τεκνοποίησης (οι γυναίκες σε όλες σχεδόν τις χώρες φέρνουν στη ζωή λιγότερα μωρά από ότι παλιότερα) και τη μεγαλύτερη διάρκεια ζωής. Κάθε κορίτσι που γεννιέται σήμερα στην Ιαπωνία αναμένεται να ζήσει κατά μέσο όρο μέχρι τα 87. Το 1960, αν ήσουν 65 ετών ήταν αναμενόμενο να ζήσεις μέχρι περίπου τα 79. Σήμερα, αναμένεται να ζήσεις μέχρι τα 85. Εάν είσαι ήδη 75 ετών είναι εξαιρετικά πιθανό να ζήσεις μέχρι τα 87. Όλα αυτά είναι μια τεράστια αλλαγή που αλλάζει την οικονομία μας, τις κοινωνικές και πολιτιστικές αξίες μας και τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε και σχεδιάζουμε τη ζωή μας. Υπάρχει μεγάλη ανησυχία τα τελευταία χρόνια ότι η γήρανση του πληθυσμού παγκοσμίως θα βλάψει την οικονομία και θα χειροτερέψει δραστικά το βιοτικό επίπεδο για όλους. Η αλήθεια είναι ότι όμως ότι οι οικονομολόγοι δεν γνωρίζουν πολλά για το πώς θα μας επηρεάσει η γήρανση του πληθυσμού. 

«Σίγουρα τα τελευταία χρόνια υπήρξε μια επιβράδυνση  στην παραγωγικότητα», λέει η Nicole Maestas, οικονομολόγος στο Χάρβαρντ. Μαζί με τους συνεργάτες της έχουν υπολογίσει ότι στις ΗΠΑ, από το 1980 έως το 2010, η αύξηση κατά 10% της ηλικιακής ομάδας 60 ετών και άνω έχει μειώσει την αύξηση του κατά κεφαλήν ΑΕΠ κατά 5,5%. Αυτό συμβαίνει επειδή και εργάζονται λιγότεροι άνθρωποι αλλά και επειδή το εργατικό δυναμικό είναι λιγότερο παραγωγικό κατά μέσο όρο. Αλλά η Maestas προειδοποιεί ότι οι ιστορικές τάσεις μπορεί να μην οδηγούν σε ακριβείς προβλέψεις. Η εικασία της είναι ότι η παραγωγικότητα έχει μειωθεί όσο ο πληθυσμός μεγαλώνει επειδή οι πιο εξειδικευμένοι και έμπειροι εργαζόμενοι μπορούν να αποσυρθούν επειδή είναι οι πιο επιτυχημένοι και πλουσιότεροι και μπορούν να αντέξουν οικονομικά να συνταξιοδοτηθούν. Εάν έχει δίκιο, τότε το γεγονός δεν είναι ότι οι εργαζόμενοι γίνονται λιγότερο παραγωγικοί όσο μεγαλώνει η ηλικία τους, αλλά ότι οι πιο παραγωγικοί απλά σταματούν να δουλεύουν. Αυτό σημαίνει, λέει η Maestas, ότι μια μεγάλη μείωση της παραγωγικότητας δεν είναι αναπόφευκτη. Οι νέες τεχνολογίες και οι επιχειρηματικές πολιτικές ενδέχεται να κρατήσουν τους ταλαντούχους ανθρώπους στις δουλειές τους περισσότερο, κάτι βέβαια που θα οδηγήσει στο να μειωθούν οι συντάξεις και οι συνταξιούχοι. Οι εργασιακές ομάδες που θα αποτελούνται από νέους και μεγαλύτερους, με διαφορετικές εμπειρίες και δεξιότητες, μπορεί να είναι ακόμη πιο παραγωγικές. 

«Υπάρχουν ελάχιστες ενδείξεις ότι οι κοινωνίες που γερνούν τα πάνε χειρότερα οικονομικά», λέει ο Daron Acemoglu, ο διάσημος οικονομολόγος του MIT.  Μελετώντας τα στοιχεία του ΑΕΠ από το 1990 έως το 2015 δεν διαπίστωσε συσχέτιση μεταξύ της δημογραφικής γήρανσης και της επιβράδυνσης της οικονομικής ανάπτυξης. Αντίθετα, χώρες όπως η Νότια Κορέα, η Ιαπωνία και η Γερμανία (όλες με πληθυσμούς που γερνούν γρήγορα) τα καταφέρνουν καλά. Μια πιθανή αιτία είναι η αυτοματοποίηση, λέει ο Acemoglu, οι χώρες αυτές την υιοθέτησαν ταχύτερα και με την ώθηση στην παραγωγικότητα κατάφεραν να ελαχιστοποιήσουν τις συνέπειες της γήρανσης. Ωστόσο, ο Acemoglu τονίζει  ότι δεν είμαστε επαρκώς προετοιμασμένοι να μάθουμε τι συμβαίνει όταν η κοινωνία μεγαλώνει και δεν ξέρουμε πώς να την καθοδηγήσουμε.

Έχουν περάσει πάνω από 10 χρόνια από τη στιγμή που ο Mark Zuckerberg έλεγε ότι «οι νέοι είναι πιο έξυπνοι» και έτσι μπορούν να γεννήσουν καλύτερες επιχειρηματικές ιδέες. Η ακαδημαϊκή έρευνα έδειξε όμως ότι ο Zuckerberg ήταν λάθος. Σε μια μεγάλη έρευνα του 2018 που εξέτασε 2,7 εκατομμύρια ιδρυτές εταιρειών οι οικονομολόγοι του MIT κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι καλύτεροι επιχειρηματίες είναι οι μεσήλικες. Οι ταχύτερα αναπτυσσόμενες startups δημιουργήθηκαν από άτομα με μέσο όρο ηλικίας 45 ετών και ένας 50χρονος επιχειρηματίας είχε σχεδόν διπλάσια πιθανότητα να χτίσει μια πολύ επιτυχημένη εταιρεία από ένα 30χρονο. Η εργασιακή εμπειρία ήταν ένας πολύ σημαντικός παράγοντας στην επιτυχία. Ενώ η γήρανση λοιπόν μπορεί να είναι αναπόφευκτη αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να είναι και αντι-παραγωγική. Πρέπει να επεκτείνουμε τα ηλικιακά όρια της καλής υγείας και να ενσωματώσουμε αποτελεσματικότερα τους μεγαλύτερους εργαζόμενους. Ο φόβος της ηλικίας στην εργασία είναι ένας φόβος για τον εαυτό μας. Όλοι θα γεράσουμε, και αυτό μόνο αν είμαστε τυχεροί.

Με πληροφορίες από το technologyreview.