Όσφρηση: η αρχαιότερη αίσθηση, προστάτης αλλά και ενισχυτής της ευχαρίστησης

Η όσφρηση είναι αρχαιότερη, με εξελικτική έννοια, από την όραση ή την ακοή. Οι χημικοί υποδοχείς στα ανώτερα τμήματα της μύτης στέλνουν σήματα κατευθείαν σε διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου - σε αντίθεση με τις άλλες αισθήσεις που περνούν πρώτα από ένα κεντρικό σύστημα επεξεργασίας. Είναι ένας πανισχυρός μηχανισμός: οι διαφορετικές οσμές μπορούν να μας χαλαρώσουν ή να μας τσιτώσουν πριν καν αναγνωρίσουμε από πού προέρχονται. Η αίσθηση της όσφρησης λειτουργεί τόσο ως σύστημα ασφαλείας όσο και ως ενισχυτής της ευχαρίστησης.

Η μυρωδιά του καπνού μπορεί να μας πει ότι υπάρχει κίνδυνος γύρω κοντά στο ξενοδοχείο που μένουμε ή να μας φέρει ευχάριστες αναμνήσεις από μπάρμπεκιου στο κάμπινγκ. Η μυρωδιά του φαγητού παρέχει στους αισθητήρες της γλώσσας και του στόματος μια πρόγευση ενώ χωρίς μυρωδιά πολλές γεύσεις στα τρόφιμα θα ήταν λιγότερο έντονες. Υπάρχουν κάποιες μυρωδιές που είναι κοινά αποδεκτό ότι είναι άσχημες, όπως τα περιττώματα και άλλες σωματικές εκκρίσεις, αλλά είναι πιο δύσκολο να συμφωνήσουμε για το τι μυρίζει όμορφα.

Οι άνθρωποι έχουν ισχυρές οσφρητικές προτιμήσεις, οι οποίες μπορεί να βασίζονται σε εμπειρίες του παρελθόντος, αλλά είναι πολύ πιο ριζωμένες στη σύνθετη και μοναδική γενετική καλωδίωση του καθενός μας. Πολύ πριν οι επιστήμονες καταλάβουν πώς τα μικρόβια, τα βακτηρίδια και οι ιοί προκαλούν τις ασθένειες η αίσθηση της όσφρησης ήταν ανεκτίμητη για να μας προστατεύει από τις αρρώστιες. Η αηδία που νιώθουμε με τις οσμές από ούρα, κόπρανα, σάπιο φαγητό ή εμετό είναι ένα παλιό κόλπο της εξέλιξης που μας βοηθάει να ξεφύγουμε από την πηγή των ασθενειών.

• 2%: το ποσοστό των γονιδίων που είναι αφιερωμένα στην αίσθηση της όσφρησης
• 7: οι κατηγορίες οσμών που εντόπισε ο Carl Linnaeus το 1756
• 19%: το ποσοστό των Αμερικάνων που έχει κάποια διαταραχή στην όσφρηση
• 40 εκατομμύρια: οι οσφρητικοί υποδοχείς-νευρώνες στον ανθρώπινο εγκέφαλο
• 1 τρισεκατομμύριο: οι διαφορετικές οσμές που μπορεί να διακρίνει ένας ενήλικος
• Μικρότερο από 1%: η μάζα του ανθρώπινου εγκεφαλου αφιερωμένη στην όσφρηση
• 12,5%: η εγκεφαλική μάζα των σκύλων που είναι αφιερωμένη στην όσφρηση
• 0,5 χιλιόμετρα: η απόσταση που διανύει η φρικτή μυρωδιά της θειοακετόνης, η πιο μυρωδάτη χημική ουσία του κόσμου

Πρόσφατα, δημοσιεύτηκε μια μελέτη που έδειξε ότι μια και μόνη γενετική μετάλλαξη καθορίζει τους τρόπους που αντιλαμβανόμαστε (ή δεν αντιλαμβανόμαστε) μια τεράστια ποικιλία οσμών. Αυτή είναι η πιο πρόσφατη ανακάλυψη που επιβεβαιώνει πώς οι μυρωδιές που αντιλαμβανόμαστε μπορούν να ποικίλουν δραστικά από άνθρωπο σε άνθρωπο. Αυτή η γενετική μετάλλαξη καθορίζει τον τρόπο με τον οποίο δουλεύουν οι 400 περίπου οσφρητικοί υποδοχείς του ανθρώπου. Οι συνδυασμοί τους είναι τόσο πολλοί που το κάθε άτομο έχει το δικό του οσφρητικό δακτυλικό αποτύπωμα.

Σε μια μελέτη του 2015 αποδείχτηκε ότι  χρησιμοποιώντας το τρόπο που αντιλαμβανόμαστε μόνο 34 διαφορετικές οσμές θα μπορούσαμε να προσδιορίσουμε μεμονωμένα κάθε ένα από τα 7 δισεκατομμύρια ανθρώπων στη Γη. Μικρές αλλαγές στο γονίδιο των υποδοχέων μπορεί να αλλάξουν το σχήμα τους αλλάζοντας έτσι την αντίληψη της όσφρησης. Αυτές οι μικρές αλλαγές μπορεί να οδηγήσουν σε μεγάλες διαφορές. Μπορούν να εξηγήσουν γιατί σε κάποιους αρέσει και σε άλλους όχι το ουίσκι. Αλλά μπορούν να οδηγήσουν και στη διάγνωση ασθενειών.

Οι επιστήμονες βρίσκουν όλο και περισσότερες διασυνδέσεις μεταξύ όσφρησης και υγείας με την οσφρητική δυσλειτουργία να συνδέεται με τις νόσους του Πάρκινσον και του Αλτσχάιμερ μέχρι τις εμβοές. Η μυρωδιά αποτελεί το 1/4 έως το 1/3 της εμπειρίας της οινογνωσίας λένε οι ειδικοί. Το πρώτο πράγμα που μπορεί να μας πει το άρωμα ενός ποτηριού κρασιού είναι εάν είναι ασφαλές για πόση. Εκτός από αυτό, οι έμπειροι σομελιέ μπορούν μόνο από τη μυρωδιά να πάρουν πληροφορίες σχετικά με το είδος των σταφυλιών που χρησιμοποιήθηκαν, πόσο παλιό είναι το κρασί και την περιοχή στην οποία ωρίμασε. Και για τους κοινούς θνητούς όμως το μπουκέτο των οσμών ενός κρασιού λειτουργεί όπως το τρέιλερ των ταινιών,  χρησιμεύει ως προεπισκόπηση για την γευστική αίσθηση που προκαλεί όταν αγγίξει τη γλώσσα μας.

Δεν υπάρχει το τέλειο κρασί με την ιδανική ισορροπία μεταξύ αρώματος και γεύσης, όλα εξαρτώνται από τον ατομικό τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τις χημικές ουσίες που διεγείρουν τις αισθήσεις μας.

Οι μυρωδιές γύρω μας επηρεάζουν την ευτυχία και την ποιότητα ζωής υποστηρίζει ο Daniele Quercia. Πριν από μερικά χρόνια, δημιούργησε το Good City Life, ένα πρότζεκτ που μελετά τους τρόπους με τους οποίους παράγοντες που είναι δύσκολο να ποσοτικοποιηθούν, όπως ο πολιτισμός, η ατμόσφαιρα και οι οσμές επηρεάζουν την ευτυχία μας σε μια πόλη. Ο Quercia και οι συνεργάτες του δημιούργησαν «χάρτες οσμών» του Λονδίνου, της Βαρκελώνης και της Νέας Υόρκης για να χαρτογραφήσουν τις πιο κοινές μυρωδιές. Η ιδέα ήταν ότι αυτοί οι χάρτες μπορούν να βοηθήσουν τους χρήστες να περιηγηθούν στις πιο οσφρητικά ευχάριστες διαδρομές. Η μυρωδιά των ρύπων αξιολογείται αρνητικά ενώ οι μυρωδιές των φούρνων και της φύσης καθιστούν μια διαδρομή πιο ευχάριστη.

Με πληροφορίες από το Quartz.