1 στους 200 ανθρώπους παγκοσμίως ζει σε καθεστώς δουλείας

Ακούγοντας τη λέξη «δουλεία» μας έρχονται στο μυαλό εικόνες αλυσοδεμένων ανθρώπων πάνω σε πλοία που διασχίζουν τους ωκεανούς. Αυτές οι εικόνες φαίνεται να υποχωρούν σταθερά και να ανήκουν στο παρελθόν, όμως περισσότεροι άνθρωποι υποδουλώνονται σήμερα από ότι σε οποιαδήποτε άλλη εποχή στην ιστορία.

Υπολογίζεται ότι περίπου 13 εκατομμύρια άνθρωποι πουλήθηκαν ως δούλοι μεταξύ του 15ου και του 19ου αιώνα. Σήμερα, εκτιμάται ότι 40,3 εκατομμύρια άνθρωποι -τουλάχιστον τριπλάσιος αριθμός από την εποχή- ζουν σε κάποια μορφή σύγχρονης δουλείας, σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία που δημοσίευσε η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας (ΔΟΕ) του ΟΗΕ και το Ίδρυμα Free Walk. Αυτή η εκτίμηση είναι μάλλον συντηρητική εκτίμηση καθώς υπάρχουν εκατομμύρια άνθρωποι που ζουν σε χώρες και κάτω από συνθήκες που δεν είναι εύκολο να προσεγγιστούν. Οι γυναίκες και τα μικρά κορίτσια αποτελούν το 71% όλων των θυμάτων της σύγχρονης δουλείας ενώ τα παιδιά αποτελούν το 25% και αντιστοιχούν σε 10 εκατομμύρια από όλους τους σκλάβους παγκοσμίως.

Ένα άτομο σήμερα θεωρείται υποδουλωμένο αν αναγκάζεται να εργάζεται ενάντια στη θέλησή του, «ανήκει» ή ελέγχεται από κάποιο τρίτο, έχει περιορισμένη ελευθερία κινήσεων ή αντιμετωπίζεται ως εμπόρευμα που μπορεί να αγοραστεί και πωληθεί. Σε παγκόσμιο επίπεδο, περισσότερα από τα μισά από τα 40,3 εκατομμύρια θύματα (24,9 εκατομμύρια) βρίσκονται σε καταναγκαστική εργασία, πράγμα που σημαίνει ότι εργάζονται ενάντια στη βούλησή τους και βρίσκονται υπό απειλή, εκφοβισμό ή εξαναγκασμό. Επίσης, περίπου 15,4 εκατομμύρια άνθρωποι εκτιμάται ότι ζουν μέσα σε καταναγκαστικούς γάμους.

Από τα 24,9 εκατομμύρια άτομα που είναι παγιδευμένα σε καταναγκαστική εργασία, η πλειοψηφία (16 εκατομμύρια) εργάζεται στον ιδιωτικό τομέα. Οι σκλάβοι καθαρίζουν σπίτια και διαμερίσματα. φτιάχνουν τα ρούχα που φοράμε, μαζεύουν τα φρούτα και τα λαχανικά που τρώμε, είναι στις θάλασσες και ψαρεύουν, σκάβουν για τα ορυκτά που χρησιμοποιούνται στα smartphones και τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα. Τα 4,8 εκατομμύρια άνθρωποι που εργάζονται σε καταναγκαστική εργασία εκτιμάται ότι υποφέρουν από σεξουαλική εκμετάλλευση, ενώ περίπου 4.1 εκατομμύρια άνθρωποι υπόκεινται σε αναγκαστική εργασία από το κράτος, όπως στρατολόγηση και εργασία σε κατασκευαστικές και γεωργικές εργασίες. Σε ορισμένες χώρες, όπως η Μαυριτανία, οι άνθρωποι γεννιούνται σε καθεστώς «κληρονομικής» δουλείας αν η μητέρα τους ήταν δούλος. Και πάλι, οι γυναίκες και τα κορίτσια φέρουν το κύριο βάρος αυτών των στατιστικών, που αποτελούν το 99% όλων των θυμάτων στη βιομηχανία του σεξ και το 58% στους άλλους τομείς, σύμφωνα με τη ΔΟΕ.

Η σύγχρονη δουλεία είναι πιο διαδεδομένη στην Αφρική και στην Ασία. Πάνω από 70% των 4,8 εκατομμυρίων θυμάτων σεξουαλικής εκμετάλλευσης είναι στην περιοχή της Ασίας και του Ειρηνικού ενώ ο αναγκαστικός γάμος είναι πιο διαδεδομένος στην Αφρική. Αλλά δεν υπάρχει καμία χώρα που να μην είναι μολυσμένη από τη δουλεία: 1,5 εκατομμύρια θύματα ζουν στις ανεπτυγμένες χώρες. Η δουλεία είναι ακόμα τόσο διαδεδομένη γιατί φέρνει πολλά λεφτά. Σε παγκόσμιο επίπεδο, η δουλεία παράγει ετησίως έως και 150 δισ. δολάρια μέ πάνω από το ένα τρίτο (46,9 δισ.) να παράγεται στις ανεπτυγμένες χώρες, συμπεριλαμβανομένης της ΕΕ. Ενώ οι έμποροι σκλάβων πριν από δύο αιώνες είχαν να αντιμετωπίσουν δαπανηρές διαδρομές και υψηλά ποσοστά θνησιμότητας, οι σύγχρονοι εκμεταλλευτές έχουν χαμηλότερα έξοδα χάρη στις τεράστιες προόδους της τεχνολογίας και των μεταφορών. Οι σύγχρονες μεταναστευτικές ροές σημαίνουν επίσης ότι υπάρχει μια μεγάλη προσφορά ευάλωτων και εκμεταλλεύσιμων ανθρώπων που μπορεί να «αξιοποιηθεί» στην παγκόσμια βιομηχανία της γεωργίας και της μόδας αλλά και στη σεξουαλική βιομηχανία. Σύμφωνα με τους εμπειρογνώμονες οι σύγχρονοι έμποροι σκλάβων κερδίζουν τώρα έως και 30 φορές περισσότερο από ότι οι αντίστοιχοι του 18ου και του 19ου αιώνα. Ένας καταναγκαστικός εργάτης δημιουργεί περίπου 8.000 δολάρια ετήσια κέρδη για τον εκμεταλλευτή του ενώ οι διακινητές «εργατών σεξ» κερδίζουν κατά μέσο όρο 36.000 δολάρια ανά θύμα.

Επίσης, η αύξηση των αιματηρών πολεμικών συγκρούσεων παγκοσμίως τα τελευταία 30 χρόνια έχει αυξήσει τον αριθμό των ατόμων που κινδυνεύουν από δουλεία, σύμφωνα με το Γραφείο των Ηνωμένων Εθνών για τον Έλεγχο των Ναρκωτικών και την Πρόληψη του Εγκλήματος (UNODC). Οι ένοπλες ομάδες και οι τρομοκράτες στρέφονται στην εμπορία ανθρώπων «για να δείξουν ότι έχουν τον έλεγχο της κοινότητας ή να αυξήσουν τη δύναμή τους με την στρατολόγηση παιδιών ως στρατιώτες και να δίνοντας σκλάβους του σεξ ως ανταμοιβή».

Η δουλεία είναι παράνομη σε όλες τις χώρες του κόσμου. Το 2018, παρόλο που περισσότερες από 170 χώρες είχαν αναλάβει δημόσια δέσμευση για την εξάλειψή της, μόνο 122 χώρες είχαν ποινικοποιήσει την εμπορία ανθρώπων σύμφωνα με το πρωτόκολλο των Ηνωμένων Εθνών και μόνο 38 χώρες είχαν ποινικοποιήσει τον αναγκαστικό γάμο. Οι ΗΠΑ, οι σκανδιναβικές χώρες και η Ευρωπαϊκή Ένωση έχουν τις κυβερνήσεις που παίρνουν τα πιο αποτελεσματικά μέτρα, ωστόσο οι καταδίκες είναι χαμηλές - οι καταδίκες στην Ευρώπη μειώθηκαν κατά 20% το 2016 σε σχέση με το 2011, παρά την αύξηση του αριθμού των θυμάτων. Σε παγκόσμιο επίπεδο, ο αριθμός των αναγνωρισμένων θυμάτων αυξήθηκε κατά 40% από το 2012 έως το 2016 φτάνοντας όμως μόλις τα 24.000, ένα απειροελάχιστο κλάσμα των πραγματικών θυμάτων. Αυτά τα χαμηλά ποσοστά αντανακλούν την αποτυχία αναγνώρισης των θυμάτων καθώς και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι αρχές να ασκήσουν διώξεις.

Οι ακτιβιστές πιστεύουν ότι η δουλεία μπορεί να εξαλειφθεί αλλά ότι αυτό θα απαιτήσει μεγάλη πολιτική βούληση αλλά και προσωπική προσπάθεια από τον καθένα μας. Θα πρέπει να ερευνηθεί κάθε επίπεδο στις συχνά περίπλοκες αλυσίδες εφοδιασμού εμπορευμάτων, προκειμένου να προσδιοριστεί πού συμβαίνουν καταχρήσεις στους όρους εργασίας. Στη συνέχεια, θα πρέπει να σχεδιαστούν ανεξάρτητες διαδικασίες πιστοποίησης για κάθε προϊόν, έτσι ώστε οι καταναλωτές να μπορούν να κάνουν επιλογές στα προϊόντα που αγοράζουν γνωρίζοντας που εμπλέκεται σύγχρονη δουλεία σε αυτές τις αγορές. Οι βιομηχανίες θα πρέπει να επενδύσουν σε κοινότητες που με τη χαμηλού κόστους εργασία τους συμβάλλουν στην παραγωγή προϊόντων. Κάτι τέτοιο θα βοηθούσε στην άμβλυνση των πιθανοτήτων για  εμπορία και εκμετάλλευση. Οι καταναλωτές μπορεί να χρειαστεί να πληρώσουν περισσότερο για ορισμένα αγαθά και οι πολυεθνικές εταιρείες ίσως χρειαστεί να δεχτούν χαμηλότερα κέρδη. Αλλά ένα ελεύθερο και πιο δίκαιο εργατικό περιβάλλον θα προωθούσε μεγαλύτερη παραγωγικότητα, ενδεχομένως αντισταθμίζοντας ορισμένες από αυτές τις απώλειες. Μπορούν να γίνουν πολλά, χωρίς όμως την ενεργό συμμετοχή και την ευαισθητοποίηση όλων των πολιτών αυτό το αισχρό φαινόμενο δεν θα σταματήσει ποτέ.

Με πληροφορίες από: Guardian.