Fake news: Kριτική σκέψη η καλύτερη πρόληψη

Το 2015 και το 2016, ερευνητές ζήτησαν από 348 μαθητές Γυμνασίων στις ΗΠΑ να αποφασίσουν αν μια σειρά από δημοσιεύσεις σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης σχετικά με ζητήματα που αφορούσαν από την οπλοκατοχή μέχρι την κλιματική αλλαγή είναι βάσιμες και αξιόπιστες.

Η ομάδα πίσω από τη μελέτη, που προερχόταν από το πανεπιστήμιο του Στάνφορντ, θεωρούσε ότι αυτά τα τεστ μέτρησης της κριτικής σκέψης στο διαδίκτυο ήταν απλά. Όμως σύντομα συνειδητοποίησε ότι οι περισσότεροι μαθητές δεν είχαν τη βασική ικανότητα να αναγνωρίζουν τις αξιόπιστες πληροφορίες και να τις ξεχωρίζουν από τα online σκουπίδια. «Η ικανότητα των νέων να αξιολογούν τις πληροφορίες στο διαδίκτυο μπορεί να συνοψιστεί σε μία λέξη: θλιβερή», έγραψαν στην έκθεσή τους.

Το 2017, ερευνητές επιχείρησαν να επαναλάβουν το πείραμα στη Φινλανδία με μια ομάδα 42 μαθητών που ήταν έτοιμοι να ξεκινήσουν ένα διετές πρόγραμμα προετοιμασίας για το πανεπιστήμιο και 25 μαθητές που ήταν έτοιμοι να αποφοιτήσουν από αυτό. Η πλειοψηφία των μαθητών ήταν Φινλανδοί και μερικοί προέρχονταν από το εξωτερικό. Οι ερευνητές αξιολόγησαν την κριτική σκέψη αυτών των μαθητών ως «κυρίαρχη».

Σε όλα τα τεστ οι μαθητές στη Φινλανδία είχαν «σταθερά υψηλότερα αποτελέσματα» από τους Αμερικάνους συνομηλίκους τους. Για παράδειγμα, όταν τους δόθηκε μια φωτογραφία από μια συζήτηση στα social media για το νόμο περί οπλοκατοχής και ρωτήθηκαν αν είναι τεκμηριωμένη, η πλειοψηφία των Αμερικανών μαθητών απέτυχε εντελώς, ενώ στη Φινλανδία ένα μεγάλο ποσοστό τα κατάφερε πλήρως.

Οι ερευνητές αποδίδουν τη διαφορά στην απόδοση εν μέρει στον τρόπο με τον οποίο διδάσκονται οι μαθητές στη Φινλανδία και στην προτεραιότητα που δίνεται στις δεξιότητες κριτικής σκέψης. Το αναλυτικό πρόγραμμα του γυμνασίου συνδέει ρητά τις δεξιότητες κριτικής σκέψης με τα άλλα μαθήματα ενώ επικεντρώνεται και αποκλειστικά στην ικανότητα σε ένα μάθημα που ονομάζεται «Θεωρία της Γνώσης». Το πρόγραμμα σπουδών στις ΗΠΑ, από την άλλη πλευρά, ενσωματώνει την κριτική σκέψη μόνο σιωπηρά στα διάφορα μαθήματα.

Καταλήγουν έτσι στο συμπέρασμα ότι η διδασκαλία της κριτικής σκέψης ως ξεχωριστή θεματική ενότητα δίνει πολύ καλά αποτελέσματα. Σημειώνουν επίσης ότι σε μια πρόσφατη μελέτη το 82% των Φινλανδών εκπαιδευτικών (το υψηλότερο ποσοστό από όλες τις χώρες) δήλωσε ότι η προώθηση της ανεξάρτητης και κριτικής σκέψης ήταν ένας από τους πιο σημαντικούς στόχους τους.

Η μελέτη βέβαια έχει περιορισμούς, ιδιαίτερα στο δείγμα των μαθητών. Η μελέτη του στις ΗΠΑ αξιολόγησε 348 μαθητές από διάφορα σχολεία, ενώ η φινλανδική μελέτη αξιολόγησε μόνο 67 μαθητές που δεν ήταν αντιπροσωπευτικοί σε εθνικό επίπεδο και οι οποίοι «είναι πάνω από τον μέσο όρο σε μια χώρα που συνολικά οι μαθητές είναι πάνω από τον παγκόσμιο μέσο όρο». 

Επιπλέον, ο Sam Wineburg, ένας από τους ερευνητές, σημείωσε ότι επειδή τα αποτελέσματα των μαθητών είχαν αξιολογηθεί από δύο διαφορετικές ομάδες, δεν θα μπορούσε να αποκλείσει το ενδεχόμενο η διαφορά στις βαθμολογίες να οφείλεται σε αυτό. Η μελέτη όμως θα μπορούσε να δώσει μαθήματα για τα εκπαιδευτικά συστήματα που ενσωματώνουν πολύ αργά τα μαθήματα για τα νέα μέσα μαζικής ενημέρωσης και κριτικής σκέψης στη διδασκαλία και δείχνουν δυσκολία να προσαρμοστούν στην απειλή των ψευδών ειδήσεων.

Πολλά γράφτηκαν τις τελευταίες ημέρες για τη συνεργασία του Facebook με τα Ellinika Hoaxes για την καταπολέμηση της παραπληροφόρησης και τη διασπορά ψευδών ειδήσεων. Αυτό αφορά τη θεραπεία της ασθένειας. Μήπως όμως θα έπρεπε να ασχοληθούμε όλοι λίγο περισσότερο με την πρόληψη, καλλιεργώντας την κριτική σκέψη των πολιτών όσο νωρίτερα γίνεται;

Με πληροφορίες από Quartz