Πριν από περίπου 2 χρόνια δημοσιεύτηκε μια μελέτη από ερευνητές του διάσημου πανεπιστημίου Στάνφορντ στις ΗΠΑ. Σε αυτή τη μελέτη αξιολόγησαν την ικανότητα των αμερικάνων μαθητών και φοιτητών να ελέγχουν την εγκυρότητα των ειδήσεων που διαβάζουν και την αξιοπιστία των πηγών των πληροφοριών τους. Για να το πετύχουν αυτό, σχεδίασαν 56 διαφορετικά πειράματα για τα σχολεία και τα κολέγια σε 12 πολιτείες και συγκέντρωσαν 7.804 απαντήσεις.
Σε κάποιο από τα πειράματα της μελέτης έδειξαν σε 170 μαθητές του Γυμνασίου μια φωτογραφία που είχε αναρτηθεί στο πολύ δημοφιλές Imgur. Σε αυτήν υπήρχαν 3 μαργαρίτες, κακοσχηματισμένες και παραμορφωμένες. Κάτω από την φωτογραφία η λεζάντα έγραφε «Φουκουσίμα, πυρηνικά λουλούδια: δεν υπάρχουν πολλά που μπορεί να πει κανείς, αυτά συμβαίνουν όταν τα λουλούδια κληρονομούν τα πυρηνικά ελαττώματα». Στη συνέχεια, ρώτησαν τους μαθητές τις απλές ερωτήσεις: Η φωτογραφία έχει όλα τα στοιχεία που χρειάζονται για να αποδειχθεί ότι η λεζάντα λέει την αλήθεια; Αυτή η φωτογραφία αποτελεί απόδειξη ότι η πυρηνική καταστροφή προκάλεσε αυτές τις ανωμαλίες στα λουλούδια.
Μόνο το 20% των μαθητών αποφάνθηκε ότι η φωτογραφία δεν έδινε επαρκή στοιχεία για τον ισχυρισμό και ότι χρειαζόταν και άλλες πληροφορίες όπως το που τραβήχτηκε και ποιος ήταν αυτός που την ανήρτησε. Το 40% αμφέβαλλε για την εγκυρότητα του ισχυρισμού αλλά μόνο επειδή στη φωτογραφία δεν υπήρχαν και άλλα λουλούδια ή ζώα ενώ το υπόλοιπο 40% δέχτηκε «αμάσητα» ότι οι μαργαρίτες αλλοιώθηκαν από την πυρηνική καταστροφή. Το 80% δηλαδή δεν ζήτησε να μάθει από πού προήλθε η φωτογραφία, δεν ήθελε καμιά επιβεβαίωση, απλώς αποδέχτηκε την εικόνα ως γεγονός. Αντίστοιχα ήταν τα ευρήματα και στα άλλα πειράματα. Οι ερευνητές συνειδητοποίησαν ότι οι περισσότεροι νέοι δεν είχαν τη βασική ικανότητα να ξεχωρίζουν τις αξιόπιστες πληροφορίες από τα online σκουπίδια και το διαφημιστικό περιεχόμενο από τα ειδησεογραφικά άρθρα. Τα αποτελέσματα που προέκυψαν περιγράφηκαν από τους επιστήμονες ως «απογοητευτικά», «ζοφερά» και «απειλή για τη δημοκρατία».
Η μελέτη απλά επιβεβαιώνει αυτό που οι δάσκαλοι και οι καθηγητές γνωρίζουν από πρώτο χέρι. Οι σημερινοί νέοι δεν είναι έτοιμοι να αντιμετωπίσουν την πλημμύρα των πληροφοριών που τους κατακλύζει από παντού. Όπως είδαμε τα τελευταία χρόνια, οι ψεύτικες ειδήσεις έχουν τη δυνατότητα να επηρεάσουν εκλογές και δημοψηφίσματα. Μπορεί να οδηγήσουν και σε τραγικές καταστάσεις όπως με τη θεωρία συνωμοσίας #Pizzagate και τους πυροβολισμούς σε μια πιτσαρία της Ουάσιγκτον από έναν άνθρωπο που ήταν πεπεισμένος ότι η Χίλαρι Κλίντον έκανε εκεί εμπορία παιδιών.
Το πρόβλημα δεν είναι μόνο τεχνολογικό. Δεν μπορεί να λυθεί μόνο με καλύτερα φίλτρα ψεύτικων ειδήσεων ή καλύτερους αλγόριθμους. Τα ψεύτικα νέα και οι φήμες φτάνουν σε περισσότερους ανθρώπους, διεισδύουν βαθύτερα στο κοινωνικά δίκτυα και εξαπλώνονται πολύ γρήγορα επειδή οι άνθρωποι έλκονται από τις έντονες συγκινήσεις, το φόβο και την έκπληξη. Οι συντάκτες μιας μεγάλης σχετικής μελέτης του MIT το 2018 έγραφαν ότι οι ψεύτικες ειδήσεις τα πάνε τόσο καλά στο διαδίκτυο επειδή τις διαδίδουν οι άνθρωποι, όχι τα ρομπότ.
Και τι κάνουμε λοιπόν; Οι ειδικοί λένε ότι τα σχολεία πρέπει να διδάξουν στα παιδιά τις βασικές δεξιότητες του fact checking και οι εκπαιδευτικοί πρέπει να το εντάξουν σε κάθε θέμα που διδάσκουν. Ο έλεγχος της πληροφορίας και των ειδήσεων δεν μπορεί να είναι μόνο ένα αυτόνομο μάθημα. Οι ψεύτικες ειδήσεις αφορούν όλους τους τομείς, από τα μαθηματικά μέχρι την ιστορία και τις φυσικές επιστήμες, και τα σχολεία πρέπει να καταλάβουν πώς το πρόβλημα επηρεάζει κάθε μέρος του προγράμματος σπουδών τους. Στα μαθηματικά αυτό μπορεί να σημαίνει ότι οι μαθητές διδάσκονται πώς να αναγνωρίζουν ένα ψεύτικο γράφημα. Στην ιστορία οι μαθητές θα μπορούσαν να δουν πως γίνεται η προπαγάνδα εν καιρώ πολέμου και πως χρησιμοποιείται η πληροφορία ως όπλο. Οι μαθητές πρέπει επίσης να διδαχθούν πώς οι αλγόριθμοι του Facebook και του Google διαμορφώνουν το περιεχόμενο που βλέπουν online και να μάθουν να αναγνωρίζουν γιατί ο ανθρώπινος εγκέφαλος τους είναι πιο ευάλωτος στα νέα που προκαλούν συναισθηματική διέγερση.
Με αφορμή την κυκλοφορία του βιβλίου «Η Γραφειοκρατικοποίηση του Κόσμου στη Νεοφιλελεύθερη Εποχή» της Beatrice Hibou που κυκλοφορεί σε ελληνική μετάφραση από τις εκδόσεις Πλήθος (2024)
5°
