Τα βάσανα της δημοσιογραφίας τον καιρό του Facebook

Οι απώλειες θέσεων εργασίας στα παραδοσιακά ΜΜΕ είναι κάτι συνηθισμένο τα τελευταία χρόνια. Στις εφημερίδες, ιδιαίτερα στον τοπικό και περιφερειακό τύπο στις ΗΠΑ, η τελευταία δεκαετία ήταν καταστροφική. Μεταξύ του 2008 και του 2017, ο αριθμός των θέσεων εργασίας στις αμερικανικές εφημερίδες μειώθηκε κατά 45% ενώ αν υπολογίσουμε την τηλεόρασης και το ραδιόφωνο, μειώθηκε συνολικά κατά 23%.

Στην Ελλάδα τη δεκαετία της κρίσης έκλεισαν 80 επιχειρήσεις ΜΜΕ, χάθηκαν περίπου 8.000 θέσεις εργασίας, ενώ στις περισσότερες περιπτώσεις δεν πληρώθηκαν οι αποζημιώσεις. Τα ψηφιακά ΜΜΕ ήρθαν σαν σίφουνας και σάρωσαν το τοπίο. Αλλά τι έφεραν μαζί τους;

Με αυτό το θέμα καταπιάστηκε η Emily Bell, καθηγήτρια στη σχολή δημοσιογραφίας του πανεπιστημίου Columbia της Νέας Υόρκης, σε άρθρο της στον Guardian. Τον Δεκέμβριο του 2016, ο Jonah Peretti, ο χαρισματικός δημιουργός της ειδησεογραφικής και ψυχαγωγικής πλατφόρμας BuzzFeed έστειλε το ετήσιο υπόμνημά του προς το προσωπικό της εταιρείας του. Σε αυτό ο Peretti έγραφε για την απογοήτευσή του μετά από τις αμερικανικές προεδρικές εκλογές εκείνης της χρονιάς που είχαν αποκαλύψει πόσο άθλιο και παραπλανητικό περιεχόμενο κυκλοφορούσε στο διαδίκτυο.

Το BuzzFeed άλλωστε είχε αποκαλύψει μερικά από τα μεγαλύτερα σκάνδαλα «fake news» που είχαν πλήξει τότε το Facebook. Αλλά ο Peretti δεν τα έριχνε όλα στο Facebook, θεωρούσε ότι και τα παραδοσιακά ΜΜΕ είχαν μεγάλο μερίδιο ευθύνης. «Οι εταιρείες ΜΜΕ κινήθηκαν πολύ αργά προς τη ψηφιακή εποχή» έγραφε. «Επέμεναν στο χαρτί, στην τηλεόραση και το ραδιόφωνο ακόμα και όταν ήταν φανερό ότι τα ακροατήριά τους ήταν αλλού. Έτσι τα χρήματα για ποιοτική δημοσιογραφία πήγαν στη λάθος κατεύθυνση, αφήνοντας ένα κενό που γέμισε από φθηνό περιεχόμενο και αμφιλεγόμενες πηγές».

Η τεχνολογία έκανε ακόμα πιο δύσκολα τα πράγματα για τους δημοσιογράφους. Περίπου το ένα τρίτο του περιεχομένου του Bloomberg News προκύπτει από αυτοματοποιημένη τεχνολογία, σύμφωνα με τους New York Times. Με το σύστημα Cyborg προκύπτουν χιλιάδες άρθρα σχετικά με τα οικονομικά αποτελέσματα των εταιρειών. Το σύστημα τεχνητής νοημοσύνης διαβάζει τις ανακοινώσεις των εταιρειών και μπορεί να συντάξει κείμενα με τα πιο σημαντικά γεγονότα και στοιχεία. Στην Washington Post ρομποτικά συστήματα γράφουν για το σχολικό πρωτάθλημα ποδοσφαίρου, ενώ στους Los Angeles Times για τους σεισμούς. Η αυστραλιανή έκδοση του Guardian πρόσφατα δημοσίευσε το πρώτο
«ρομποτικό» της άρθρο, αφορούσε τις χορηγίες στα πολιτικά κόμματα της χώρας.

Η Google και το Facebook μεταξύ τους κυριαρχούν στην αγορά της ψηφιακής διαφήμισης. 

Έτσι, στη Νέα Υόρκη, ο φετινός χειμώνας ήρθε με άγριες διαθέσεις για τους ψηφιακούς εκδότες. Μέσα σε 2 εβδομάδες, χάθηκαν πάνω από 2.000 θέσεις εργασίας στα ΜΜΕ, με πολλές από αυτές να αφορούν τους αποκλειστικά ψηφιακούς εκδότες. Οι απολύσεις στο BuzzFeed ανήλθαν στο 15% του συνολικού προσωπικού και χάθηκαν περίπου 220 θέσεις εργασίας. Το Vice δήλωσε ότι θα απολύσει το 10% του εργατικού του δυναμικού, ενώ τον περασμένο μήνα η εταιρεία τηλεπικοινωνιών Verizon, που έχει τη Huffington Post και το Yahoo, έκοψε 800 θέσεις εργασίας. Πολλές από αυτές τις απολύσεις διαδραματίστηκαν σε πραγματικό χρόνο στο Twitter με τους δημοσιογράφους τρομοκρατημένους να μιλάνε για τον σκληρό τρόπο που εκδιώχθηκαν. Οι απολυμένοι δημοσιογράφοι του Vice έλεγαν ότι η εταιρεία τους έκλεινε τους λογαριασμούς email πριν καν τους ανακοινώσει ότι ήταν μεταξύ των «θυμάτων».

Αλλά δεν πάνε για όλους άσχημα τα πράγματα. Περίπου το 68% των ενηλίκων στις ΗΠΑ ενημερώνεται από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης με την πλειοψηφία να αναφέρει το Facebook ως την κύρια πηγή. Αντίστοιχο είναι το ποσοστό και στη χώρα μας. Η αποτίμηση του Facebook είναι πλέον πάνω από 470 δισ. δολάρια και η χρηματιστηριακή αξία της Google αυξήθηκε από 200 δισ. δολάρια το 2012 σε σχεδόν 800 δισ. δολάρια σήμερα. Η Google και το Facebook μεταξύ τους κυριαρχούν στην αγορά της ψηφιακής διαφήμισης. Την ίδια εβδομάδα που το BuzzFeed ανακοίνωνε τη μείωση θέσεων εργασίας το Facebook ανακοίνωνε έσοδα-ρεκόρ σχεδόν 17 δισ. δολάρια για το τελευταίο τρίμηνο του 2018. Και όλα αυτά όταν το 2018 το Facebook κατηγορηθηκε για μια σειρά από σκάνδαλα διαρροής προσωπικών δεδομένων και διασποράς ψευδών ειδήσεων

Το συμπέρασμα είναι ότι ο τεράστιος όγκος δεδομένων που συλλέγουν, ελέγχουν και διακινούν οι μεγάλες πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης μεγάλων εταιρειών πλατφόρμας τους δίνει τη δυνατότητα να προσφέρουν πολύ πιο αποτελεσματική διαφήμιση (και να καρπωθούν έτσι τα έσοδα) από οποιονδήποτε ψηφιακό εκδότη online περιεχομένου. Το μεγάλο λάθος που έκαναν οι περισσότεροι ψηφιακοί εκδότες ήταν ότι θεώρησαν ότι οι μεγάλες πλατφόρμες, όπως το Google και το Facebook, είχαν συμφέρον να τους βοηθήσουν να διατηρήσουν τις επιχειρήσεις τους. Τα πράγματα όμως δεν ήταν έτσι. Τα στοιχεία δείχνουν ότι μετά την αλλαγή του αλγορίθμου του Facebook για υποβάθμιση των ειδήσεων, η επισκεψιμότητα στους ιστότοπους των εκδοτών έχει μειωθεί δραματικά. Τα πράγματα πάνε τόσο άσχημα που το Facebook και η Google άρχισαν να αισθάνονται τύψεις. Αποφάσισαν να ρίξουν 600 εκατ. δολάρια τα επόμενα 3 χρόνια για τη στήριξη της δημοσιογραφίας.

Εάν οι γίγαντες BuzzFeed και Vice δυσκολεύονται να επιβιώσουν από τα διαφημιστικά έσοδα τότε όλοι οι μικρότεροι πρέπει να σκεφτούν ένα μέλλον στο οποίο δεν θα εξαρτώνται αποκλειστικά από τη διαφήμιση

Μετά τις απολύσεις στο Buzzfeed, o Peretti έγραψε άλλο ένα σημείωμα προς το προσωπικό του. «Μπορούμε να φτιάξουμε μια κερδοφόρα επιχείρηση ΜΜΕ την εποχή του Facebook και του YouTube» γράφει «αλλά μόνο όταν το περιεχόμενο που έχουμε είναι υψηλής ποιότητας, απευθύνεται σε πολλούς και έχει σχετικά χαμηλό κόστος παραγωγής». Βέβαια όποιο και αν είναι το περιεχόμενο αυτό, είναι πολύ δύσκολο να αφορά την ερευνητική δημοσιογραφία η οποία δεν είναι ούτε φθηνή ούτε προσελκύει μεγάλο κοινό. Το διαδίκτυο καθιστά την κερδοφόρα δημοσιογραφία πολύ δύσκολη, αν όχι αδύνατη. Εάν οι γίγαντες BuzzFeed και Vice δυσκολεύονται να επιβιώσουν από τα διαφημιστικά έσοδα τότε όλοι οι μικρότεροι πρέπει να σκεφτούν ένα μέλλον στο οποίο δεν θα εξαρτώνται αποκλειστικά από τη διαφήμιση.

Υπάρχει το παράδειγμα των New York Times. 3,3 εκατ. άνθρωποι πληρώνουν συνδρομή για τα ψηφιακά προϊόντα τους και το 2018 οι συνδρομές στις ηλεκτρονικές υπηρεσίες αυξήθηκαν κατά 18% και απέδωσαν 400 εκατ. δολάρια. «Η απήχησή μας εξαρτάται περισσότερο από οτιδήποτε άλλο από την ποιότητα της δημοσιογραφίας μας» λέει ο Μαρκ Τόμσον, διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας. Πόσο εύκολο όμως είναι για άλλα μέσα, σε χώρες με μικρό αναγνωστικό κοινό να αντιγράψουν αυτό το  μοντέλο;

Με πληροφορίες από theguardian.com