Το Facebook αλλάζει το internet και o Mark παίζει πολιτικά παιχνίδια

1 από τα 5 λεπτά που περνάμε στο ίντερνετ δαπανάται στο Facebook. Σε αυτό το παντοδύναμο κοινωνικό δίκτυο που προσπαθεί να επεκτείνει την «αυτοκρατορία» του με πρόσχημα το «ίντερνετ για όλους». Τι κάνει στ’ αλήθεια; Παίζει σκληρά γεωπολιτικά παιχνίδια σημειώνοντας επιτυχίες που αλλάζουν ριζικά τον τρόπο διάχυσης και κατανάλωσης της πληροφορίας.

Σύμφωνα με δημοσίευμα των New York Times, oι ιθύνοντες της κολοσσιαίας εταιρίας θέλουν πάση θυσία να επεκτείνουν τη διεθνή παρουσία τους. Νούμερο ένα στόχος τους είναι να «κατακτήσουν» την απόρθητη Κίνα, ενώ η στάση που κράτησαν στο Βιετνάμ δείχνει πόσο μακριά είναι διατεθειμένοι να φτάσουν προκειμένου να εισέλθουν σε κάθε πιθανή αγορά. Σύμφωνα με το δημοσίευμα δεν δίστασαν να συνεργαστούν με το καθεστώς στο Βιετνάμ και να αποδεχτούν τα αιτήματα αξιωματούχουν του κόμματος για αφαίρεση οποιουδήποτε post έκριναν ανακριβές και τους αφορούσε. Αυτή η αλλαγή της υποτιθέμενης πάγιας πολιτικής της εταιρείας, φανερώνει μάλλον πόσο επιρρεπής είναι τελικά σε τροποποιήσεις, προκειμένου να ενταχθεί σε απροσπέλαστες, μέχρι πρότινος, αγορές.

Με αυτά τα διπλωματικά παιχνίδια το κορυφαίο κοινωνικό δίκτυο προσπαθεί να διεισδύσει στις αγορές πολυπληθών αναπτυσσόμενων χωρών, προσθέτοντας μερικά επιπλέον δις χρηστών και ισχυροποιώντας τη διαφημιστική επιχειρηματική του παρουσία.

«Το Facebook αποκτά τόση δύναμη στην καθημερινή επικοινωνία που μετατρέπεται σε γεωπολιτική δύναμη», λένε οι New York Times και οι ισχυρισμοί τους έχουν βάση, αφού πρόκειται για ένα υπερ-βασίλειο με πάνω από 2 δις. χρήστες παγκοσμίως, σχεδόν το 1/3 της ανθρωπότητας.

Απέναντι σε αυτή την ολοένα αυξανόμενη ισχύ, μια αλληλουχία αντιδράσεων συνθέτει ένα άναρχο παιχνίδι εξουσίας καθώς ηγέτες πολλών χωρών αισθάνονται απειλή και επιχειρούν να ανακτήσουν τον έλεγχο στον τρόπο που οι πολίτες τους επικοινωνούν και αλληλεπιδρούν. Αποτέλεσμα όλων αυτών; Ένα κατακερματισμένο ίντερνετ με διαφορετικούς και άνισους κανόνες ανά περιοχές, που ολοένα απομακρύνεται από τον αρχικό του στόχο για ισότητα στην πληροφόρηση. Τους κανόνες φαίνεται να βάζει μια παντοδύναμη επιχείρηση που αλλάζει το ίντερνετ προωθώντας τα δικά της συμφέροντα.

Μια νέας μορφής αποικιοκρατία

Η ιστορία της «διπλωματίας του Facebook» αρχίζει εδώ, στη μάχη μεταξύ εταιρειών και κυβερνήσεων και για να γίνει κατανοητός ο δικός του ρόλος στον διχασμό πρέπει να γίνει κατανοητή η προέλευση της αυξανόμενης εξουσίας του.

«Αν θες να νικήσεις τις εκλογές στο Εκουαδόρ ή απλώς να χτίσεις μία επιχείρηση στη Βραζιλία, αν θέλεις να δικτυωθείς στην Ολλανδία ή να κάνεις το νέο σου single νούμερο ένα, δεν έχει καμία σημασία πού βρίσκεσαι ή τι κάνεις. Το Facebook είναι ακριβώς ό,τι χρειάζεσαι αφού έχει  γίνει απαραίτητη προϋπόθεση για την επιτυχία στην πραγματική ζωή», αναφέρει χαρακτηριστικά το επεξηγηματικό ντοκιμαντέρ των New York Times, που πλαισιώνει σχετικό δημοσίευμα.

Όπως αναφέρεται στη συνέχεια, αυτή η άνοδος οφείλεται ως ένα βαθμό στις τεράστιες προσπάθειες της εταιρείας να φτάσει παντού, ακόμα και σε πολύ απομακρυσμένες γωνίες του πλανήτη.

 

A post shared by Mark Zuckerberg (@zuck) on Apr 14, 2016 at 4:07pm PDT

Γι’ αυτό άλλωστε εγκατέστησε ακόμα και δορυφόρους στο διάστημα, ενώ ανέπτυξε και drones ηλιακής ενέργειας που παρέχουν σύνδεση στο ίντερνετ μεταδίδοντας σήμα.

«Η συνδεσιμότητα δεν μπορεί να αποτελεί προνόμια μόνο για τους πλούσιους και ισχυρούς», λέει ο Mark Zuckerberg στις ομιλίες του όπου σταθεί κι όπου βρεθεί. Κι όμως δεν είναι μόνο αυτός ο λόγος που η εταιρεία του επιχορηγεί τη συνδεσιμότητα σε αναπτυσσόμενες χώρες. Θέλει κυρίως να παρέχει πρόσβαση στο Facebook και το κάνει με όποιο κόστος.

Η Κένυα

Για παράδειγμα το Facebook έκλεισε συμφωνία με μία εταιρεία κινητής τηλεφωνίας στο Ναϊρόμπι της Κένυας και τώρα οι πελάτες της μπορούν να το χρησιμοποιούν χωρίς χρέωση. Το αξιοσημείωτο είναι ότι για κάποιους από αυτούς το Facebook αποτελεί ίσως και τη μοναδική εμπειρία τους στο διαδίκτυο εν γένει.

Το παντοδύναμο κοινωνικό δίκτυο φέρθηκε πολύ έξυπνα. Αφού αναγνώρισε ότι οι πιθανότητες να πληρώσει κάποιος Κενυάτης για πακέτο ίντερνετ θα ήταν μηδενικές, κατάλαβε ότι θα έπρεπε να φτάσει σ’ εκείνον εν είδει μία καλής και συμφέρουσας προσφοράς. Όπως έχει αναγνωρίσει ο ίδιος ο Μαρκ Ζάκερμπεργκ «αν κάποιος έχει μεγαλώσει χωρίς υπολογιστή και ίντερνετ και τον ρωτήσουν ξαφνικά αν θέλει να αγοράσει πακέτο δεδομένων, τότε μάλλον θα απαντούσε ‘τι είναι πακέτο δεδομένων;’».

Το πακέτο, λοιπόν, που πρότεινε το Facebook στην Κένυα ονομάστηκε «free basics» και αποτελεί μία μίνι εκδοχή του ίντερνετ, που παρέχει στους χρήστες δωρεάν πρόσβαση -κατά κύριο λόγο- στο Facebook και σε λίγα επιπλέον site.

Για όποιον αναρωτιέται πού είναι το πρόβλημα σε όλα αυτά, ίσως βοηθήσει η παρακάτω αναγωγή.

Ας πούμε ότι ζεις στο Ναϊρόμπι και σε λένε John. Έχει στην κατοχή σου κάτι φτηνές γυναικείες τσάντες και θέλεις να τις πουλήσεις, μόνο που δεν υπάρχει λόγος να πληρώνεις ενοίκιο και να ανοίξεις μαγαζί, γιατί έχεις το Facebook. Σου παρέχει δωρεάν ίντερνετ και σχεδόν όλοι οι γνωστοί σου το χρησιμοποιούν. Φωτογραφίζεις, λοιπόν, τις τσάντες, τις ανεβάζεις στη σελίδα κι έχεις πελάτες απ’ όλη την ανατολική Αφρική να κάνουν like στη φωτογραφία σου. Κάποιοι κάνουν ακόμα και παραγγελίες, ενώ ακόμα κι όσοι δεν έχουν αγοράσει πακέτο δεδομένων μπορούν να αποτελέσουν πιθανούς αγοραστές, αφού χρησιμοποιούν την δωρεάν μικρή εκδοχή του ίντερνετ, την οποία τους παρέχει το Facebook.

Έτσι, είναι όλοι χαρούμενοι. Οι φίλοι σου επειδή απέκτησαν μία τσάντα χωρίς να πληρώσουν φόρο κατανάλωσης ή πακέτο δεδομένων, κι εσύ επειδή πούλησες ένα προϊόν χωρίς καθόλου έξοδα. Ωραία όλα αυτά, μέχρι να συνειδητοποιήσεις ότι ολόκληρη η οικονομική σου υπόσταση βρίσκεται στα χέρια του Μαρκ, ενός τύπου με φούτερ, που λατρεύει το avocado toast και δουλεύει σε ένα γραφείο στη Silicon Valley. 

Τι θα γινόταν όμως αν το Facebook αποφάσιζε μια μέρα να αφήσει εκτός της «επιχείρησή» σου ή αν η κυβέρνηση της Κένυας αποφάσιζε να σου βάλει χρεώσεις; Και τι θα γινόταν αν εσύ ήσουν αυτός που θ’ αποφάσιζε να τους αφήσει απ’ έξω και πήγαινες κατευθείαν στον πελάτη; Πώς θα είχες ελπίδα ενάντια στον κολοσσό Facebook;

Κάποιες τέτοιες περιπτώσεις, όπως η επικράτησή του σε χώρες όπως η Κένυα, έχουν κάνει πολλούς επικριτές να μιλούν για ένα είδος νέας ψηφιακής αποικιοκρατίας. Κι αν για τους Κενυάτες αυτά τα ζητήματα παραμένουν ακόμα θεωρητικά, για άλλους είναι πολύ αληθινά, σημειώνουν οι ΝΥΤ.

Το ντοκιμαντέρ των NYT «Facebook is changing your internet»

Η Ινδονησία

Ας πούμε τώρα ότι ζεις στην Ινδονησία και είσαι ένας ευσεβής μουσουλμάνος πολίτης. Όλο αυτό το θέμα με το ίντερνετ δεν σε έχει πείσει ιδιαίτερα και δεν είσαι καθόλου διατεθειμένος να δαπανήσεις μέρος από το μηνιάτικό σου για να αγοράσεις σύνδεση. Κι όμως η κόρη σου συνέχεια σου λέει ότι όλα είναι πλέον εκεί και ότι εκείνη χρησιμοποιεί τη δωρεάν εκδοχή ίντερνετ του Facebook. Μέχρι που σε πείθει και φτιάχνεις λογαριασμό.

Eκεί βλέπεις βίντεο με γάτες που σου φαίνονται πολύ διασκεδαστικά, αλλά βλέπεις και τον δήμαρχο της περιοχής σου να λέει ότι το Κοράνι λέει ψέματα. Δεν μπορείς να το πιστέψεις. Το βίντεο έχει εκατομμύρια προβολές και ως απάντηση εσύ και εκατοντάδες χιλιάδες άλλοι βγαίνετε στον δρόμο και διαδηλώνετε ζητώντας την απομάκρυνση του δημάρχου. Έξι μήνες μετά, εκείνος δεν εκλέγεται, αλλά το θέμα είναι άλλο.

Αποδεικνύεται ότι το βίντεο που είχε εξοργίσει τα πλήθη ήταν στην πραγματικότητα επεξεργασμένο με τέτοιο τρόπο ώστε να κάνει τις  δηλώσεις του δημάρχου πιο προκλητικές κι εμπρηστικές απ’ ότι όντως ήταν. Αλλά εσύ δεν το ξέρεις αυτό. Και δεν έχεις καν τη δυνατότητα να ψάξεις για νέες πληροφορίες γιατί η εκδοχή του ίντερνετ που σου παρέχει δωρεάν το Facebook δίνει πρόσβαση σε λίγα μόνο site. Κι έτσι αυτό που τελικά σου μένει είναι η πραγματικότητα του Facebook.

Υπάρχει η πραγματικότητα και η πραγματικότητα του Facebook

Aυτή δε η πραγματικότητα βασίζεται σε έναν αλγόριθμο, ο οποίος επιβραβεύει την αφοσίωση, δίνοντας προτεραιότητα στα εμπρηστικά ποστ. Συνδύασε τώρα αυτό με το φιλόδοξο σχέδιο του Facebook να φέρει ίντερνετ σε όλον τον κόσμο. Υπάρχει πρόβλημα.

Από τη μία οι προσπάθειες του φέρνουν για πρώτη φορά την πληροφορία σε όλο και περισσότερους ανά τον κόσμο, από την άλλη όμως πρέπει να αναλογιστείς πώς είναι ο κόσμος σήμερα.

Κάποιοι προωθούν τύπους όπως ο Trump διευκολύνοντας την άνοδό τους στην εξουσία, διαδίδοντας φήμες και κάνοντας προπαγάνδα. Το Facebook είναι ένα μέρος όπου κυριαρχούν διαμαρτυρίες, ενώ οι μετριοπαθείς φωνές καλύπτονται ή φιμώνονται από τις πιο ακραίες.

Ο κύριος Ζάκερμπεργκ έχει πει ότι επιχειρεί να καταστείλει τη διάδοση ψευδών ειδήσεων, αλλά το θέμα είναι τι προωθείται και γιατί.

 

Today we did the first ever Facebook Live from space!

A post shared by Mark Zuckerberg (@zuck) on Jun 1, 2016 at 1:08pm PDT

Διότι αν το σκεφτούμε δεν φαίνεται να υπάρχει κανένα επαρκές κίνητρο ώστε το Facebook να περιορίσει τις ανακρίβειες και τις παρεξηγήσεις. Στόχος του είναι να αιχμαλωτίζει το ενδιαφέρον του κοινού και να μεγεθύνει διαρκώς την κοινότητά του.

Αυτό που διακυβεύεται σε κάθε περίπτωση είναι το μέλλον του ίδιου του ίντερνετ, καθώς εταιρείες, όπως η Amazon, η Google, το Twitter και άλλες, ελέγχουν τις ζωές μας και επεκτείνονται επιθετικά. Όμως η κυβέρνηση της Κένυας συνειδητοποίησε ότι στην ουσία επιτρέπει σε μία εταιρεία να επηρεάζει το φορολογικό της σύστημα. Το ίδιο και η κυβέρνηση της Ινδονησίας, την οποία απασχόλησε, προφανώς, το γεγονός ότι 200.000 άνθρωποι διαδήλωναν στους δρόμους εξαιτίας ενός βίντεο που είδαν στο Timeline τους.

Κάπως έτσι ξεκινάει ένας πόλεμος εταιρειών και κυβερνήσεων, καθώς οι τελευταίες δεν είναι καθόλου διατεθειμένες να χάσουν τον έλεγχο και την επιρροή τους στον λαό, από κάποια εταιρεία με επεκτατικές διαθέσεις. Γι’ αυτό θεσμοθετούν νέους νόμους που τους επιτρέπουν να οριοθετούν τον ψηφιακό χώρο στην επικράτειάς τους, με τρόπο που να είναι προς όφελος των δικών τους συμφερόντων. Εδώ όμως υπάρχει ακόμα ένα θέμα. Κάτι τέτοιο είναι εκ διαμέτρου αντίθετο με την κατεύθυνση προς την οποία θα έπρεπε να κινείται το ίντερνετ, που υποτίθεται ότι οδεύει στην ελεύθερη, ισότιμη και δίκαιη διάχυση της πληροφορίας μεταξύ των ανθρώπων ανά των κόσμο, χωρίς σύνορα και κανόνες.

Τώρα, λοιπόν, αντί για ένα ίντερνετ, υπάρχουν πολλά, κάποια που ελέγχονται από χώρες και κάποια που ελέγχονται από εταιρείες. Όπως και να ’χει, η μόνη σταθερά είναι ότι όλοι επιζητούν περισσότερο έλεγχο.

Η Κίνα

Δεν υπάρχει καλύτερο μέρος από την Κίνα για να γίνει κατανοητός αυτός ο κατακερματισμός του διαδικτύου. Το κινέζικο ίντερνετ είναι απομονωμένο από τον υπόλοιπο κόσμο με φίλτρα που δεν επιτρέπουν σε σελίδες όπως το Facebook να λειτουργούν. Είναι κάπως σαν αντι-ίντερνετ. Αντί να διευκολύνει την ελεύθερη επικοινωνία, λειτουργεί ως μέσο ελέγχου της. Αντί να συνδέει την Κίνα με τον Κόσμο, την απομονώνει.

Για παράδειγμα, με βάση το ίντερνετ της Κίνας, η σφαγή στην πλατεία Τιενανμέν τον Ιούνιο του 1989, όταν ο στρατός βγήκε με τανκς στους δρόμους της κινεζικής πρωτεύουσας ανοίγοντας πυρ αδιακρίτως στους συγκεντρωμένους φοιτητές της Πλατείας Τιανανμέν και η εμβληματική σκηνή του διαδηλωτή που στάθηκε μπροστά στα τανκ, δεν συνέβησαν ποτέ.

Αν όμως συγκρίνουμε το κινέζικο ίντερνετ με το Facebook δημιουργούνται κάποιοι άβολοι παραλληλισμοί. Ενώ το Facebook επιτρέπει να ποστάρεις links απ’ όλο το ίντερνετ, δεν παύει να παίζει με τους δικούς του κανόνες.

Ακριβώς όπως κάνει το κινέζικο ίντερνετ, μία κεντρική αρχή του Facebook καταγράφει οτιδήποτε κάνεις και αποφασίζει τι θα βλέπεις.

Τις περισσότερες φορές οι αλγόριθμοι του Facebook κρύβουν από το Timeline σου το μωρό κάποιας παλιάς σου συμμαθήτριας, που ναι μεν είστε φίλοι στο Facebook, αλλά ούτε που τη θυμάσαι. Το κάνουν επειδή ξέρουν ότι δεν σε ενδιαφέρει να παρακολουθείς τη ζωή της. Εκτός όμως από αυτή την ανώδυνη απόκρυψη, το Facebook κρύβει και πολλά άλλα πράγματα, όπως μία σειρά φωτογραφίες που έχουν απαγορευτεί από τη σελίδα επειδή δεν πληρούν τα κριτήριά της. 

To ερώτημα που τίθεται είναι ποιου τις αξίες καταλήγουμε εμείς ως «καταναλωτές» να ακολουθούμε; Πρέπει να συμβιβαστούμε με τις αξίες και τους αλγόριθμους του Facebook προκειμένου να ακουστούμε; Κι έπειτα πόσο εύκολο είναι να καταλάβει κανείς τις αξίες του Facebook, αφού σε πολλά μέρη προωθεί την ελευθερία λόγου, ενώ σε άλλα τη λογοκρισία, σε άλλα πιέζει για κρυπτογράφηση, ενώ σε άλλα αποδυναμώνει τους νόμους προστασίας της ιδιωτικότητας όταν εμποδίζουν τις επιδιώξεις του;

Αυτή η ανακολουθία ενισχύει τον κατακερματισμό και διευκολύνει τη δημιουργία «πολλών ίντερνετ» με «πολλές αλήθειες» και πραγματικότητες. Κι ενώ το Facebook ισχυρίζεται ότι συνδέει τους ανθρώπους, το κάνει με έναν δικό του τρόπο, με τους δικούς του κανόνες. Και στην πραγματικότητα εμείς δεν έχουμε κανένα λόγο σε όλο αυτό.

Αυτό συμβαίνει γιατί το Facebook δεν είναι δημοκρατία, είναι επιχείρηση. Το μόνο πρόβλημα είναι ότι τα επιχειρηματικά συμφέρονται αυτής της παντοδύναμης εταιρείας αλλάζουν το μέλλον του δικού μας ίντερνετ, καταλήγουν οι ΝΥΤ και μας πετάνε το μπαλάκι για πολλή σκέψη.

*Το κείμενο αποτελεί μετάφραση του ντοκιμαντέρ που δημοσιεύτηκε στη σελίδα της αμερικανικής εφημερίδας New York Times με τίτλο «Facebook is changing your internet» σε συνδυασμό με πληροφορίες από το σχετικό δημοσίευμα «Facebook Faces a New World as Officials Rein In a Wild Web».